Туган ягым – Татарстан.
Мин яратам сине, Татарстан!
Ал та?нары? ?чен яратам.
К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган
Я?гырлары? ?чен яратам…
Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар.
Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур.
Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора!
Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая.
? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар.
К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата-
аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була.
Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора.
Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам.
Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан
Конкурс «Пою мою республику»
Сочинение на тему:
«Мин б?хетле туган ?иремд?»
Выполнила: ученица 6б класса
Ахметшина Алсу
Руководитель: Рахматуллина З.Х.
Киргиз-Мияки – 2014
Мин б?хетле туган ?иремд?
…Шул туфракта туып-?с?
?зе бер б?хет инде.
(Мостай К?рим)
??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы.
Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин!
Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана:
2
Исем китми читт? ?ск?н
Кипариска, бананга,
?че булса да, гашыйк мин
Мил?ш бел?н баланга.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул.
Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?:
Туган ягым-Дим буйлары,
Туган ягым – Мияк?,
Мияк?не? ал та?нары
М??ге балкыр й?р?кт?!
Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле!
3
И туган ягым, нинди г?з?л син!
План.
I. Баланы туган ?ире назлый.
1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!»
2. Авылым ?янкел?ре.
3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр.
II. Авылым — г?з?л бакча.
1. Табигатьне саклыйк!
2. Тарихтан бер с?хиф?.
III. ?ырым си?а булсын, туган ягым!
Китс?м туган яктан,
Читт? б?хет тапмам —
Яш?рмен гел ?анны телг?л?п.
?ырлыйм туган якта,
?ырлыйм сезне? хакта,
Каеннарым бел?н берг?л?п.
Р. Ми?нуллин.
Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели.
Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!?
Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?.
Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора.
Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек:
Сезг? энд?шми, мин кемг?
Энд?шим, ?янкел?р?
?итте минем д?, сезне? к?к,
Картайдым, дияр к?нн?р, —
ди шагыйрь.
Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р.
Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди:
Минем д? бар ?зем ?чен
шундый як — Туган ягым:
Дога и?г?н ??р т?шенн?н
чишм?л?р чыга аны?!
Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?.
Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?.
Ак каеннар азмы далаларда,
Япандагы олы юлларда…
Беркайда юк, л?кин сезне? сыман
Сагындырган каен, — беркайда! —
дип ?зг?л?н? ул.
Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды:
Ераклардан сагынып кайтам,
Туган авылым сине.
Ки? кырлары?, басулары?
Каршы ала мине.
Авылым урамнарында
?с? матур таллар.
Берсенн?н-берсе яктырак
Ата безд? та?нар.
Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый.
Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?:
Игенчене? у?ганлыгы,
Игенчене? хезм?т яме,
Игенчене? тырышлыгы
Кырларыннан к?рен?.
Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек:
Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап.
??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?.
Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава.
?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый:
Ча? кагам мин:
— Бар халыклар!
Барлык тел?к-гад?тл?рне
Буйсындырып бары акылга,
Кул бирегез бер-берегезг?
?ир хакына, яш?? хакына!
М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р.
Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч.
Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар.
Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды.
Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды.
Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты.
Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда.
Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр.
Акчарлаклар ел да кайта,
?тк?н гомер кайтмыйдыр.
?й, Казансу, Казансу!
Гомерл?ре ямансу.
Азатлык ?чен халкымны?
Кан-яшьл?ре тамган су, —
диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли.
Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр.
?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м:
Туган ягыма
Офык читл?ренн?н ?крен ген?,
Матур булып синд? та? ата.
Урамнардан узган к?т?л?ре?
Хезм?т к?нен синд? уята.
Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?,
Ишет?се? тургай мо?нарын.
Ишет?се? бодай, арышларны?
Ирт?нге саф ?илд? шаулавын.
?н? кара! Барлык игенн?р д?
Елмаялар кояш ягына.
Кем сокланмас шушы матурлыкка
Ия булган туган ягыма!
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
И туган ягым, нинди г?з?л син!
План.
I. Баланы туган ?ире назлый.
1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!»
2. Авылым ?янкел?ре.
3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр.
II. Авылым — г?з?л бакча.
1. Табигатьне саклыйк!
2. Тарихтан бер с?хиф?.
III. ?ырым си?а булсын, туган ягым!
Китс?м туган яктан,
Читт? б?хет тапмам —
Яш?рмен гел ?анны телг?л?п.
?ырлыйм туган якта,
?ырлыйм сезне? хакта,
Каеннарым бел?н берг?л?п.
Р. Ми?нуллин.
Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели.
Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!?
Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?.
Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора.
Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек:
Сезг? энд?шми, мин кемг?
Энд?шим, ?янкел?р?
?итте минем д?, сезне? к?к,
Картайдым, дияр к?нн?р, —
ди шагыйрь.
Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р.
Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди:
Минем д? бар ?зем ?чен
шундый як — Туган ягым:
Дога и?г?н ??р т?шенн?н
чишм?л?р чыга аны?!
Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?.
Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?.
Ак каеннар азмы далаларда,
Япандагы олы юлларда…
Беркайда юк, л?кин сезне? сыман
Сагындырган каен, — беркайда! —
дип ?зг?л?н? ул.
Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды:
Ераклардан сагынып кайтам,
Туган авылым сине.
Ки? кырлары?, басулары?
Каршы ала мине.
Авылым урамнарында
?с? матур таллар.
Берсенн?н-берсе яктырак
Ата безд? та?нар.
Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый.
Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?:
Игенчене? у?ганлыгы,
Игенчене? хезм?т яме,
Игенчене? тырышлыгы
Кырларыннан к?рен?.
Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек:
Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап.
??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?.
Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава.
?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый:
Ча? кагам мин:
— Бар халыклар!
Барлык тел?к-гад?тл?рне
Буйсындырып бары акылга,
Кул бирегез бер-берегезг?
?ир хакына, яш?? хакына!
М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р.
Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч.
Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар.
Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды.
Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды.
Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты.
Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда.
Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр.
Акчарлаклар ел да кайта,
?тк?н гомер кайтмыйдыр.
?й, Казансу, Казансу!
Гомерл?ре ямансу.
Азатлык ?чен халкымны?
Кан-яшьл?ре тамган су, —
диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли.
Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр.
?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м:
Туган ягыма
Офык читл?ренн?н ?крен ген?,
Матур булып синд? та? ата.
Урамнардан узган к?т?л?ре?
Хезм?т к?нен синд? уята.
Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?,
Ишет?се? тургай мо?нарын.
Ишет?се? бодай, арышларны?
Ирт?нге саф ?илд? шаулавын.
?н? кара! Барлык игенн?р д?
Елмаялар кояш ягына.
Кем сокланмас шушы матурлыкка
Ия булган туган ягыма!
Начало формы
Конец формы
Татарстан – минем туган ягым
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта.
Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тт?, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикаларыны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан- й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала.
Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши.
Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?ч? т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?.
Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган.
Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигърияте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез.
Сочинение «Яратам сине, туган як»
Яратам мин туган илемне,
Яратам мин туган телемне,
Яратам мин туган ?иремне,
Яратам мин туган ?емне,
гаил?мне, ?ниемне, ?тиемне, д?? ?ниемне, д?? ?тиемне ??м н?ни бертуган се?елемне. Мин, Л?йс?н Илгиз кызы Сейдгазова, Пенза ?лк?сене? Лопатино районы иске Вершаут авылында яшим. Мин ?ирг? татар кызы булып тууыма бик горурмын. Мин ?земне? туган телемне яратам, ч?нки ул ?нием, ?тием, ?би-бабаем теле. Без ?йд? татар теленд? ген? с?йл?ш?без.
Безне? Вершаут авылында м?кт?п, м?д?ният йорты бар. М?д?ният йорты каршында зур ??йк?л басып тора.Ул Б?ек Ватан сугышы кырында ятып калган авыл батырларына, безне? ирекне саклаучыларга багышлап салынган. Б?ек ?и?? к?ненд? шул ??йк?л янына балалар, укучылар, авыл халкы ?ыелып аларны иск? алалар.
Безне? яш?г?н ?иребез – авылыбыз бик матур. Авылыбызны б?тен ягыннан урманнар уралган. «Урманнарда кура ?ил?к т? ?ир ?ил?к, к?з ачып йомганчы ?ыярсы? бер чил?к». Ул ?ил?кл?р шулкад?р т?мле авызда эреп кит?. Туган ?иремд? ?ск?нг?ме ?лл? ми?а шулай тоела? Андый т?мле ?ил?кл?р безд? ген? ?с? кебек, алардан бер д? туймыйсы? сыман. ? к?з к?не бай урманнар безне т?рле-т?рле г?мб?л?р бел?н б?л?кли.
