Туган туфрак ?мирхан еники сочинение

Иман иманлы кеше булу халкыбыз а?ына бик борынгыдан се?г?н т?шенч?л?р бу. иманлы булу ул динле булу, динг? табынып яш??

Иман… Иманлы кеше булу… Халкыбыз а?ына бик борынгыдан се?г?н т?шенч?л?р бу. Иманлы булу — ул динле булу, динг? табынып яш?? диг?н с?з ген? т?гел, ул ?хлакый кагыйд?л?р буенча тормыш ит?не а?лата. Тикм?г? ген? ?би-бабаларыбыз безне б?тен начар гад?тл?рд?н тыеп тормыйлар. П?хт?, чиста, матур итеп киен?, сабыр гына с?йл?ш?, м?лаем, ярд?мчел булу — шундый к?рк?м сыйфатлар безг? борын-борыннан ?би-бабаларыбыздан мирас булып калган. Гомум?н, халкыбыз ?д?п сакларга, инсафлы, намуслы булырга, ата-ана хакын хакларга, борынгы йолаларны м?мкин кад?р ?т?рг? тырышкан. Кызганычка каршы, бу сыйфатлар к?бр?к ?лк?н буында гына сакланып калган. Революцияд?н со?гы еллар изге йолаларга, борынгы ?хлак нормаларына м?н?с?б?тне ?зг?рт?.
?мирхан Еникине? «?йтелм?г?н васыять» хик?ясенд? бу м?сь?л? безне? к??елл?рне тетр?ндерерлек, озакка тынычлыкны югалтып, уйга калырлык итеп к?т?рел?. Бу ?с?рд? ?лк?н ??м яшь буын арасындагы м?н?с?б?т, заманнар б?йл?неше кебек гаять м??им проблемалар ?з?кт? тора.
?мирхан Еники фикеренч?, ?зе?не? туган т?б?ге?не онытмау, ата-ана? нигезен? м?х?бб?т, олыларны х?рм?тл??, нечк?, саф к??елле ??м сизгер булу, халкы? бел?н б?йл??че йолаларны ?т?? я?а буында ?итеп бетми. Х?ер, бу я?а буын кешел?рене? барысына да кагылмый. М?с?л?н, ?с?рд?ге шагыйрь болай ди: «…сагыныр н?рс?л?р д? юк т?гел бит. ?н? шул син с?йл?г?н халыкны? матур йолалары — б?йр?мн?ре-туйлары, уеннары-?ырлары — берсе д? онытылмаска тиеш, минемч?… Халыкны? буыннан буынга к?чеп килг?н рухи байлыгы бит алар барысы да…»
Хик?яне? т?п герое — Акъ?би. Аксылу, Аккилен, Ак?и?г?, Акъ?би — гомере узган саен шулай т?рлеч? атыйлар бу башкорт карчыгын. Гомере буе пакь к??елле, намуслы, саф ?анлы булган ул. Авылыннан, туган ?иренн?н аерылмаган, хезм?т бел?н к?н к?рг?н, мал-туар, кош-корт асраган, ире бел?н балаларын т?рбиял?г?н, аларга югары белем бир? алган. Мен? х?зер балалары кайсы кая таралып, заманча яш?п, зур ?ирл?рд? эшл?п, ш???р кешел?ре булып бетк?нн?р. Алар буыннарны ялгап торган ?епне югалтканнар, авылга да бик сир?к кайталар, аналарыны? авылын сагынуын да, аны? тел?ген д?, сагышын да а?ламыйлар.
Бер яктан караса?, аларны да а?лап була кебек: алар — эш кешел?ре, вакытлары тар. ?нил?рен б?тенл?й ташладылар дип т? ?йтеп булмый: алар бит Акъ?бине ш???рг? алып килеп, аерым б?лм? биреп, т?рбиял?п торалар. ?мма ул балаларда аналарына карата игътибарлылык ?итеп бетми: алар аналары бел?н бер утырып с?йл?шерг? вакыт тапмыйлар, аны? со?гы с?зл?рен, со?гы васыятен ты?ламыйлар. ? ?л?р чагы ?итк?ч, Акъ?бине шифахан?г? илтеп салалар. К?зе йомылгач, ?йл?рен? алып кайтып м?ш?катьл?нмил?р. ?бине, к?фенл?п т? тормыйча, м?селман гореф-гад?тл?рен бозып ?ирлил?р. «?ан бирг?нд? янында кеше булмаган. Бер??не д? борчымыйча, к?б?л?кт?й, тавыш-тынсыз гына китк?н д? барган», — ди автор. Аны со?гы юлга озатканда ?йтелг?н шагыйрь с?зл?ре д? бик гыйбр?тле: «Кадерле дуслар, без ак к??елле, пакь к??елле ?с?ебезд?н м??гег? аерылдык. ?йе, ул барыбызны? да уртак ?с?ебез иде. Алай гына да т?гел, мин, ?ич икел?нмич?, аны башкорт халкыны? изге ?анлы анасы дияр идем…»
Гомерл?ре буе «туган ил», «халык» дип с?йл?нг?н балаларына ана эчт?н ген? ?пк?ли, «Авыл читенд?ге… кечкен? зиратта аны? (атагызны?) г??д?се ята. Баш очында таш юк… Аны? каберен мин д?, тагын бернич? авыл карты гына бел?. Безд?н со? бел?че булмаячак, кабер ?ир бел?н тигезл?н?ч?к… Й?, сезне? ?аныгызны бер д? борчымыймы бу н?рс??»
Зират — халыкны? д?ньяга, тормышка м?н?с?б?тен, аны? ?хлакый й?зен, рухын, омтылышларын чагылдырган урын. Акъ-?би кабере д? иренеке т?сле югалыр, онытылыр, м?гаен.
?ирг? килеп, гомер чигеп, кешел?рг? гел изгелек кылып, авылдашларыны? к??еленд? ?аман яш?г?н Акъ?бид?н н?рс? калды со?? ?зене? ист?леге булыр дип, гаил? ядк?ре итеп сакларлар дип, сандыгына ?ыйган «байлыгы»: чулпылары, х?сит?л?ре, муенса-бел?зекл?ре, ?з кулы бел?н суккан кызыл башлы с?лгел?ре, х?тф? камзулы, ирене? камчысы… Тик бу ядк?рл?р бер??не д? кызыктырмый: улы Суфиянны да, кызы Г?лбик?не д?, урыс килене Мария Васильевнаны да, бер к?лим? башкорт с?зе белм?г?н оныкларын да. Ананы? к??ел ?ылысын салып эшл?г?н бу со?гы ист?лекл?ре театр гардеробына илтеп тапшырыла.
Хик?яне? со?гы битен япканда, шагыйрь На?ар Н??мине? с?зл?ре иск? т?ш?:
Алла да юк х?зер, мулла да юк —
Милл?т ??м тел, ?ыр, мо? буталды.
?з арба?да башка ?ырны ?ырлау
Тыелмады, х?тта хупланды.
?мирхан Еникине? «?йтелм?г?н васыять» ?с?ре 1965 нче елда язылган. Шуннан бирле кырык ел чамасы вакыт узып китк?н. ?г?р безне? тормышыбыз ?с?рд? язылганча д?вам итс?, кем бел?, тагын бер егерме-утыз елдан бу ?с?р безне болай тетр?ндерм?с т? иде. Л?кин со?гы бер ун елда безне? милли рухыбыз уяна башлады, тарихыбызга, халкыбызга, аны? гад?т-йолаларына, к??ел ?????рл?рен? караш тамырдан ?зг?рде. Белмим, х?зер кем ген? Акъ?бине? сандыгындагы ядк?рл?рг? изге итеп карамас ик?н?! Х?ер, ун ел — тарихта сизелм?слек мизгел бит ул. Урыслашып бетк?н милл?т кешел?рен я?адан иманга китер? — ай-?ай, кыен эш! Л?кин, минемч?, акрынлап булса да, халкым кыйбласын табачак.
?тием минем — укытучы. Д?ресл?рг? ул т?б?т?й киеп кер?. А?а карап м?кт?бебезд?ге ир-ат укытучыларны? к?бесе т?б?т?й кия башлады. Энем д? ?нид?н тектереп алды аны. Анарга карыйм да уйлап куям: «?ле кайчан гына укытучыларны «Алла» с?зен кыстырган ?чен, педсоветларда тикшереп, газета битл?ренд? с?г?л?р иде. Б?лки шул укытучылар иманга кайтарыр да безне?!»
…?бием сандыгын актара: «Мен? бу кызыл башлы с?лгене минем ?нием суккан. ? мен? бусын сине? ?ние? чикте…» Мин боларны к??елем т?рен? салам, балаларыма, оныкларыма саклармын дип уйлап куям.
…?ти-?нием бел?н зиратка барам. Монда минем бабам ята. Тимер чардуган аша кабер ташына карыйм, язуларын укыйм. Зиратта тынлык, фани д?нья м?ш?катьл?ре онытыла монда. Агачлар шавы аша бабаларымны? рухы д?ш? кебек: «М?четл?рне кире торгыздыгыз, дини в?газьл?рне телевизордан ты?лыйсыз, Ураза гаетен, Н??р?зне, Корбан б?йр?мн?рен олылыйсыз, ?лк?нн?рне м?селманча со?гы юлга озатасыз. Л?кин бу бит ?ле м?сь?л?не? тышкы ягы гына. ? кешел?рне? ?анында ?зг?решл?р барамы со?? К??елл?рд?, чыннан да, иман нуры п?йда булдымы?»
Бу сорауларга ?авапны б?ген бир? ирт?р?ктер. ? шулай да ?мет бар.
Мин зираттан тынычланып кайтам. Бабам рухы ми?а иман нуры ?ст?де сыман. К??елемн?н ?аман Акъ?би бел?н с?йл?ш?м. ?ле д? ярый шундый изге ?аннар бар. Госман Сад? д? алар турында бик хаклы ?йтк?н:
Ходайны? ??р бирмеш к?нен
Дога кылып с?ламлил?р
Ил шатлыгы, ил аклыгы —
Ак яулыклы ак ?бил?р.
Халкымны с?ям мин, аны? ?тк?н данлы тарихы бел?н горурланам, ак ?бил?р алдында баш иям. Язмамны башкорт шагыйре На?ар Н??ми с?зл?ре бел?н т?мамлыйсым кил?:
Мин имансыз булыр идем,
Ч?чк? кебек сулыр идем,
Синн?н башка, милли ?аным.
Акъ?би образы — халык намусын ??м рухи д?ньясындагы сафлыкны г??д?л?ндер?че образ
(II вариант)

План.
I. Кереш. ?.Еники — кеше к??елен мавыктыргыч тасвирлаучы ?дип.
II. Т?п ?леш.
1. ?.Еникине? «?йтелм?г?н васыять» хик?ясенд? к?т?релг?н и? ???миятле м?сь?л?л?р.
2. Акъ?би образы — халык намусын ??м рухи д?ньясындагы сафлыкны г??д?л?ндер?че образ:
а) Акъ?бине? кешелеклелек сыйфатлары;
б) Акъ?би — туган телебез сакчысы;
в) тормышта Акъ?биг? охшаш ш?хесл?р;
г) Акъ?биг? балаларыны? м?н?с?б?те.
III. Йомгаклау.
1. Акъ?бине? васыяте б?генге к?нн?рг? килеп ?итк?н.
2. «?йтелм?г?н васыять» хик?ясене? т?рбияви йогынтысы.
«Йомшак кына ??йге ?ил ис?. Дала буйлап кылганнар й?гер?, кылганнар й?гер?…
…?н? к?мешл?неп дулкынланган кылганнар арасында ак яулык б?рк?нг?н, алъяпкыч б?йл?г?н, к?лм?ген ыштан б?рм?сен? кыстырган кечкен? буйлы арык бер ?би киз?к ?ыеп й?ри…»
?. Еники.
Татар ?д?биятына без яраткан, без олылап иск? алган, х?рм?тл?г?н Акъ?би ?н? шулай килеп кер?.
«Минем исемем Акбик?, — ди карчык. — Кыз чагымда мине Аксылу дип й?рт?л?р иде, кия?г? чыккач, Аккилен булдым, аннары Ак?и?г?, ? х?зер мен? Акъ?би…»
Акъ?би образын тудырган язучы хакында мин нил?р бел?м со??
?д?биятка ?мирхан Еники Сталин режимы х?кем с?рг?н кара давыллы егерменче еллар уртасында кил?.
Башта — тыйнак кына хик?ял?р, очерклар яза. Аны? исеме Ватан сугышына кад?р бик азларга билгеле була. ?. Еники 1941 — 1945 нче елларда Ватан сугышында катнаша.
Язучы ?зене? ?с?рл?ренд? ?т? гади, гад?ти, л?кин шуны? бел?н берг? бик кешелекле, тир?н м?гън?ле, кешел?рг? якын, кадерле х?л-?хв?лл?рне ала. Ул кеше к??елене? мо?арчы без белм?г?н якларын чигеп, н?кышл?п бир?, рухи г?з?ллекне яктырта.
??м мен? б?ген без та? калып укый торган ?с?р! ?йтерсе? л? ул н?къ минем, сине? ??м бик к?пл?рне?, милл?темне? намусы, сафлыгы, пакьлеге ??м кил?ч?ге сагында торган ?бил?р турында.
Мин кайчакта к?меш ч?чле М?гъз?м? ?биемне? кулларына карап торам. Мондый куллар тагын кемд? бар? Ул куллар кечкен? ген?, йомры гына. Л?кин шул кечкен? ген? куллар бел?н минем ?бием ?з гомеренд? н?рс?л?р ген? эшл?м?г?н?! К?н туган саен шул кечкен? ген? кулларга я?адан-я?а эшл?р табыла торган. Мен? х?зер д? мин а?а карыйм да Акъ?би чалымнарын эзлим.
1965 нче елда язылган «?йтелм?г?н васыять» — безне? б?генге к?небез ??м кил?ч?гебез турындагы ?с?р. Язучы тарихи барышны? кил?ч?ген к?пк? алдан к?реп, кешелек ??мгыятен? ми?ербансызлык, таш к??еллелек янаганын кис?теп язган ?с?р бу. «?йтелм?г?н васыять» хик?ясене? ?з?генд? Акъ?би образы тора. Аны? тойгы-кичерешл?ре, ?т? кешелекле ??м ?итди уй-фикерл?ре тасвирланган. Бу образда халык рухы, борын-борыннан килг?н гореф-гад?тл?ре чагылган.
Бу — Акъ?бине? авырып ш???р шифахан?сенд? ?л?е, васыятен ?йт? алмыйча калуы турындагы ?с?р ген? т?гел. Ч?нки Акъ?би авыру т?гел, ул б?ген д? с?лам?т, без ?зебез, безне? ??мгыятебез авыру. Безне терелтер ?чен Акъ?бил?р к??еле кир?к, бик т? кир?к. Безг? б?ген Акъ?бил?р кир?к.
?бием ??м Акъ?би бу яктан бер-берсене? игез?ге шикелле бик охшашлар.
Акъ?би — и? кешелекле, и? ш?фкатьле, бала ?анлы ана, ирне ир итеп тоткан, балаларына ихлас к??елд?н т?рбия бирг?н, хезм?т с?юч?н кеше. Ул гомере буена х?л?л к?че бел?н яш?г?н. Акъ?би балаларын илг? файдалы, укымышлы итеп ?стерерг? тырышкан, ире бел?н дус ??м тату яш?г?нн?р. Бу аны? шатлыгы, куанычы. Л?кин олыгайгач, сафтан чыккач, ул борчыла, ?зг?л?н?.
Аны? балаларыны? авылдан чыгып кит?л?рен?, туган туфрактан читл?ш?л?рен? ?аны сыкрана. ?итм?с?, олы улы Суфиян рус кызына ?йл?нг?н. ?би моны башкорт халкыннан й?з ч?ер?, н?сел-ыруыннан читл?ш? дип саный. Д?рест?н д?, оныклары бел?н ?би с?йл?ш? алмый, ч?нки алар башкортча белмил?р.
Язучы а?а борчылып болай ди: «А?, бу тел юклыгы! Карчыкны? тел ?йр?нер вакыты к?пт?н ?тк?н шул инде, ?мма Суфиян, юньсез, балаларына, ник ичмасам, ?бил?рен? д?ш? алырлык кына ?зебезч? бернич? дист? с?з ?йр?тм?де ик?н со??!» Акъ?би балаларына газиз туган телне к?з карасыдай кадерл?п сакларга кир?к дип васыять ?йтеп калдырырга тели.
Гаил? ш???р?сен алып бару, н?селне? абруе турында нык кайгырту, гаил? ядк?рл?рен кадерл?п саклау, зират-каберл?рг? карата игелекле м?н?с?б?т кебек к?рк?м сыйфатлар халкыбызны? ?лк?н буыннарны изге итеп санавыннан кил?.
?с?рд? шушы изге ?еп ?зел?. Акъ?бине? васыятен кил?ч?кк? ?иткерерлек буыны юк.
Шу?а да ?с?рне язучы «?йтелм?г?н васыять» дип атаган.
Тормышта Акъ?биг? охшаш ш?хесл?р шактый. Мо?а ти? кешене — ?зебезне? Янтуган авылыннан С?лим? ?бине д? иск? алып с?йл?рг? була. Ул Акъ?бид?н аермалы буларак, ана телен белм?г?н оныклары бел?н аз-маз кыенлык кичереп булса да, рус теленд? с?йл?ш? иде. ?мма юлыма оныклары бел?н очраганда, ?ч баласына да гыйлем биреп олы юлга озаткан С?лим? ?бине? к?зл?ренд? ?йтеп бетер? алмый торган мо?сулык, ниндидер кыенсыну хисл?ре сыенган була.
Еллар бер-бер артлы ?т? тора, ?бине? карты якты д?нья бел?н м??гег? саубуллаша, балалары т?рлесе-т?рле якка таралышып бет?л?р. Акъ?би ?йд? берьялгызы торып кала, ?зенч? к?н к?р?. ??р к?нне балаларыны? кайтып кер?л?рен ?зелеп к?т?. ?мма алар сир?к кайталар шул: эшл?ре к?п. ?бине? саулыгы к?нн?н-к?н начарлана, урын ?сте хастасына ?йл?н?. Шунысына ш?кер: к?ршел?ре аны ташламыйлар, кер?л?р, х?лен белешеп торалар, ч?ен куеп эчерт?л?р, кош-кортын карыйлар, ?ен ?ылыталар. Авыл халкы к?ченн?н килг?н ш?фкать-м?рх?м?тне кызганмый.