Авылны? бер почмагында зур к?л ??елеп ята. Ул балыкка бай. Яз, ??й к?нн?ренд? к?лг? бик к?п булып акчарлаклар килеп т?ш?. Нинди к??елле шул акчаларны? к?лг? чумып-чумып балык тотуларын карап торырга!
Яз ?ит? бел?н яшел чир?мд? б?л?к?й ген? каз,?рд?к б?бк?л?ре шул ?л?нне ашап, й?гереп й?рил?р, ? ??й к?нн?ре к?л ?сте ап-ак булып кит?, ?йтерсе?, к?л ?стен? ак кар яуган. Бу авыл халкыны? казлары, ?рд?кл?ре й?зеп й?рил?р. ? к?з ?итк?ч, ??р ?йд? каз ?м?л?ре оештырыла. Кызлар казларны чил?кк? т?яп, к?янт?л?рг? тагып, чишм?г? казлар юарга т?ш?л?р. ? кичл?рен кызлар, ?м? булган ?йг? ?ыелышып, т?рле уеннар уйный, ?ырлар ?ырлый, егетл?р гармун суза. ?ай, к??елле д? инде шул чаклар! Без, авыл балалары, сыйланып, т?мле ризыклар ашап р?х?тл?н?без.
Б?лки, ул ми?а гына шулай тоела!? Мин уземне? туган ?иремне бик яратам, ч?нки бик матур, бик с?йкемле минем туган авылым, аны? чылтыр-чылтыр аккан чишм?л?ре, ул чишм?л?рне? сап-салкын сулары. Алар шундый т?мле! Ул суларны эчк?ч, ?аны? р?х?тл?неп кит?, яшисе килеп тора! Ул судан ?ич т? туймысы?, шундый т?мле минем авылымны? чишм? сулары!
Май аенда безне? авыл ап-ак к?лм?к киг?н т?сле була. Т?рле ?имеш агачлары ч?ч?кк? т?рен?. К?р?се иде шул вакытта, нинди матур безне? яш?г?н ?иребез! Т?нн?р буена сандугачлар сайравын утырып ты?лыйсы кил?. Шул вакытта чикерк?не? кычкыруы да си?а башка т?рле булып тоела. Ул инде к??ел к?т?ренке булуга шулайдыр, минемч?.
??й к?не алмаларын, чиял?рен й?зеп кен? ?лгер. Авылда мал-туарга печ?н ?ыйган вакыт килеп ?ит?. Хуш исле печ?н исл?ре яулап ала, син ул исне сулап туймыйсын. ? кырларда ??й к?не ашлыклар к?кр?п ?с?. Алар т?рл? вакытта т?рле т?ск? кер?. Бер карыйсы?, ди?гез кебек яшькелт-з??г?р ул, ? икенчел?п караганда – кояш кебек, ?ылытып сары т?ск? керг?н. К?з ?итк?ч, кырга комбайннар чыга, иген т?ялг?н машиналар кырдан бертуктаусыз авылга я?а ?ыйган урожайны ташыйлар; аннары ул элеваторларга кит?. Безд? ?ск?н ашлыктан ипи-печенье, тортлар, ??м башка т?рле ризыклар пешер?л?р.
Безне? авылда к?п еллар элек руслар бел?н татарлар яш?г?н. Авылны? бер почмагы «рус очы» дип аталган. Рус балалары да татар балалары да бер м?кт?пк? й?рг?н. Руслар ??м татарлар берг?л?шеп бик тату яш?г?нн?р, эшт? д?, ялда да берг? булганнар. Х?зер инде авылыбыз – татар авылы.
Нинди р?х?т ?зе?не? туган-?ск?н ?ире?д? яш??! Ходай сугышларыннан сакласын, к?гебезне кара кайгылы болытлар капламасын инде.
?ади Такташны? “Мокомай”поэмасыннан юллар иск? т?ш?:
Бер ?ирд? юк андый ак каеннар,
Бер ?ирд? юк андый урманнар,
Бкр ?ирд? юк камыш сабаклары-
мондагыдай шаулый торганнар…
Кеше тормышындагы и? м??им н?рс?л?рд?н, минем фикеремч?, туган якны,
ата-ананы, балачак хатир?л?рен, м?кт?п тормышын аерып ?йтерг? була.
Болар турындагы ист?лекл?р кешене? гомерлек юлдашы була, бу якты
хатир?л?рне уйлап, кайчандыр кичерг?н вакыйгаларга я?адан ?йл?неп
кайтырга м?мкин.
Нинди ген? кеше булмасын, аны? тормышын туган илсез к?з алдына да китереп булмый торгандыр. Кайда гына тумасын, нинди илд? ген? балачагын ?тк?рм?сен, барыбер ?з Ватанын ул кеше ?чен берни д? алыштыра алмый. Башка ?ирг? чыгып китс??, си?а х?тта туган як ?р?м?леге, кайчандыр син яратмаган гап-гади н?рс?л?р д? кадерле була башлый. Мондый хисне, минемч?, б?тен кеше д? кичер?дер.
Л?кин туган як дип, кешене? беренче тапкыр аваз салган ?ирен ген? т?гел, ? тормышны? к?п ?лешен шунда ?тк?рг?н урынны ?йтс?? д? була. Мин моны ?з язмышым мисалында исбатлый алам. Мин, откуда ты) . Бу – д?ньяга аяк баскан ш???р ??м х?зерге яш?? урыным – твой город. В такой то город к?ченеп килг?н к?нне мин бик яхшы х?терлим. Ми?а, ул вакытта татарча юньл?п с?йл?ш? белм?г?н н?ни кызчыкка, б?тен н?рс? я?а, чит иде. Башта шэхэр (тат. х) к?ренешен?, анда мине ?йл?ндереп алган кешел?рг? к?нег? бик авыр булды. Л?кин вакытлар ?т? бел?н, минем ?чен бу шэхэрдэн да ямьлер?к ?ир юк иде. Авыл табигате, аны? кешел?ре минем к??елем? шулкад?р ?теп керде, мин бер д? тартынмый: “Минем туган ягым – город твой”,- дип ?йт? алам. ?мма халык: “?ан тартмаса, кан тарта”, – дип д?рес ?йт?. Минем беренче туган ягыма – родной город- булган х?рм?т ??м м?х?бб?т элеккеч? ?к калды.
мин туган шэхэремнэ бернич? ген? к?нг? аерылсам да, сагыну хисе бел?н яна башлыйм.
Туган як турында с?з барганда, ?ичшиксез, тел турында да онытмаска кир?к. “Иле барны? – теле бар” диг?н халык м?кале мо?а ачык мисал булып тора. Бу м?сь?л? ?з туган телл?рен онытучылар бигр?к т? к?б?йг?н вакытта, ягъни х?зерге к?нд? бик тормышчан. Кайсы гына ш???рг? барып керм?, анда туган телл?ренд? с?йл?шерг? оялган, к?пчелек халык с?йл?ш? торган телд? аралашкан кешел?рне бик еш очратырга була. Туган теле?? карата мондый салкын караш озак д?вам итс?, минемч?, телне? б?тенл?й юкка чыгуы да ихтимал.
Кеше тормышында и? ачы кайгыларны? берсе – туган ягы?нан аерылу. Мондый язмышны х?тта дошманы?а да тел?п булмас иде, шу?а к?р?, минем уйлавымча, туган якны х?рм?т ит? ??м саклау – ??р кешене? изге бурычы.
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан
Конкурс «Пою мою республику»
Сочинение на тему:
«Мин б?хетле туган ?иремд?»
Выполнила: ученица 6б класса
Ахметшина Алсу
Руководитель: Рахматуллина З.Х.
Киргиз-Мияки – 2014
Мин б?хетле туган ?иремд?
…Шул туфракта туып-?с?
?зе бер б?хет инде.
(Мостай К?рим)
??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы.
Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин!
Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана:
2
Исем китми читт? ?ск?н
Кипариска, бананга,
?че булса да, гашыйк мин
Мил?ш бел?н баланга.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул.
Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?:
Туган ягым-Дим буйлары,
Туган ягым – Мияк?,
Мияк?не? ал та?нары
М??ге балкыр й?р?кт?!
Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле!
3
туган тел турында сочинение татарча
Минем туган телем – татар теле. Тугач та әнием-нең назлы итеп “ балам “ дигән сүзен туган телен-дә ишеткәнмен. Минем туган теленнән дә матур тел юктыр ул. Бу минем сүзләр генә түгел.Туган тел ! Анардан да көчле , татлы , назлы , ләззәтле тел бармы икән? Минем туган телем – җырдай моңлы татар теле. Әбиемнең бишек җырларыннан туган телемнең матурлыгын , кыйммәтен аңлап үстем. Һәр кеше үз туган телен сөяргә , яратырга тиеш .
Туган тел турында инша. Автор: Абайдуллина Ляля Фанузовна. Похожие материалы. Тип. Название материала. Автор. Опубликован. «Дөньяда иң –иң матур тел, ул минем туган телем» воспитатель татарского языка Сагдеева Х.З, муз. руководитель Мавлетшина Л.Р. Мавлетшина Лилия Рустемовна. 6 Апр 2015. документ. Татар теле – шагыйрьләр теле. Руфина Римовна. 1 Апр 2015.
Баланың беренче әйткән сүзе дә туган телендә яңгырый. Кеше үзенең иң саф хисләрен бары тик туган телендә генә белдерә ала. Бөек Тукай юкка гына үзенең иң кадерле кешеләре әти-әниләренә рәхмәт сүзләрен, ала рухына багышлаган догаларын туган телендә белдермәгән. Тел турында яңадан–яңа китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениедән тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телнең тарих, үсеше, яшәеше, төзелеше һәм башкалар турында күп санлы сораулар тууга сәбәп була. Шушы сорауларга җавап эзләүчеләр татар теленең нинди бай булуына төшенәләр, халкыбызның тарихын өйрәнәләр.
Сочинение «Туган телем». Перейти к файлу. Заказать учебную работу. Сочинениены язучы: Татарстан Республикасы, Зеленодол районы, Васильево посёлогында яшәүче, 2 нче номерлы мәктәбенең 6 ,,Б” сыйныфында укучы Айдынова Эвелина Эльдаровна . (Укытучы: Ибраһимова Альмира Хамзаевна) Сочинение: ,, Минем әнием.” Минем әниемнең исеме – Марина. Аңа утыз ике яшь. (Автор сочинения: ученик школы №2 РТ, Зеленодольского района, п г т Васильево : Дунин Кирилл Эдуардович — учитель: Ибрагимова Альмира Хамзаевна) Т у г а н т е л е м. Минем туган телем — рус теле. Ләкин татар телен һәм инглиз телен дә өйрәнергә кирәк. Туган тел — матур һәм иң якын тел. Һәр кеше үз туган телендә уйлый.
Туган тел! Хэркем очен дэ газиз суз бу. Чонки ин кадерле, бернэрсэ белэн дэ алыштыргысыз «эти», «эни», «эби», «бабай» сузлэрен туган телдэ эйтэбез. Туган — ускэн илнен якынлыгы, Ватаннын газизлеген тоярга да безгэ энэ шул туган тел ярдэм итэ. Кеше доньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана узенен сабыена туган телендэ «балам» дип эндэшэ. Баланын беренче эйткэн сузе дэ туган телендэ янгырый. Боек Г.Тукай юкка гына узенен ин кадерле кешелэре эти-энилэренэ рэхмэт сузлэрен, алла рухына багышлаган догаларын туган телендэ белдермэгэн.
— Балалар, дөньяда иң матур тел – кайсы тел, ничек уйлыйсыз? — Татар теле! Урыс теле! Башкорт теле! Чуаш теле!.. Укучылар бер-берсен бүлә-бүлә җавап бирә башлый. Укытучы елмая да нәтиҗә ясый: һәркем өчен иң матур тел – туган теле. Халыклар бердәмлеге көненә багышланган сыйныф сәгате Уфаның 84нче гимназиясенең 5В сыйныфында бер тында үтте. Башкортстанның атказанган укытучысы, мәгариф отличнигы Глүзә Гәрәева, гимназия статусына тугры булып, дәресне ике телдә алып барды. Әлбәттә, сүз ерак тарихтан башланды һәм кызыклы сораулар, җаваплар аша безнең көннәргә кадәр килеп җитте. Укытучы белән балалар кызыклы итеп бердәмлекнең, азатлыкның мөһимлеге турында фикер алышты.
И туган тел! Синдә булган. Иң элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, үзем һәм. Әткәм-әнкәмне, Ходам! Безнең халкыбызның күңел җәүһәрләре бары тик туган телдә генә сакланып калган. Бары тик туган телдә генә алар күңелнең иң нечкә кылларын тибрәтә алалар. Шуңа күрә дә безнең шәхесләребез, галимнәребез, язучы һәм шагыйрьләребез туган телгә зур игътибар бирәләр. Туган телебез көннән-көн камилләшә бара. Аны тагын да бизәү, кулланылышын арттыру өлкәсендә бик күп галимнәр, сәнгать әһелләре армый-талмый эшлиләр. Мин шундый кешеләрнең берсе турында гына әйтеп үтмәкче булам. Бу − милләтебезнең тел осталарының әсәрләрен бөтен «дөньяга» үз телендә яңгыраткан Айрат Арсланов.
Татар теле — бай мираска ия булган тел. 1.Туган тел — бйсез длт теле. 2.Кайгыртуга мохта тел. 3.з телене. BashMan » Студенту » Языки » Сочинение на татарском «Газиз телем гасыр диңгезләрен». Последние материалы. Сочинение на татарском «Газиз телем гасыр диңгезләрен». 27/02/2012 14:09. Газиз телем гасыр диңгезләрен Кичә-кичә килгән ерактан.
Туган телне мин яратам Ул минем анам теле. Туган телдә аралашам И газиз анам теле. Телне без аралашу чарасы дип әйтергә күнеккәнбез. Алай гына микән? Туган тел ул — халыкның гомерлек юлдашы, шатлык — юанычы.Ул дөньяны танып белү, гүзәллекне тою чарасы да. Туган телемдә сөйләшеп Яшим мин туган илдә. «Туган
Туган тел дип әйтүгә, Г. Тукай язган шигырь юллары искә төшә: И туган тел, и матур тел, Әткәм, әнкәмнең теле! Дөньяда күп нәрсә белдем Син туган тел аркылы. Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем өчен әткәм-әнкәм кебек үк якын. Туган телен югалткан милләтнең киләчәге юк дип уйлыйм мин. Үз телен яхшы белгән кеше генә милләте белән горурлана, аның кадерен белә. Мин Свердловск шәһәрендә тудым. Ул вакытта минем әти-әнием анда эшләгәннәр. Мин рус мәктәбендә укыдым. Күптән түгел без Казанга әйләнеп кайттык. Без гаиләдә гел татарча сөйләшәбез, чөнки барыбыз да татар балалары. Свердловс
Хэр кешенен туган теле бар .Туган тел эти — энидэ бирерэ .Туган тел ,Туган жир .Туган жир ул без туып ускэн .Аны сакларга кирэк ,яратырга .Туган телнен сакларга ,аны бозмаска кирэк ,эшэке сузлэр белэн эйтмэскэ .Сакларга. Обновить. Отмена. Лина Тюшенева Отвечено 25 июля 2019. Поделиться. Комментариев (0). Добавить.
Туган тел турында инша. Вложение. Размер. tugan_telem.docx_sochinenie.docx. 12.58 КБ. Предварительный просмотр: Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аның шигырьләрендә. Минем күп кенә дусларым татар балалары. Рус мәктәбендә укуыбызга карамастан, без алар белән татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча сөйләшә белмәүчеләре дә бар. Минем өчен туган телеңне белмәү – бик кызганыч күренеш. Моның сәбәбе – гаиләдә үз телеңдә сөйләшү мөмкинчелеге булмау, дип уйлыйм.
Туган тел дип әйтүгә, Г. Тукай язган шигырь юллары искә төшә: И туган тел, и матур тел, Әткәм, әнкәмнең теле! Дөньяда күп нәрсә белдем Син туган тел аркылы. Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем өчен әткәм-әнкәм кебек үк якын. Туган телен югалткан милләтнең киләчәге юк дип уйлыйм мин. Үз телен яхшы белгән кеше генә милләте белән горурлана, аның кадерен белә. Мин Свердловск шәһәрендә тудым. Без гаиләдә гел татарча сөйләшәбез, чөнки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча өйдә генә сөйләшеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча сөйләшеп йөргән кешеләрне күреп шатландым. Күңелем рәхәтләнеп китте.