Язмышлардан узмыш юк диг?нд?й, Акъ?бине? д? авылдашлары бел?н саубуллашып ш???рг? кит?р минутлары ?ит?. Изге туфрактан, авылдашлардан аерылу а?а ?т? кыен була. Халкыбыз юкка гына: «Олыласа? олыны, олыларлар ?зе?не», — дим?г?н шул.
Мен? ул ш???рд?, балалары янында. Ул ?зе бер б?лм?д? ята. Урын-?ире чиста, тамагыннан да ?змил?р, тик ?бине? ?аны тыныч т?гел. Ул чит ?ирд?, кешел?рд?н аерым яши.
Р?х?т булса да торган ?ир,
Сагындыра туган ил.
?бине? кызы бел?н киявене? тормышы ?з агымына бара да бара. Еш кына кунаклар да килеп кит?, туган-тумачалар г?рл?шеп утыра, ялгыз б?лм?д?ге карчыкка бер??не? д? исе китми.
Сир?к кен? булса да, оныклар да ?би янына кереп чыккалыйлар. Ул вакытта ?би аларга к?зл?рен тутырып карый, ?анын борчыган с?зл?рне ?йтерг? тели. Л?кин оныклары: «Ха, бабушка!» яки «Пока, бабушка!» диюд?н ары китми, башкортчалап ?бил?рен юатырдай с?зл?р ?йт? алмыйлар.
Акъ?бине? сулыш алуы к?нн?н-к?н кыенлаша бара. Якты д?нья бел?н саубуллашыр к?нн?ре якынлаша. Балалары алдына аны со?гы юлга озату м?ш?кате килеп баса. ??рт?рле с?б?пл?р табып, аны? тел?ген? каршы килеп, ?нил?рен больницага озаталар. ?зенч? биред? а?а х?рм?т к?рс?т?л?р, табиблар карый, к?з?теп тора. Л?кин а?а болар инде файдасыз. К?п т? ?тми, ?бине? к?зл?ре м??гег? йомыла.
?бине? ?йтерг? тел?г?н васыятьл?рене? и? кир?клесе шул иде: «Улым, ?тен?м сезд?н, мине, зин?ар, ?зебезч?, м?селманча ?ирли к?регез инде».
Л?кин аны? бу тел?ге кабул булмый. Аны ш?ригать кушканча т?гел, урысча ?ирлил?р.
??р халыкны? талантын, матурлыкка м?н?с?б?тен, яш?? р?вешен а?латкан, ата-бабаларны? т?се итеп буыннан буынга к?чеп, сакланып килг?н ядк?рл?ре була. Акъ?би д? ?зе ?чен бик кадерле кайбер н?рс?л?рен балаларына т?се итеп калдырырга тели. Л?кин балалары Акъ?бине? со?гы тел?ген ты?ларга вакыт та таба алмыйлар, кир?ксенмил?р д?. Х?тта ананы? со?гы васыятен — аны ?зебезч? ?ирл??не д? тиешенч? оештыра алмыйлар. Акъ?би вафат булгач, бу ?йберл?рне? к?бесен театр гардеробына илтеп бир?л?р. Ата-бабаларыбызны? ист?леге ?зелеп калгандай була.
Акъ?бине? балалары ?нил?рен х?рм?т т? ит?л?р, яраталар да. Ни ?чен со? алар аны? со?гы тел?кл?рен ишетеп калырга вакыт таба алмыйлар? Ниг? алар Акъ?би ?чен бик изге булган ?йберл?рне? кадерен д? белмил?р?
Бу сорауны авылларда яш??че бик к?п ак яулыклы ?бил?рне? балаларына бирер идем мин. Ч?нки язучы «?йтелм?г?н васыять» ?с?ренд? халкымны ?т? ягымлы образ — Акъ?би итеп г??д?л?ндерг?н. ?с?рд? халкыбызны? б?генге четерекле х?ле, язмышы, халык т?къдире чагылдырылган.
Туга? туфрактан аерылып, ш???рл?рг? к?чк?н авыл балалары я?а шартларга иял?шерг?, т?рле милл?т кешел?ре бел?н аралашып яш?рг? тиеш булалар. Бу аларны? рухи д?ньясына бик зур йогынты ясый.
Рус м?кт?пл?ренд? укып белем алган татар балаларында милли а?, милли горурлык к?че яшеренр?к, з?гыйфьр?к чагыла. Милли а?, милли горурлык — бик табигый, бик кир?кле сыйфат, ул бит милл?тчелек т?гел. Халыклар арасындагы дуслыкка да аны? ?ич зарары юк. Милли а?ын, милли горурлыгын югалткан халык мескен халыкка ?йл?н? бит, ул тизр?к башкаларга яраклаша — буйсына ук башлый.
«?йтелм?г?н васыять» ?с?ренд?ге й?зьяш?р картны? «учагы?да ут с?нм?сен» диг?н с?зл?ре халыкны? рухи байлыгы бервакытта да саекмасын, кимем?сен, милл?т ?тк?нен х?рм?т итсен диг?нне а?лата. Акъ?бине? тел?кл?ре халык тормышын рухи т?ссезл?ндер?г? каршы юн?лг?н. Авылны? гади карчыгы кил?ч?к буыннар тормышын м?гън?ле, матур итеп к?рерг? тели.
Рухи байлык ?тк?нн?р, ?лг?нн?р ?чен т?гел, безне? ?чен — б?генге ??м кил?ч?к ?чен кир?к.
«?зене? ?тк?нен оныткан халыкны? кил?ч?ге юк», — диг?н татар халкыны? к?ренекле галиме Ш. М?р?ани.
Талантлы язучы бер?злексез ?с?, к?т?рел? барган заманны? аеруча четерекле м?сь?л?л?рен кыю р?вешт? кузгатып килг?н. ?хлак, рухи т?рбияд?ге у?ышлар бел?н ген? тынычланмыйча, «?йтелм?г?н васыять» хик?ясе безне тыйгысызлыкка, ?итди уйлануларга чакыра.
Тормышны? аяусызлыгын, ??ркайсыбызга да олыгаю к?нн?ре ?ит?ч?ген к?з алдыма китер?м. Без, Акъ?бил?рне? оныклары, ??рчак ?ылы карашыбызны кызганмаска, ис?нн?рне? кадерен белеп яш?рг? тиешбез.
Р?хм?т сезг?, ?лк?нн?р!
Безне? ?чен ?киятле, ки? к??елле, олы й?р?кле ?бил?р!
Т?рбияви йогынтыны? поэтик бер формасы булып х?ер-фатиха бир? ??м алу, ата-ана догасы, ?лк?нн?р ?йтк?н тел?кл?р торган.
Б?ген мин д? тормыш диг?н зур д?ньяга аяк басарга торам. Олы юлга чыгар алдыннан Акъ?бине х?терл?тк?н ?биемне? догаларын, тел?кл?рен ты?лыйм.
Акъ?би турындагы язмамны балачак дустыбыз, танылган шагыйрь Госман Сад? с?зл?ре бел?н т?мамлыйсым кил?:
Ходайны? ??р бирмеш к?нен
Дога кылып с?ламлил?р
Ил шатлыгы, ил аклыгы —
Ак яулыклы ак ?бил?р.
⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒
Date: 2015-09-18; view: 5746; Нарушение авторских прав

Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль  бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.

Сочинение «Яратам сине, туган як»
Яратам мин туган илемне,
Яратам мин туган телемне,
Яратам мин туган ?иремне,
Яратам мин туган ?емне,
гаил?мне, ?ниемне, ?тиемне, д?? ?ниемне, д?? ?тиемне ??м н?ни бертуган се?елемне.  Мин, Л?йс?н  Илгиз кызы  Сейдгазова,  Пенза ?лк?сене?  Лопатино районы иске Вершаут  авылында  яшим.  Мин ?ирг? татар кызы булып тууыма  бик горурмын. Мин ?земне?  туган  телемне  яратам, ч?нки  ул ?нием, ?тием, ?би-бабаем теле. Без ?йд? татар теленд? ген? с?йл?ш?без.
Безне? Вершаут авылында м?кт?п, м?д?ният йорты бар. М?д?ният йорты каршында зур ??йк?л басып тора.Ул   Б?ек  Ватан сугышы кырында ятып калган авыл  батырларына, безне? ирекне саклаучыларга багышлап салынган. Б?ек ?и?? к?ненд? шул ??йк?л янына балалар, укучылар, авыл халкы ?ыелып аларны иск? алалар.
Безне? яш?г?н ?иребез – авылыбыз  бик матур. Авылыбызны б?тен  ягыннан урманнар уралган. «Урманнарда кура ?ил?к т? ?ир ?ил?к, к?з ачып йомганчы ?ыярсы? бер чил?к». Ул ?ил?кл?р шулкад?р т?мле авызда эреп кит?. Туган ?иремд? ?ск?нг?ме ?лл? ми?а шулай тоела?  Андый  т?мле ?ил?кл?р безд? ген? ?с? кебек,  алардан бер д? туймыйсы? сыман. ? к?з к?не бай урманнар  безне  т?рле-т?рле г?мб?л?р бел?н б?л?кли.
Авылны? бер почмагында  зур к?л ??елеп ята. Ул балыкка бай. Яз, ??й к?нн?ренд?  к?лг? бик к?п  булып акчарлаклар килеп т?ш?. Нинди к??елле шул акчаларны? к?лг? чумып-чумып балык тотуларын карап торырга!
Яз ?ит? бел?н яшел чир?мд? б?л?к?й ген? каз,?рд?к б?бк?л?ре шул ?л?нне ашап, й?гереп й?рил?р, ? ??й к?нн?ре к?л ?сте ап-ак булып кит?, ?йтерсе?, к?л ?стен? ак кар яуган. Бу авыл халкыны? казлары, ?рд?кл?ре й?зеп й?рил?р. ? к?з ?итк?ч, ??р ?йд? каз ?м?л?ре оештырыла. Кызлар казларны чил?кк? т?яп, к?янт?л?рг? тагып, чишм?г? казлар юарга т?ш?л?р. ? кичл?рен кызлар, ?м? булган ?йг? ?ыелышып, т?рле уеннар уйный, ?ырлар ?ырлый, егетл?р гармун суза. ?ай, к??елле д? инде шул чаклар! Без,  авыл балалары,  сыйланып, т?мле ризыклар ашап р?х?тл?н?без.
Б?лки,  ул ми?а гына шулай тоела!? Мин уземне? туган ?иремне бик яратам, ч?нки бик матур, бик с?йкемле минем туган авылым, аны? чылтыр-чылтыр аккан чишм?л?ре, ул чишм?л?рне? сап-салкын сулары. Алар шундый т?мле! Ул суларны эчк?ч, ?аны? р?х?тл?неп кит?, яшисе килеп тора! Ул судан ?ич т? туймысы?, шундый т?мле минем авылымны? чишм? сулары!
Май аенда безне? авыл ап-ак к?лм?к киг?н т?сле була. Т?рле ?имеш агачлары ч?ч?кк? т?рен?. К?р?се иде шул вакытта, нинди матур безне? яш?г?н ?иребез! Т?нн?р буена сандугачлар сайравын утырып ты?лыйсы кил?. Шул вакытта чикерк?не? кычкыруы да си?а башка т?рле булып тоела. Ул инде к??ел к?т?ренке булуга шулайдыр, минемч?.
??й к?не алмаларын, чиял?рен й?зеп кен? ?лгер. Авылда мал-туарга печ?н ?ыйган вакыт килеп ?ит?. Хуш исле печ?н исл?ре яулап ала, син ул исне сулап туймыйсын. ? кырларда ??й к?не ашлыклар к?кр?п ?с?. Алар т?рл? вакытта т?рле т?ск? кер?. Бер карыйсы?, ди?гез кебек яшькелт-з??г?р ул, ? икенчел?п караганда – кояш кебек, ?ылытып сары т?ск? керг?н. К?з ?итк?ч, кырга комбайннар чыга, иген т?ялг?н машиналар кырдан бертуктаусыз авылга я?а ?ыйган урожайны ташыйлар; аннары ул элеваторларга кит?. Безд? ?ск?н ашлыктан ипи-печенье, тортлар, ??м башка т?рле ризыклар пешер?л?р.
Безне? авылда к?п еллар элек руслар бел?н татарлар яш?г?н.  Авылны? бер почмагы «рус очы» дип аталган. Рус балалары да татар балалары да бер м?кт?пк? й?рг?н. Руслар ??м татарлар берг?л?шеп бик тату яш?г?нн?р, эшт? д?, ялда да берг? булганнар.  Х?зер инде авылыбыз – татар авылы.
Нинди р?х?т ?зе?не? туган-?ск?н ?ире?д? яш??! Ходай сугышларыннан сакласын, к?гебезне кара кайгылы болытлар капламасын инде.
?ади Такташны? “Мокомай”поэмасыннан юллар иск? т?ш?:
Бер ?ирд? юк андый ак каеннар,
Бер ?ирд? юк андый урманнар,
Бкр ?ирд? юк камыш сабаклары-
мондагыдай шаулый торганнар…