Безнең туган телебез – татар теле. Без туган телебезне зурлап татар телендә шигырьләр сөйләрбез, җырлар җырларбыз, татар халык уеннары уйнарбыз. 2 алып баручы: Сегодня мы собрались, чтобы отметить “Международный день родного языка”. Этот день был утвержден на Генеральной конференции ЮНЕСКО и установлен День празднования 21 февраля. На земном шаре существует около шести тысяч языков. Среди них татарский язык и русский язык считаются одним из богатых и красивых языков. И наш город и наш детский сад иногонационален. Наш детский сад посещают дети разных национальностей: татары, русские, башкиры, ч
Минем туган ягым Татарстан. Һәркемгә дә үз туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер күңеле белән үзенең газиз туган авылына, туган шәһәренә ашкынып кайта. Безнең чиксез киң илебездә матур шәһәрләр һәм авыллар бик күп. Тик бөек татар телендә аңлашып, сөйләшеп, татар халкының гореф-гадәтләренә буйсынып яшәгән кешеләр, әлбәтта, Татарстан республикасында гомер кичерә. Татарстан республикасы экономик яктан һәм кеше саны буенча Русиянең иң зур республикалыраның берсе. Шулай ук хәзерге Татарстан йөздән артык милләткә туган йорт, туган як. Ул күп милләтле республика.
Әзерләде: татар теле һәм әдәбият укытучысы Мигушина Вера Ефимовна. «Туган телем — иркә гөлем». Туган тел дип әйтүгә, Г. Тукай язган шигырь юллары искә төшә: И туган тел, и матур тел, Әткәм, әнкәмнең теле! Дөньяда күп нәрсә белдем Син туган тел аркылы. Мин татар! Һәм мин бу сүзне башымны күтәреп, горурланып әйтәм. Горурланырлык та шул. Тукае, Җәлиле, Сәйдәше, Туфаны булган горур милләт баласы мин. Мин үземнең җырлы-моңлы туган телемә, горур милләтемә чын күңелдән бирелгән. Чиста, саф татар телендә сөйләшәм, Татарстан җирендә яшим. Нинди генә сынауларга дучар булмаган минем халкым?!
– Беренче елларда, трамвайда эштән кайтканда, әбиләр килеп аркамнан сөя, рәхмәт укыйлар иде. «Үзебезне татар итеп тоя, тамырларыбызда татар каны агуга горурлана, үз телебездә сөйләшергә оялмый башладык. Телевизордан туган телебезне ишеттек. Өлкә хәбәрләрен Казан аша карыйбыз хәзер», – диләр иде алар. Ул сүзләргә шундый шатлана идем, – ди Ульяновск өлкәсе татарларының милли лидеры булып танылган Рамис абый. Бүген Сафиннар гаиләсе белән танышабыз.
Печатьсез аттестат
Сафиннар дигәч, тәүге нәүбәттә, без гаилә башы Рамис абыйны искә төшерәбез. Аның исеме татар дөньясында яхшы таныш. Ул – Ульяновск өлкәсе татарлары милли мәдәни-автономиясенең Башкарма комитеты рәисе, өлкә Губернаторы каршындагы милләтләр Советы әгъзасы, Ульяновск шәһәре Иҗтимагый палатасы әгъзасы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре, Бөтендөнья татар конгрессының Милли Шура президиумы әгъзасы, «Татарстан – Яңа гасыр» телерадиокомпаниясенең Ульяновск филиалы директоры. Әмма, нинди генә вазифа биләсә дә, ул – иң беренче чиратта, Рамиләсенең сөекле ире, ә балаларының яраткан әтисе. Шуңа күрә сүзебез әле эшкә, әле гаиләгә – бала тәрбияләү, ир-хатын мөнәсәбәтләренә барып тоташты.
Аларның юллары бик иртә – 4 яшьләре тулартулмас кушыла. Туган авыллары Апас районы Урта Балтайның бер үк балалар бакчасына, бер үк мәктәбенә йөргән Рамис, Рамилә һәм Люзиянең дуслыгына күпләр сокланып карый ул чакта. «Җәмәгать эшендә гел бергә булдык. Ул чакта үзешчән сәнгать көчле иде. Без биедек, ул театр түгәрәгенә йөрде», – дип истәлекләре белән уртаклашкан хатыны сүзләрен Рамис абый элеп ала. – Ул миңа сеңлем кебек якын иде. Өйдәгеләр гаилә әгъзасы кебек кабул иттеләр. Ә инде өйләнешкәннән соң класс җитәкчем Мөгъзамә апа (бабайның апасы) бер серен ачты: «Рамилә шул Фарук малаена гына кияүгә чыкса ярар иде» дип тели идем, теләгем тормышка ашты», – диде». Тормыш иптәше өчен дә бу сүзләр яңалык булдымы, белмим, әңгәмәбез никах-туйга кадәр булган чорга барып тоташты.
…1982 ел. Яшьләрнең унны тәмамлаган чоры. Нәкъ шул вакытта, СССРда товар дефицитын юкка чыгару максатыннан, Азык-төлек программасы кабул ителә. Аның буенча авыл хуҗалыгы өлкәсендә җитештерүне көчәйтү һәм илдә азык-төлек белән тәэмин итүне ях-
шырту бурычы куела. «Кулга аттестат тоттырдылар, ә печате юк. Димәк, беркая китә алмыйсың. Шул рәвешле
14 кыз һәм 13 малай комсомол юлламасы белән Крупская исемендәге колхоз фермасында эшкә калдык. Хәзерге күзлектән чыгып караганда, күңелле заман булган ул. Искә алып сөйләргә шундый күп кызык хәлләр бар: кызлар сыер сава, без терлек ашатабыз, тирес чыгарабыз». Истәлекләренә уралган әңгәмәдәшләремнең сүзләрен язып кына өлгер. Рамилә апа дәвам итә:
– Әти-әни укытучы булып ике сменада эшлиләр. Йортта эре терлек юк иде. Нәкъ шул фермада беренче тапкыр сыер җилене тотып карадым, – ди ул һәм ул чакта мөгаллимнәрнең абруен, дәүләт тарафыннан даими ярдәм алуын ассызыклап куя. – Утын да бирәләр, урыннары да түрдән иде ул заманда педагогларның.
– Иртә торсаң, ит пешә дигәндәй, 4 тә трактор барыбызны да җыеп чыга һәм эш урыныбызга илтә иде. Өр-яңа комплекс, 800 баш сыер. Шуны безгә тапшырдылар. Җитәкчебез комплекс начальнигы Рәхип абый чып-чын оештыручы булды: гармунда уйнап үз тирәсенә туплар, сыерларга азык җыярга, яфрак кисәргә алып барыр.
Хезмәттән бушаган вакытларында яшь-җилкенчәк җәмәгать эшенә кушыла. «АрГоС» (армия горячих сердец) дип аталган отряд та оештырдык. Әле берничә газет та чыгардык. Агитбригада буларак, күрше-тирә авылларга чыгып, концерт куя идек, хәтта махсус костюмнар тектереп бирделәр, «Легенда 404» дигән магнитофон алдык. «Шәп фермалар күрергә» дип Сабага, Балтачка кадәр барып җиттек», – дип, бер-берсен бүлдерә-бүлдерә, истәлек яңарта ир белән хатын. Шул рәвешле бер ел сизелми дә үтеп китә. Нәкъ 1 июльдә «АрГоС»лыларны унынчыны яңа тәмамлаган егет-кызлар алмаштыра.
«Хәерле юл, Рамис!»
Ә Рамиснең инде хәрби хезмәткә китәр яше җиткән. Ул вакытта армиягә киткән һәр егеткә кулъяулык чигеп бирү йоласы булган. Рамилә дә классташына истәлек бүләге әзерли. Хәерле юл теләп, ак бәзгә чиккән яшьлек ядкәре бүген Сафиннарның өй түрендә рамлы пыяла астында саклана. «Безнең өйдә бар нәрсә дә архивланган», – дип күз кыса Рамилә апа.
Гаилә архивында ике ел дәвамында дуслар арасында йөргән хатлар да урын алган.
– Рамис дүртәр битлек хатлар яза иде. Аларда үзе хезмәт иткән Монголиянең табигате, солдатның көн режимы сурәтләнгән. Ә мин исә авыл яңалыклары белән уртаклашам. Мәхәббәт, гыйшык-мыйшык турында язу түгел, уйлау да юк ул чакта, – дип ачыла Рамилә апа.