МБОУ “СОШ №28”
Сочинение.
Туган авылым.
Эшл?де:
7 А сыйныф укучысы,
Ху?ина Л?йл?.
?ит?кче:  Галимова
Л?йс?н Р?шит кызы.
Яр Чаллы, 2012 ел.
Сочинение.
Туган авылым.
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен – туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза:
Р?х?тл?неп аунадым бер
Туган як кырларында!
Кулларымны куеп тордым
Чишм?не? парларына.
Р?х?тл?неп таптап й?рдем
Бала чак сукмакларын,
Иск? т?шереп, гомеремне?
Татлы т?шт?й чакларын…
Мин д? к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?!
Авылымны ике яктан бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган.
Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшелекк? к?мел?. Мин авылымны бик нык яратам!

И туган ягым, нинди г?з?л син!
План.
I. Баланы туган ?ире назлый.
1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!»
2. Авылым ?янкел?ре.
3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр.
II. Авылым — г?з?л бакча.
1. Табигатьне саклыйк!
2. Тарихтан бер с?хиф?.
III. ?ырым си?а булсын, туган ягым!
Китс?м туган яктан,
Читт? б?хет тапмам —
Яш?рмен гел ?анны телг?л?п.
?ырлыйм туган якта,
?ырлыйм сезне? хакта,
Каеннарым бел?н берг?л?п.
Р. Ми?нуллин.
Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели.
Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!?
Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?.
Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора.
Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек:
Сезг? энд?шми, мин кемг?
Энд?шим, ?янкел?р?
?итте минем д?, сезне? к?к,
Картайдым, дияр к?нн?р, —
ди шагыйрь.
Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р.
Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди:
Минем д? бар ?зем ?чен
шундый як — Туган ягым:
Дога и?г?н ??р т?шенн?н
чишм?л?р чыга аны?!
Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?.
Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?.
Ак каеннар азмы далаларда,
Япандагы олы юлларда…
Беркайда юк, л?кин сезне? сыман
Сагындырган каен, — беркайда! —
дип ?зг?л?н? ул.
Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды:
Ераклардан сагынып кайтам,
Туган авылым сине.
Ки? кырлары?, басулары?
Каршы ала мине.
Авылым урамнарында
?с? матур таллар.
Берсенн?н-берсе яктырак
Ата безд? та?нар.
Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый.
Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?:
Игенчене? у?ганлыгы,
Игенчене? хезм?т яме,
Игенчене? тырышлыгы
Кырларыннан к?рен?.
Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек:
Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап.
??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?.
Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава.
?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый:
Ча? кагам мин:
— Бар халыклар!
Барлык тел?к-гад?тл?рне
Буйсындырып бары акылга,
Кул бирегез бер-берегезг?
?ир хакына, яш?? хакына!
М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р.
Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч.
Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар.
Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды.
Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды.
Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты.
Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда.
Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр.
Акчарлаклар ел да кайта,
?тк?н гомер кайтмыйдыр.
?й, Казансу, Казансу!
Гомерл?ре ямансу.
Азатлык ?чен халкымны?
Кан-яшьл?ре тамган су, —
диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли.
Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр.
?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м:
Туган ягыма
Офык читл?ренн?н ?крен ген?,
Матур булып синд? та? ата.
Урамнардан узган к?т?л?ре?
Хезм?т к?нен синд? уята.
Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?,
Ишет?се? тургай мо?нарын.
Ишет?се? бодай, арышларны?
Ирт?нге саф ?илд? шаулавын.
?н? кара! Барлык игенн?р д?
Елмаялар кояш ягына.
Кем сокланмас шушы матурлыкка
Ия булган туган ягыма!

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Әмирхан Еники latin yazuında])

Википедиядә Еникиев фамилияле башка кешеләр турында да мәкаләләр бар.

Әмирхан Еники (Әмирхан Нигъмәтҗан улы Еникиев, 2 март 1909[2]– 16 февраль 2000) — татар язучысы, журналист, тәрҗемәче, СССР Язучылар союзы әгъзасы. 1996 елдан Татар ПЕН-үзәге әгъзасы.

Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1909 елның 17 февралендә (яңача вакыт белән 2 мартта) элекке Уфа губернасы Бәләбәй өязе (хәзерге Башкортстанның Благовар районы) Яңа Каргалы авылында таза хәлле крестьян гаиләсендә туган. 1911 елда аның әтисе гаиләсе белән Яңа Каргалыдан кырык чакрым ераклыктагы Дәүләкән дигән станциягә күченә. Әмирханның балалык һәм мәктәп еллары шунда уза.

Яшьтән үк әдәбият, иҗат эше белән кызыксынган Әмирхан Еники 1925 елның җәендә Казанга килә һәм китап кибетенә курьер булып эшкә урнаша. Бер елдан ул Казан университеты каршындагы рабфакка укырга керә. Шушы чорда көндәлек матбугат битләрендә аның әдәби парчалары һәм хикәяләре күренә башлый.

1927–1933 еллар арасында Ә. Еники Донбасста – ликбез курсларында Укытучы, Казан мех фабрикасында – сортировщик, «Кызыл Татарстан» газетасы редакциясендә штаттан тыш хәбәрче хезмәтендә була, бер үк вакытта, төп эшеннән аерылмыйча, 1931–1933 елларда Казанда Хезмәтне фәнни оештыру институтында (ИНОТ) укый. Шуннан соң ул Ватан сугышына кадәр Казандагы җирле промышленность системасында техник укыту буенча методист (1934–1935), кинофикация трестында инструктор (1935–1936), «Азер кино» (Баку) студиясенең райондагы махсус вәкиле (1936–1937), Казанның 2нче номерлы тегү фабрикасы каршындагы стахановчылар мәктәбендә (1937–1939) һәм Үзбәкстанның Маргилан шәһәрендәге гомуми белем бирү мәктәпләренең берсендә укытучы булып эшли. 1941–1945 елларда әдип – Ватан сугышы фронтында: хәрәкәттәге армиянең хуҗалык һәм каравыл частьләрендә рядовой солдат булып хезмәт итә.

Армиядән кайткач, Ә. Еники берникадәр вакыт «Совет әдәбияты» журналында әдәби хезмәткәр, аннары Татарстан радио комитетында әдәби тапшырулар бүлеге редакторы булып эшли, 1950–1952 елларда исә Казан авиация техникумында татар теле укыта, 1953 елда ул бөтенләе белән профессиональ язучылык хезмәтенә күчә. 1946 елдан СССР Язучылар берлеге әгъзасы.

16 февраль 2000дә Казанда вафат була.

Иҗаты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Аерым журналистик язмалары һәм «Дус кеше» (1929), «Пожар» (1929), «Никуличева һәм аның иптәшләре» (1934), «Көзнең бер кичендә» (1939) шикелле повесть, хикәяләре белән сугышка кадәр үк матбугатта исеме күренгәләсә дә, Ә. Еники үзенчәлекле язучы-художник буларак нигездә сугыш һәм сугыштан соңгы елларда формалаша.

Аның «Бала» (1941), «Ана һәм кыз» (1942), «Бер генә сәгатькә» (1944), «Ялгыз каз» (1944), «Мәк чәчәге» (1944), «Кунакчыл дошман» 1945), «Тауларга карап» (1948), «Кем җырлады» (1956) кебек хикәяләре татар психологик прозасының матур үрнәкләре булып саналырга хаклы. Аларда дәһшәтле сугыш шартларында гади совет кешесенең рухи чыдамлыгы, тыйнаклыгы, юлындагы авырлык-кыенлыкларны батырлык белән кичерүе һәм тормышка, яшәүгә булган тирән ышанычы сәнгатьчә калку итеп сурәтләнә. Әдип, барыннан да элек, сугыш чынбарлыгының кеше рухында, табигате-холкында чагылышын анализлый һәм көндәлек тормыш вакыйгалары, детальләре аша үз геройларының эчке дөньясын, характер үзенчәлекләрен психологик төгәллек белән, тәэсирле итеп ачуга ирешә.

Тормыш күренешләрен һәм кеше характерларын анализлауда психологик тирәнлеккә омтылу илленче-җитмешенче еллар арасында әдипкә тагы да зуррак иҗади уңышлар алып килә. Язучының «Рәхмәт, иптәшләр!» (1951– 1952), «Саз чәчәге» (1955), «Йөрәк сере» (1957), «Рәшә» (1962), «Вөҗдан» (1968), «Без дә солдатлар идек» (1971), «Гөләндәм туташ хатирәсе» (1975) исемле повестьлары, «Ялгызлык» (1957), «Туган туфрак» (1959), «Матурлык» (1964), «Төнге тамчылар» (1964), «Коръән хафиз» (1964), «Әйтелмәгән васыять» (1965), «Курай» (1970), «Тынычлану» (1978) кебек хикәяләре, кешеләр арасындагы төрле катлаулы мөнәсәбәтләрне реалистик рухта яктыртуы һәм заманны борчыган әхлакый-этик проблемаларны кыю рәвештә күтәрүе белән бергә, сәнгатьчә камил эшләнүләре җәһәтеннән дә аерым игътибарга лаеклар. Геройның күңел серләренә тирән үтеп керә белү осталыгы, фикернең фәлсәфи үткенлеге һәм драматик киеренкелеге, форманың пөхтә һәм җентекле эшләнүе, тел-сурәтләү чараларының төрле стилистик буяуларга, образлы фикерләүдәге милли үзенчәлекләргә бай булуы – болар Ә. Еники талантының төп сыйфатларын тәшкил итәләр.

Ә. Еники иҗатында юмор-сатира, әдәби тәнкыйть, очерк, публицистика, мемуар жанры әсәрләре һәм әдәби тәрҗемәләр дә зур урын били. «Күсия ханым», «Күңелсез мәҗлес», «Кунакта», «Бөке», «Сыбызгы» кебек кыска хикәяләрендә («Чәнечкеле хикәяләр» җыентыгы) ул үткен-җор тел, оста тотып алынган тормыш детальләре ярдәмендә җәмгыятебездә очрый торган кире типларның гомумиләштерелгән сатирик портретларын күз алдына китереп бастыра. Гомумән, юмор-сатира Ә. Еники язу стиленең мөһим хасиятләреннән берсе булып, аның элементлары теге яки бу күләмдә язучының һәрбер әсәрендә диярлек очрый.