Ул арада солдатның кайтыр вакыты җитә. Әле икенче класста укыганда ук «профессор булам» дип йөргән егет Казан университетының журналистика бүлегенә барып керә. «Алайса, ник журфакны сайладыгыз?» дигән сорауга Рамис абый болай дип җавап бирә: «Почти профессор бит инде ул. Кечкенәдән бик күп итеп сочинение яза идем. Ул вакытта күчереп язарга интернет юк. Китаплар укып, аларны эшкәртеп, унар бит текст языла иде. Опера һәм балет театры, комсомол эшчәнлеге турында язылган дәфтәрләр әле дә аерым папкада саклана». Өч дистә елдан артык вакыт дәвамында фәнни эш өчен шактый материал тупланган, димәк. «Әле соң түгел, тәвәккәлләсә, бар эшне дә булдыра минем ирем!» – дип торган Рамиләсе булганда, балачак хыялын тормышка ашыру алай ук кул җитмәслек тә түгел.
Хәер, барысы да Ходай кулында. Бер көнне студент тормышы мәшәкатьләре белән бергә радиода Рәзин Нуруллин кул астында практика үтеп йөргән егетне факультетның ул чактагы деканы Флорид Әгъзамов чакырып ала һәм җәйге практиканы Ульяновск телевидениесендә яңа ачылган «Чишмәләр» тапшыруында үтәргә тәкъдим итә.
– «Радио эше белән таныш, техниканы беләсең. Барып кара әле», – дигәч, һәрчак яңалыкка омтылган күңелем каршы килмәде, иптәшем Дамир Таҗиев белән киттек, –
ди, әле бүген генә булган вакыйгаларны сөйләгәндәй, Рамис абый. – Бер ай вакыт тиз үтте. Андагы практика җитәкчем калырга тәкъдим ясады һәм бүгенге вуз студентларының төшенә дә кермәгән сүзләрне өстәп куйды: «Фатир да бирербез».
Язмышының мондый борылыш алуын көтмәгән егет әти-әнисе белән киңәшләшә дә читтән торып уку бүлегенә күчәргә карар кыла. Инде кабат дуслар «Хуш» дип аерылышырга торганда, Ульяновскидан хәбәр килеп төшә: «Өйләнәсең икән, ике бүлмәле фатирга өмет итә аласың». Язмышның шаяруы булганмы, әллә һаман да тәвәккәлли алмаган ике яшь йөрәкне тизрәк кавыштырырга теләвеме – анысы караңгы. Ә Рамис Рамилә янына ул вакытта әле дефицит булган «Lancome» бизәнү-
ясану әйберләре җыелмасын тотып кайта. Ә телдән әйтә алмаган хисләрен А.Пушкинның «Я вас любил: любовь еще, быть может, / В душе моей угасла не совсем» шигырь юллары аша җиткерә. «Ә минем күңелдә хисләр дә юк кебек әле. Якын дустыма фатирлы булырга ярдәм итү омтылышы бар. Шуның белән 27 гыйнварда ЗАГС-ка барып язылышып кайттык та мин Казанга кайтып киттем…» – дигән ханым һәр гамәлнең юктан гына башкарылмаганын, әлбәттә, яхшы аңлый. Дуслык хакына алынган фатирда алар нәкъ ярты елдан – рәсми рәвештә 3 көн туй уздырганнан соң бергәләп яши башлыйлар. Моннан биш ел элек губернатор Указы белән «Мәхәббәт һәм тугрылык» медаленә дә лаек булган пар быел инде энҗе туйларын билгеләп үткән. «Кызганыч, хәзер халкыбызның күп кенә йолалары онытылды: күп авылларда табынга парлы каз чыгару, ике як туганнарга бүләкләр өләшү, бирнә бирү юк инде. Ә минем хыялым бар – барлык традицияләрне искә төшереп, улыбызга да, кызыбызга да үзебезчә никах туе үткәрәсем килә, Аллаһ боерса», – ди инде сүзнең балаларга күчәргә тиешлегенә басым ясаган ана.
«Мин бәби таптым, исемнәрне – Рамис»
Ульяновскига күчеп киткәч тә, Рамилә апа өлкәдә чыга торган «Өмет» татар газетасы редакциясендә корректор булып эшли башлый. Ә чын гаилә тормышы исә балалар туу белән башлана.
– Алмазны Апаста таптым. Рамиснең сессиядә вакыты, Казанда минем туганнарда яши иде. Улы туу турындагы хәбәрне җиткергәннән соң, бүлмәсендә, капланып, озак кына ятып торган. Күңеленнән яңа кешене кабул итүе булганмы, икенче статуска күчүеме? Әмма аның Алмаз белән аралашуына бүген дә сокланып карыйм, – ди гаиләдәге ата-бала мөнәсәбәтләренең бөтенлеге белән горурлануын яшерергә дә теләмәгән Рамилә апа.
– Алмаз – Сафиннар нәселен дәвам итүче бердәнбер егет. Әтием сөйли иде: элек малай урамга уйнарга үзе генә чыга башлагач, кулына берәр уенчык тоттыра торган булганнар. Кире алып кайтса – өмет бар, калдырып кайтса – рәт чыкмый моннан дип юраганнар. Алмаз кечкенәдән тырыш булды, хуҗалыкны кайгыртты. Шәһәрдә туса да, кулы эшкә ята. Шуңа күрә кистереп әйтәм: нинди генә эш булса да, баланы гел үз яныңда йөртергә кирәк. Малай – әти янында, әни кыз янында кайнашырга тиеш. Дачага баргач, шөгыльле булсын өчен, таш булса да җыярга бирә идем.
Кечкенәдән кул арасында кайнашкан Алмаз да, Алсу да инде туган нигездән еракта – Казанда. Алмаз КФУда берьюлы ике белгечлек алып, соңрак аспирантура тәмамлаган булса, алты яшькә кечерәк сеңлесе быел
кызыл дипломлы белгеч булачак. «Кызыбыз туганны
минуты-секунды белән хәтерлим, – ди кабат истәлекләренә бирелгән әти кеше. – Янымда басып торган Алмаз да күз алдында үсеп киткән кебек тоелды».
– Алсуны алып кайткан мәлдә Алмаз яратырмы, көнләшмәсме икән дип борчылдым. Ә ул сеңлесе янына килеп ятты да: «Әни, кара әле, нинди матур ул!» – диде. Сөбханалла, мөнәсәбәтләренә күз тимәсен. Бер-бер артлы Казанга киткәч тә, бер-берсенә терәк, ярдәмче булдылар. – Рамилә апаның сүзләреннән җылылык бөркелә. Сүзне Рамис әфәнде дәвам итә:
– Ни арада үсеп җиткәннәр диген. Ярый әле, бергә булган һәр мизгелне фото һәм видеога төшереп барырга тырышканбыз. Альбомнарны да берьюлы өчәр итеп ясыйбыз. Берсе бездә сакланса, балаларның һәрберсенең үз нөсхәсе бар. Гаилә, туган як белән бәйле һәрнәрсәгә аерым хөрмәт, мәхәббәт бездә. Ярты ел дәвамында Америкада укып кайткан Алсуыбызны каршылаганда кабызган «Болгар» радиосыннан агылган җырларны ишеткәч, аның: «Ниһаять, үз телебезне ишетәм!» диюе һаман истә. Бүген дә театрга, концертларга бергәләп йөрергә тырышабыз һәм балалар күңеленә дөрес орлыклар салганбыз дип шатланабыз.
– Кемдер Сабантуйга җыела, кемдер гаиләсе белән каен себеркесенә бара. Безнең дә үз традициябез бар: атна азагында гаилә кичке ашка җыела. Кечкенәдән Татарстаннан килгән барлык кунакның (араларында кемнәр генә юк: артистлар да, язучы-шагыйрьләр дә, дәүләт эшлеклеләре дә) безгә килүе тәэсир иткәнме, шунда өстәл янында әйтелгән сүзләр хәтерләрендә уелып калганмы – шимбә табынын түгәрәкләгәндә, узган атнага нәтиҗә ясыйбыз, бер-беребезгә теләкләр әйтәбез. Шунда, була калса, ялгышып кылган гамәлләр өчен гафу үтенәбез я сәбәпләрен аңлатабыз. Башта ыңгыр-шыңгыр сөйләгән балалар бераздан остарды, үз фикерләрен төгәл әйтергә өйрәнде. Бу традицияне башка гаиләләргә дә кулланырга киңәш итәм, чөнки кечкенәдән җыеп килгән үпкәләр, әйтелмәгән сүзләр психологиядә «балачак травмасы» дигән диагнозга сәбәп була ала. Ә без бер-беребезгә ачылдык, аңлашылмаучанлыкларны вакытында ук хәл итәргә тырыштык. Баштагы мәлне мондый ачык сөйләшүләрдән соң күз яшьләренә дә чыланырга туры килде. Шуңа күрә дә бу катлаулы тормышта балаларны «айт-два» белән түгел, ә ярату белән тәрбияләргә, сабый яшенә төшеп яшәргә кирәк. Аларның кызыксынулары – тамагочимы ул, футболмы – барысы сиңа да кызык булырга тиеш. Үз эченә ябылмасын, урамга китмәсен өчен, баланың иң якын дустына әверелү мөһим. – Әни кешенең әлеге сүзләренә өстәмә кертү кирәкми дә.
Ульяновскиның баш татары
Рамис әфәндене белгән һәркем шулай ди. Алай гына да түгел, телевидение эше буенча ул Идел буе федераль округына кергән барлык төбәкләрдән хәбәр җиткерүче дә бит әле. Һаман кеше арасында булган хезмәттәшем-
нән Ульян татарларының тормышы турында сорашам. «Читтәге татарлар Казандагылардан шактый аерыла. Аларда тел дә, традицияләр дә күбрәк саклана. Милләттәшләр оялмый: һәр чарага калфагын-читеген кия.
Монда бер-береңә ярдәм итү, бердәмлек хисе көчле, –
ди тынгысыз Рамис абый һәм сүзен дәвам итә. – Әни мине сабый чактан ук «Улым кеше гозер белән ярдәм сорап килсә, мөмкинлегең булса, борып чыгарма, ярдәм ит!» – дия торган иде. Шул сүз һәрчак хәтердә, монда эшләү чорында да никадәр кешегә балалар бакчасына, мәктәпкә урнашырга, эш табарга ярдәм итәргә туры килде. Кешегә булышу, аларга кирәк булу үзеңә дә рәхәтлек бирә. – «Барысына да ничек өлгерәсез?» дигән соравыма да җавабы әзер. – Көндәлек алып барам: кичтән план төзим, үтәлгәнне сызып куям. Янда терәк булганда, барысына да өлгерергә мөмкин. Тыл көчле булу кирәк. Рамилә аңламаса, көнләшсә, эшләргә теләк тә булмас
иде. Ә бездә ир йә хатын-кыз эше дип бүлешү юк. Иртәрәк кайтам икән, мин ашарга пешерәм. Бүрәнәнең бер башыннан мин тотсам, икенче башыннан Рамилә тота.
Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Рамилә апаның да эше җитәрлек. Телевидениедә «Музыкаль котлаулар», соңрак «Чишмә» тапшыруында эшләгән ханым өлкәнең моннан 12 ел элек ачылган Татар мәдәният үзәген җитәкли.
Ирле-хатынлы Сафиннар тарихи ватаныбыз җирләрендә нык басып тора. Башкарган эшләренә сокланып, горурланып карарлык. «Быел якташларыбыз язучы Ибраһим ага Нуруллин һәм шагыйрь Сәхап Урайскийның туганнарын – оныкларын таптым. Ике чемоданга тутырып, бик күп шәхси әйберләрен, кулъязмаларын җибәрделәр. Хәтта Тукай премиясенең орденын да бирделәр. Барысын да Мәдәният үзәгендә ачылган музейга куйдык», – эзтабар-журналист якташларының исемнәрен мәңгеләштерү буенча алып барган эшләре турында сөйли. Баксаң, Ульяновск өлкәсендә 67 татар авылы бар икән. Шуның егерме өчесенең тарихы турында китаплар чыккан инде. «Автономиядә һәр татар авылы турында, дәфтәр калынлыгында булса да, китап чыгарырга дигән бурыч куйдык. Бүген биш китап язылып ята. Бастыру мәсьәләсен авылдашлар үзләре кайгырта, без оештыру, материал туплау ягыннан ярдәм итәбез», – дип дәвам итә ул сүзен. Китапны исә сала интеллигенциясе: укытучылар, мәдәният һәм мәгариф тармагы ветераннары яза. Алар йорттан йортка йөреп материал туплый башлаганчы, һәр авылда җыелыш уза икән. Моннан дүрт ел элек өлкәнең Төбәкне өйрәнүчеләр һәм эзтабарлар клубы оештырганнар. Ел саен эзтабарлар һәм Казан галимнәре катнашында тәҗрибә уртаклашу форумы уза. Моннан дүрт ел элек 1000 нөсхә тираж белән чыккан «Сембер-Ульяновск төбәге татарлары» энциклопедиясенең якын арада яңартылган, баетылган басмасы дөнья күрсен дип тырышып йөргән чаклары. «Шигырь китапларына караганда, туган якны өйрәнүгә багышланганнарына ихтыяҗ зур. Димәк, кеше үткәне белән кызыксына, үзенең рухи байлыгын киләчәк буынга җиткерергә әзерләнә», – дип нәтиҗә ясый Рамис әфәнде. Үзенең дә хыялы бар: күңел түрендә икесенең дә кендек каны тамган, ике сукмакны бер иткән Урта Балтай авылы турында китап язарга тели ул.
– Илле биш ел дәвамында агачны күп утырттым, йорт төзелде, улым-кызым үсеп җиткән. Хәзер Рамиләм белән рәхәтләнеп үз көебезгә яшәргә тырышабыз. Эштән бушаган арада бакчада кайнашабыз, – ди Рамис әфәнде, әңгәмәне түгәрәкләп. – Мин искене яңартырга яратам. Күптән түгел 80-90 еллык туку станогы алып кайттым. Мунча стенабызны авылдан килгән иске әйберләр – чуен, тәрәзә рамнары, лампа бизәсә, өй түрендә әтидән калган тальян утыра. Кайчак үзем дә тарткалыйм. Эштә генә түгел, безнең өйдә дә рухилык беренчел. Балаларыбыз аша оныкларыбызга да шул омтылышларыбыз күчәр дип өметләнәбез.
Ландыш НӘСЫЙХОВА
30 май көнне, Татарстанның һәм Башкортстанның халык артисты Хәния Фәрхи үзенең 61 яшен бәйрәм итәр иде. Гадәттәгечә, Казанны гөрләтеп концерт бирер, соңыннан бөр төркем туганнарын мул өстәл артына туплар иде. Кызганычка каршы, Хәния апа бүген бәйрәм чәчәкләрен мәңгелек йортында кабул итә.
Каенсеңлесе (Габделхәйнең сеңлесе) Венера апа белән Хәния Фәрхи икесе дә бер елгы, икесе дә 30 май көнне дөньяга килгән. Биктаһировлар гаиләсенең гастроль арты гастрольдә йөргәндә ике бөртек кызларын калдырып китә торган иң ышанычлы тоткалары да булган Венера апа. Күз яшьләрен сөртеп, бик теләп, истәлекләргә күмелде ул.
«Хәния белән мунча керүнең рәхәтлеге!»
«Икебез бер яшьтә булсак та, мин Хәнияне «туган апай» дип йөрттем. Бер үк көнне тугангадыр инде, безнең характерларыбыз да бик нык ошаган иде. Әле генә шаркылдап көлсәк, шул минутта кычкырып елап җибәрә торган сизгер күңелле кешеләр без.
Халык арасында танылган йолдыз, зур дәрәҗәле кеше булуына карамастан, искиткеч гади булды ул. Хәниянең бер эштән дә тайчынып тормавы сокландыра иде.
Авылга бергәләп кайтып керәбез. Шул арада күлмәкләрен алыштырып ала да, идәннәрне юып чыгара. Бакча эшенә чыгып йөгерә, җиң сызганып сыер сава. Табигатьтә булырга, бергәләп гөмбә-җиләк җыярга, мунча себеркеләре әзерләргә яратты.
Хәния белән өйләнешкәч, абый туган авылыбыздагы мунчаны яңартып, әллә ничә кеше берьюлы керә алырлык зур итеп салды. Бөтен туган-тумача җыелышып, самовардан чәйләр эчеп, озаклап мунча керүләребез күңелдә уелып калган.
Хәния белән мунча керүләрнең рәхәтлеген аңлатып бетерә торган түгел. Кызу мунчада чабынырга ярата. Сөйләшергә ярата. Аның белән кергән мунчада вакыт узганны сизми дә каласың.