Ә. Еникинең иҗтимагый тормыштагы бик әһәмиятле мәсьәләләргә багышланган публицистик мәкаләләре, очерклары, әдәбият-сәнгать турындагы уйланулары һәм истәлек язмалары, бергә тупланып, 1983 елда аерым китап булып чыкты. Сиксәненче еллар башында исә «Казан утлары» журналы битләрендә (1981 ел, 10, 11 саннар; 1982 ел, 12 сан; 1985 ел, 1, 2 саннар) әдипнең яңа әсәре-– автобиографик материалларга нигезләп язылган «Соңгы китап» исемле документаль повесте дөнья күрде.
Ә. Еники – әдәби тәрҗемә остасы. Ул украин язучысы О. Гончарның «Знаменосцы» («Байрак йөртүчеләр», 1951) романын, А. Островскийның «Без вины виноватые» («Гаепсез гаеплеләр», 1953) драмасын, М. Бубенновның «Белая береза» («Аккаен», 2нче кисәк, 1954) романын, К. Паустовскийның «Летние дни» («Җәй көннәре», 1960) исемле хикәяләр җыентыгын, Э. Казакевичның «Синяя тетрадь» («Зәңгәр дәфтәр», 1964), Ч. Айтматовның «Беренче мөгаллим» (1965) повестьларын һәм күп кенә СССР халык әкиятләрен татар теленә тәрҗемә итте. Аның үзенең дә төп әсәрләре рус теленә һәм башка милли телләргә тәрҗемә ителгән.

Бүләкләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ә. Еникинең әдәби иҗаты Совет хөкүмәте тарафыннан югары бәяләнде. Ул Хезмәт Кызыл Байрагы ордены (1979) һәм Хөрмәт Билгесе ордены» (1957) белән бүләкләнде. 1984 елда аңа «Юлчы» исеме белән чыккан хикәяләр җыентыгы һәм русча тәрҗемәдә басылган «Повести и рассказы» (1982) китабы өчен Татарстан АССРның Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе бирелде.

Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2005 елда Казанның Вахитов районындагы (Калуга микрорайоны) Калинин урамының югары өлешенә Әмирхан Еники исеме бирелгән.

Гаиләсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Олы кызы Резидә (Тюменева, 1934—2019), Ә. Еники әсәрләрен оригиналда укыган, аның архивын тәртипкә салып, дәүләткә тапшырган шәхес[3].

  • оныгы Рөстәм
    • оныкчыклары Регина, Искәндәр

кече кызы Флера (Карташева, 1938)[4].

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Әмирхан Еники хикәяләренең тел үзенчәлекләре
  • Татарстан язучылары, 1986.
  • Еникигә музей кирәк!
  • Әмирхан Еники. Матурлык. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
  • Әмирхан Еники. Гөләндәм туташ хатирәсе. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
  • Әмирхан Еники. Кем җырлады?. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
  • Әмирхан Еники. Хикәяләр. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Василий Мосолов latin yazuında])

Василий Петрович Мосолов (13 [25] августа 1888 (башка мәгълүматлар буенча, 12 [24] сентября 1888[2][3]), Мари-Турек авылы, Уржумский районы — 10 февраль 1951, Мәскәү) — үсемлекчелек һәм игенчелек өлкәсендәге галим, авыл хуҗалыгы фәннәре докторы (1935), профессор (1925) ВАСХНИЛ-ның академигы, (1935), ВАСХНИЛ-ның вице-президенты (1939-1951), марилар арасыннан чыккан беренче академик. Сталин премиясе лауреаты (1943, 1951).

Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Василий Мосолов 1888 елның 25 августында (башка мәгълүматлар буенча, 24 сентябрь) Мари-Турек авылында (Уржумский өязе) Нократ губернасы (хәзер — Мари-Турекский районы Мари Эл Республикасы) күп балалы мари крәстиәннәре гаиләсендә туган.

Бала чагыннан ук тормыш авырлыгын үз җилкәсендә татыган. Түбәнге авыл хуҗалыгы мәктәбендә уку түләүле була, шуңа күрә Василийга яшьтән ук үзенә акча эшләргә туры килә. Ятакта яшәү өчен 20 пот солы идерергә кирәк була, ә аның мондый ашлык алырга акчасы булмый, шуңа күрә аңа тегермән хужасына батраклык итеп тирмәндә яшәргә туры килә. Фәкыйрьлек һәм авырлыкларга карамастан, ул мәктәпне отличие белән тәмамлай. Үз аллы күп шөгыльләнә, китаплар укый, башлангыч класлар укытучысы вазифасына имтиханнарны экстерн юлы белән тапшыра. Туган җирендә элеккегечә эш булмагач, егет Казан губернасының Масловка авылына күчеп китә. Анда җиде ел буена земство училищесында авыл хуҗалыгы класының мөдире һәм хуҗалык мөдире ярдәмчесе булып эшли. 1914 елның гыйнварыннан 1917 елның мартына кадәр Лаештагы һөнәрчелек мәктәбендә гомуми игенчелек һәм шәхси җир эшкәртү буенча укыта.

Февраль революциясеннән соң ул Казанга китә: уку фермасында идарасы ярдәмчесе булып эшли. Квалификация имтиханы тапшырак, 1918 ел азагында ул уртача квалификацияле агрономлыкка имтихан тапшыра һәм Сернур дигән мари авылына агроном булып китә, биредә ул үз тәҗрибәсендә крәстиәннәр өчен агрономия фәненең зур әһәмияткә ия булуын аңлый. Шуңа күрә киләсе елда Василий Казан политехник институтының агрономия факультетына укырга керә.1907-1917елларда. агроном һәм укытучы булып эшли. Казан авыл хуҗалыгы училищесын тәмамлый (1918]). 1919-1921 елларда губернаның игенчелек идаралыгында эшли. 1922 елда К. А. Тимирязев исемендәге Мәскәү авыл хуҗалыгы академиясен тәмамлый. 34 яшендә аны тәмамлаганда Мосолов берничә гыйльми мәкаләләр авторы булган була инде. Мосолов галим буларак дан казана. 1924-1951 елларда Казан авыл хуҗалыгы институтының гомуми кафедрасында эшли (1925 елдан алып — профессор). 1932 елдан алып КПСС әгъзасы . 1938 елдан алып ВАСХНИЛ-да эшли[4].

Мәскәүнең Ваганьково зиратында җирләнгән.

Фәнни эшмәкәрлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Гыйльми эшләренең төп юнәлеше — үлән чәчү мәсьәләләре, басу культураларының агротехникасы, игенчелек. Купьеллык үләннәрнең биологиясен өйрәнә, үсемлекчелекнең продуктлылыгын арттыруда аларның ролен күрсәтә[4].

В. П. Мосолов Казан агромәктәбенә нигез салучыларның берсе дип санала[5]. Аның гыйльми тикшеренүләре булып туфракның туклану режимы, туфрак эрозиясе белән көрәшү, күп еллык үлән һәм ашлык культураларының агротехникасын эшләү, орлыкчылык ысулы белән тукранбаш һәм люцерна үстерү; туфрак эшкәртүдә ашламалар куллану, чүп үләннәре белән көрәшүнең сәселгән культуралар уңышын күтәрүдә мәгънәсе һәм әһәмияте; игенчелекнең рельефка бәйле мәсьәләләрен өйрәнү тора. 200-гә якын фәнни хезмәте, шул исәптән 44 китабы һәм брошюралары, 16 монографиясе басылып чыккан. Күп хезмәтләре чит телләргә тәрҗемә ителгән һәм берничәсе чит илләрдә бастырып чыгарылган[6].