Туган апайның бер гадәте исемдә калган. Берәр вакыйга турында тәмләп сөйли-сөйли дә: «Аңладыңмы? Аңламасаң, кабат тагын аңлатырмын, яме», — дип куя торган иде.
Берәребез кеше сөйли башласа, безне шып туктатты, үзе дә беркайчан кеше сөйләмәде».
«Әни белән бик дус яшәделәр»
«Абый Чаллыда баш инженер булып эшләгәндә, Госман исемле дусты аркылы Хәния белән танышкан. Казан Сабантуенда күрештергәннәр аларны. Шуннан соң озак та тормады, абый аны авылга безгә күрсәтергә алып кайтты. Ул вакытта Хәния йолдыз ук түгел әле. Шулай да «Мәскәүдәге яшел күлмәкле җырчы» турында ишетеп беләбез, телевизордан күргәләгән бар.
Барлык туганнарыбыз бергә җыелган ямьле җәй ае иде. Хәнияне безнең гаилә бик җылы кабул итте. Башкача булуы мөмкин дә түгел иде. Аның мөлаемлеге, әйбәтлеге, эчкерсезлегенә барыбыз да бер күрүдән гашыйк булдык.
Әни Хәниягә аеруча сөенде. Балалы булуы турында да беркайчан да сүз кузгалтмады ул. Алияне үз оныгыдай яратты. Ә Хәния белән серләшеп, ана белән кыз кебек яшәделәр. Авылга әти-әни янына иң еш кайтып йөрүчеләр абый белән Хәния булды, шуңа да әни якын иткәдер аны. «Минем җиденче балам килде, Хәния минем тагын бер кызым», — диде әни барыбыз алдында».
Бәйрәмнәр турында
«Хәния белән абый танышып озак та үтми, туй ясадылар. Сабантуйда очрашканнар иде, 24 декабрьдә никахларын теркәделәр. Туйдан соң, фатирларында ремонт тәмамланганчы, бездә торып алдылар.
Минем тормыш иптәшем Хәнияләр төркемендә эшләде. Ә мин Алия белән Алсуны карадым. Алсу кечкенә чакта күршеләре Гөлгенә ярдәм итте. Бала бакчага йөри башлагач, миңа да калдыра башладылар. Алар икешәр атнага гастрольләргә киткәндә, мин Хәнияләргә килеп тордым. Алсуны бакчага, Алияне мәктәпкә йөртә идем.
Туган көннәребез туры килгәч, һәр юбилейны бергә бәйрәм иттек без. Башта Хәния Казанда концерт куя, икенче көнне җыйнаулашып авылга кайтабыз. Соңрак 31 май көнне тагын бер гаилә бәйрәме өстәлде — Алиянең малае Рамазан дөньяга килде. 1 июнь көнне абыйның туган көне килеп җитә. Без шулай берәр атна туган көннәр үткәрә идек.
Эшли дә, ял да итә белдек. Безнең районның табигате бик матур, мари урманнарына терәлеп үк диярлек тора. Табигатьтә балалар белән сулар кереп, балыклар тотып, вакытыбызны бик күңелле уздыра идек.
Хәния бәйрәмнәргә күркәм табыннар әзерләп куя. Бер сарыкны суялар да, казан асып, бик тәмле итеп пылау пешерә. Андый пылау барлыгын без ул килен булып төшкәч кенә белдек. Бәлешләре авызда эреп китә торган, бу дөньяда аның кебек бәлеш пешерә белүче башка юктыр. Ул балык ашларын сөйләп тә тормыйм…»
«Хәния мине аерып яратты»
«Туган апай һәр туган көнемә затлы костюмнар бүләк итә иде. Без гаиләдә 6 бала. Хәния безнең барыбызны да бик яратты, ә мине, үзе кебек эчкерсез булгангамы икән, аерып яратты. Костюмнарны туган көнемә махсус тектереп алып килә. Бөтен нәрсә дефецит вакытында шул костюмнарны киеп эшкә баргач: „О, тагын Хәния килгән, Хәния тектергән костюм“, — дип сокланыша хезмәттәшләрем».
«Хәния 4 ел буе кайнатасын карады»
«Безнең әни — 80, әти 87 яшендә вафат булды. Әни үлгәч, Хәния әтине үзләренә алып китеп тәрбияләп, соңгы юлга озатты. Әти дүрт ел Габделхәй абый белән Хәния апай тәрбиясендә яшәде. Үләр вакыты җиткәч кенә, үзе сорап авылга кайтартты. Алар гастрольдә чагында ике апам, ике сеңлем килә иде әтине карашырга.
«Чиратлап карамыйбыз! Шушында, малае өендә тора!» — диде Хәния, беребезгә дә сүз әйтергә бирмичә. Үзсүзле иде үзе. Абый да шундый минем. Бер әшәке килен булса: «Әнә биш кызы бар, малай гына карап ятмасын», — дип әйтер иде.
«Габделхәй абый турында чыккан сүзләр дөрес түгел»
«Хәниянең үлемен абый бик авыр кичерде. Кичерде генә түгел, хәзер дә авыр кичерә…
Габделхәй абый турында әллә нинди гайбәт сүзләр ишетелде. Минем шуларның барысына да нокта куясым килә: ул сүзләрнең берсе дә дөрес түгел. Чиста-пөхтә, акчалы кешегә ябышырга торган хатын-кызлар күп була. Ләкин абыйның беркеме дә юк, ул туган нигезебездә, Хәниягә тугры булып, үзе генә яши.
Абый радио тыңлый алмый, интернетта утырмый. Телевизордан татар концертлары карамый. Инде 4 ел вакыт узса да, яралары төзәлми шул. Хәния турында сөйләшә башласаң, шунда ук күз яшьләренә тыгыла.
Хәниянең үлем хәбәрен ничек җиткерделәрме икән аңа дим. Бүгенгәчә ул турыда сораша алганым юк. Тормышының иң авыр мизгелләре турында исенә төшерәсем килми.
Ял көннәрендә, без — сеңелләре кайтып йөрибез. Балалары юлга тузан төшермиләр. Абый кайгысын безгә күрсәтмәскә тырыша, оныклары белән юанып яши.
Хәния апаның үлеме кисәк һәм үкенечле булды. Әрәм булды… Бер дә үлем турында сөйләгәне булмады аның. Яшәдек, яшәячәкбез! Булдырырга, җиткерергә кирәк!» — дип яшәде.
Туган апаны юксынабыз. Ул безгә җитми, өстәлебезнең бизәге иде», — дип сөйләде Венера апа.
Хәния апа кебек сәхнә йолдызларыны дуслары күп буладыр аларның. Ләкин дусларның да алыштыргысыз дип әйтә торганнары була. Чаллыда иңне иңгә куеп яшәгән күршесе Гөлгенә ханым Хәния Фәрхинең әнә шул җан дусларының берсе, Алсу белән Алиянең «икенче әнисе». Гөлгенә ханым Алсуны 6 ай вакытта ук алып калып, Хәния апаны гастрольләргә озата торган булган.
«Алсуның куллары җылысын әле дә тоям»
«Без гаиләбез белән Чаллыда яшәгәндә, Хәния белән Габделхәй безгә күрше булып, күченеп килделәр. Фатирларыбыз янәшә генә, икебезгә бер ишек. Хәния белән Яңа ел алдыннан таныштык без. Пилмән ясарга уйлаган да, иттарткыч сорап торырга керде ул безгә. Ул биш минутлык очрашуда мин аның кем икәнлеген аңламыйча да калдым. Ул чыгып киткәч кенә иптәшем: «Бу Хәния Фәрхи булды бит», — ди. Ә мин аның җырларын яратып тыңлап йөри идем инде ул вакытта. Җитмәгәненә, Хәния белән якташлар да булып чыктык. Мин дә Башкортстан кызы. Шулай әкренләп аралаша башладык. Яңа ел бәйрәмен алар белән бергә каршы алдык.
Яңа фатирыбыз башка районда булганга, минем балалар урнашмаган иде әле. Шуңа күрә миңа берара өйдә утырырга туры килде. Хәния барасы җирләре булганда миңа Алсуны 2 айлык вакытында ук берничә сәгатькә калдырып китә башлады. Үземнең егетләргә дә, Алиягә дә 7-8 яшьләр тирәсе.
Алсуга 6 ай тулгач, Хәния белән Габделхәй беренче тапкыр гастрольләргә чыгып китте. Шул вакыттан мин баланы тулысынча атна-ун көнгә алып кала башладым. Сөт кайнатып эчертеп, ясалма ризыклар белән тукландырып, үз баламны караган кебек карый идем. Иптәшем Зөфәр дә Хәниянең төркемендә администратор булып эшләде. Алар гастрольләргә чыгып киткәндә, мин дүрт бала белән үзем генә кала идем.
Хәния гел өй телефонына шалтыратып, хәлләребезне белешеп торды. Борчыла иде үзе. Ләкин сәхнә кешесе тамашачысын ташлап өйдә дә утыра алмый. «Барысы да әйбәт булыр, җырла гына», — дип тынычландырып, озатып җибәрә идем. Алсу авырган вакытларында, азрак йөткергәләгәндә, борчылмасын дип, әйтеп тормый идем. Үзем ике бала үстергән кеше буларак, азмы-күпме тәҗрибәм бар. Алар кайтып җиткәнче Алсуны.дәвалап куя идем.
Мин ахырдан Алсуга шул хәтле ияләштем, аңа үз балам кебек карый башладым. Муенымнан кысып кочаклап йоклый иде ул мине. Алсуның йомшак куллары җылысы һаман да муенымда минем… Үземнең малайлар булгач, кызлар итеп тә аерып яраттыммы икән.
Алар Казанга күченгәч миңа бик авыр булды. Үземне баламны югалткан кебек хис иттем. Бик сагынган вакытларында Алсуны берничә көнгә алып киләләр иде. Ул үзе дә гомер буе миңа тартылып яшәде. Алар Хәния белән Габделхәйне әти-әни дип, ә безне «мама-папа» дип йөрттеләр. Алсу белән бүген дә даими элемтәдә, гел аралашып торабыз.
Хәнияләр белән дә араларыбыз гомер буе якын булды. Алар Казанда яшәгәндә без кунакка барып йөрдек. Авылларына кайтып, мунчалар кереп, кунак булган да бар. Үзләре гастрольләр белән килгәч, гел безгә туктала иде
Бөтен күңелләрен биреп ышанды Хәния белән Габделхәй миңа. Мин аларга моның өчен бик рәхмәтле. Ә Хәния белән бик якынаеп, барысын да уртага салып сөйләшә торган якын дусларга әверелдек. Тозын да, шикәрен дә бүлешә торган бер гаилә булып яшәдек. Ишекләребез ябылып та тормады. Ризыкны ике гаиләгә уртак пешергән чаклар да еш булды.
Шундый тормышны сөючән, шат күңелле Хәниямнең җир куенында ятуына минем күңелем һаман да ышанмый әле. Хәниянең фотоларын карый алмыйм, җырларын да тыңлый алмыйм. Йөрәгем телгәләнә.
Мәзәк хәлләр
- Ирем Зөфәр алар төркемендә эшләгәч, гел бергә чыгып китәләр. Кайвакыт гастрольләрдә бик озак йөреп кайталар иде. Андый вакытларда Хәния мине тынычландыра. «Бер дә борчылма. Гөлгенә. Мин Зөфәрне шәхсән үзем карап торам. Аның янына бер хатын-кыз да килми. Ул минем контрольдә», — дип көлдерә иде.
- Хәниянең буш вакытларында Чулман елгасына су коенырга йөри идек. Берсендә Алсу, Хәния, мин яңгыр астында калдык. Яшен яшьни, җил котыра, әй чабып кайтабыз. Ул хәтле үк чапмас та идек, Габделхәйдән шөллибез. Чөнки Габделхәй бик бала җанлы кеше. Балаларга салкын тияр, чирләрләр дип йөрәге алына иде аның. Бала тәрбияләүдә бик таләпчән кеше булды ул.
- Хәния гөмбә җыярга яратты. Берсендә урманга гөреҗдә җыярга барып, әллә ничә сәгать йөреп, икебезгә нибары 4 гөреҗдә таптык. 4 гөмбә белән нишлисең инде, кәрҗиннәр буш. «Әййдә, булмаса, фотога төшик тә кайтып китик», — ди Хәния. Шул гөмбәләрне уртага куеп, әллә ниләр кыланып фотога төштек-төштек. Шуны очрашкан саен искә төшереп көлә идек. Бөтен нәрсәдән кызык таба белә иде ул Хәния.
- Безнең фатир ишекләребез бикләнми иде. Бер тапкыр аш бүлмәсендә кемдер йөргәнен ишетәм. Кем икән дип чыксам, безнең аш бүлмәсендә Салават Фәтхетдинов утыра. Хәниягә кунакка килгән дә, фатирларны бутап, минем аш бүлмәсендә күчтәнәч бушатып ята. Хәнияләргә килгән кунак безнең дә кунак иде. Аларда урын җитмәгәндә килгән кешегә безгә урын җәеп, гел шулай бер гаилә кебек яшәдек.
Тиздән җырчының туган ягы — Башкортстанның Тәтешле районындагы балалар иҗат үзәгендә Хәния Фәрхинең музее ачылачак. Сеңлесе Фирүзә Ибәтуллина әйтүенчә, әлеге музейны ачу өчен әзерлек эшләре бара. «Апаның шәхси әйберләрен урнаштыру өчен күп кенә җиһазлар, сыйфатлы манекеннар, музыкаль аппаратура алырга кирәк. Музейны аның үзе кебек матур, затлы итеп эшлисе килә. Исем өчен генә түгел, күргән һәркемнең күзе шатланырлык булсын иде», — диде ул «Интертат» хәбәрчесенә.
ММББУ «М?слим гимназиясе»
Татарстан Республикасы М?слим муниципаль районы
Инша
«М?слимем – туган жирем»
Башкарды: Бадретдинова Дина
3б класс укучысы
М?слимем – туган жирем.
?й, М?слимем, синд? минем
Бомаган тойгыларым.
И? беренче синд? к?рдем
Т?шл?рне? татлыларын.
И? беренче адымымны
Сине? ?ирд? атладым.
Бу б?хетле минутларны
Мин гомерг? саклармын.
Мин бит сине? назлы бала?,
Г?на?сыз сабый гына.
Шушы ?ирд? туган бабам,
Мин горурмын шу?арга.
??рбер кешене? туган т?б?ге, туган ?ире була. Минем туган ?ирем М?слим. М?слим дип ?йт? бел?н к?з алдына зур, кара урманнары, елга – к?лл?ре, иксез – чиксез болыннары, матур мог?изалы табигате, яхшы кешел?ре, матур, т?зек авыллары килеп баса. М?слим авылы аша боргаланып ага торган Ык елгасы гына да ни тора! Ык елгасы буйлап болын – кырлар, бай ?р?м?лекл?р, урманнар урнашкан. Елгада бик к?п т?рле балыклар, урманнарда пошилар яши. М?слим районында файдалы казылмалар да к?п. Безне? жирлегебезд? нефть, известь, т?рле – т?рле ташлар чыга.Тарихи м?гъл?матлар буенча Ольгино авылы янында элек бакыр чокырлары да булган. Районыбыз авыл ху?алыгы тармагы буенча эшли. Ки? басуларда иген культуралары ?стер?л?р, мал – туар, кош – корт асрау бел?н ш?гыльл?н?л?р.
М?слим районында бик к?п милл?т в?килл?ре дус ??м тату яшил?р. М?слимебез к?нн?н – к?н ?с?, зурая бара, я?а йортлар калкып чыга. Бу, ?лб?тт?, М?слимебезд? яш??че кешел?рне? бик тырыш булуын к?рс?т?.
Районыбыздагы жит?кчел?р балаларны да кайгыртып яшил?р. Алар безне? ?чен бик матур, зур бассейнлы м?кт?п, балалар с?нгать м?кт?бе торгыздылар. Спорт бел?н ш?гыльл?н? ?чен д? барлык м?мкинлекл?р – стадион, спорт заллары, кыш к?нн?ре тимераякта шуу ?чен боз тартмачыгы, ??й к?не футбол уйнар ?чен футбол кырлары бар.
М?слим халкы бик унган. Районыбызда “Агромастер”, “Тимерче” ??мгыятьл?ре, каз, тавык фермалары бар. Бик к?п кеше вак эшм?к?рлек бел?н ш?гыльл?н?.
М?слимне? матур табигате бик к?п райондашларыбызга с?нгать юлыннан кит?рг? эт?ргеч булгандыр. Районыбыздан ?ырчылар, театр артистлары, язучылар ??м шагыйрьл?р, к?ренекле кешел?р чыккан. Без алар бел?н горурланабыз.
Мин ?земне? М?слим кызы булуым бел?н бик горурланам. М?слимебез алдагы к?нн?рд? д? ?ссен, матурлансын.