Фәнни хезмәтләре:

  • Краткий курс общего земледелия. — Казань: Татгосиздат, 1936. — 248 с.
  • Агротехника в борьбе с гибелью озимых культур. — 2- изд. — Казань: Татгосиздат, 1938. — 216 с.
  • Агротехнические основы севооборотов. — М.: Сельхозгиз, 1940. — 175 с.
  • Агротехника. — 3-е изд. — М.: Сельхозгиз, 1952. — 511 с.
  • Сочинения: В 5-ти т. — М.: Сельхозгиз, 1952—1955. — Т. 1—5.

Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Мари дәүләт университетына ингән җирдә В. П. Мосолов бюсты, Йошкар-Ола
  • Йошкар-Оладагы урам
  • Мари-Тректагы урам.
  • Казан дәүләт авыл хуҗалыгы академиясе бинасының фасадында мемориал тактаташ[5].
  • Татарстан Фәннәр академиясенең авыл хуҗалыгы фәне өлкәсендә ел саен бирелә торган Василий Мосолов исемендәге премиясе.
  • Мари дәүләт университетының төп корпусы каршында В. П. Мосолов бюсты.
  • Мари дәүләт университетының Аграр-технологик институтында В. П. Мосолов исемендәге аудитория.
  • Мари-Эл Республикасының Мари-Турек районы Нартас авылында В. П. Мосолов бюсты (авторы Г. Ф. Богатырев-Кононов)[7].
  • Мари-Эль Республикасының Медведевский районы Руэм касабасында В. П. Мосолов бюсты[8].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. 1,01,11,2 Мосолов Василий Петрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. Мочаев, 2007
  3. Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009
  4. 4,04,1 Мосолов Василий Петрович.
  5. 5,05,1 Академик-мариец создал казанскую агрономическую школу — Спецвыпуск к 90-летию ТАССР (№ 2 (010) 2010) — Журнал «Наш дом — Татарстан».. әлеге чыганактан 2014-12-05 архивланды. 2013-05-10 тикшерелде.
  6. Российский государственный аграрный университет — МСХА имени К. А. Тимирязева. Мосолов Василий Петрович.. әлеге чыганактан 2013-08-25 архивланды. 2013-05-10 тикшерелде.
  7. Календарь знаменательных дат Мари-Турекского района 2015 елның 18 февраль көнендә архивланган..
  8. В поселке Марий Эл отреставрировали памятник Василию Мосолову. 2020-06-01 тикшерелде.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Мосолов Василий Петрович // Моршин — Никиш. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 17).
  • Т. П. Бабий и др. Биологи. — Киев, Наукова думка, 1984.
  • Мосолов Василий Петрович // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 243—244. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
  • Мосолов Василий Петрович // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 556. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
  • Мосолов Василий Петрович // История Марийского края в лицах. 1917—1940 гг.. — Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ, 2017. — С. 236—239. — 406 с. — 650 экз. — ISBN 978-5-94950-071-2.

Текущая страница: 3 (всего у книги 35 страниц) [доступный отрывок для чтения: 13 страниц]

Мне, как жительнице хуторского дома, ясно виден «второй слой» этой адописной иконы. Тут не так все просто. Вовсе не буря сама по себе сгубила Нефеда.

– Для мила дружка семь верст не околица, – заговорил князь Василий, как всегда, быстро, самоуверенно и фамильярно.

Л. Н. Толстой. Война и мир

Я живу в новгородской деревне Бобылево, ближайший торговый центр у нас в поселке Кулотино, идти как раз шесть с половиной километров по щербатой асфальтовой дороге. Это основная, главная дорога, по ней в кулотинские магазины ходят, ездят на велосипеде, мотоцикле, автомобиле. По этой дороге ходили дети в школу в любую непогоду (не мои, местные). Деревенский житель может с закрытыми глазами пройти шесть верст по своей главной дороге – дороге к «Дикси» и «Пятерочке». Как же Нефед, деревенский мужик, мог погибнуть на своей главной дороге – пути из торгового центра? Туда дошел, а обратно – нет, утонул в снегах… Туда и обратно – тринадцать километров. С перерывом – остановками в отапливаемых лавках, где продаются лапти и фуксин (или в одной они лавке продавались). Да, была буря. Но туда-то дошел!

Однажды в нашем Окуловском районе случился сильный снегопад. Мне надо было ехать в Петербург, таксист должен был довезти меня до железнодорожного вокзала. Он свободно проехал по боровичской трассе, а на нашу проселочную даже повернуть не смог – так засыпало. Мне звонили диспетчеры, все волновались, просили как-нибудь добраться до трассы, это около четырех километров. Я была одна с трехлетней Маней. Посадила ее, закутанную, на санки и пошла, именно что утопая в снегах. Бури, конечно, не было, но снег валил. Я довольно быстро добралась до трассы и смело могу сказать, что шла бы еще и еще, не так уж это и сложно. А что говорить о деревенском мужике? Который был без Мани и отвечал только за себя. Таксист хранил санки в гараже до нашего возвращения, у меня осталось приятное воспоминание о нашем приключении, и я совершенно не понимаю, как Нефед в трезвом уме мог погибнуть на главной своей дороге, ведь понятно, что он, слуга в хуторском доме, должен был постоянно по ней ходить или ездить в торговые лавки Новоселок – для своих и господских нужд – и знал ее прекрасно. Даже в дикую бурю и вьюгу нельзя ошибиться – ну куча же примет: рощи, отдельные деревья, пространства полей. В рассказе говорится, что вокруг хуторского дома раскинулись поля. Поля всегда ограничены хоть какой-нибудь растительностью.

Зато я понимаю, как Нефед мог погибнуть в нетрезвом уме. Иван Алексеевич Бунин не хотел показать своего героя пьяницей, он описывает его как человека твердого, спокойного, рассудительного, который принимает «трезвое», взвешенное решение идти добывать волшебную вещь, способную спасти ребенка:

«Еще подумал.

– Нет, пойду. Ничего, пойду. Доехать не доедешь, а пешком, может, ничего. Она будет мне в зад, пыль-то…

И, притворив дверь, ушел».

Это «притворив дверь» говорит о том, что Нефед принимает решение в трезвом уме: подвыпивший человек оставит щель или шарахнет дверью. Вопрос: где, в какой момент он выпил?

Скорее всего, уже на кухне – а как иначе объяснить, что, решив идти в Новоселки пешком, он берет в руки кнут? Пешеходу кнут не нужен. «…Взял в руки кнут и вышел вон, пошел, утопая по сугробам…»

Нефеда не было, вечером решили, что он ночевать остался и надо ждать его завтра не раньше обеда. Опять не понимаю – почему не раньше обеда? Идти шесть с половиной километров мужику, ну даже если в бурю… Или заподозрили, что в Новоселках выпьет и потому задержится?

У кого Нефед мог остаться ночевать? Да у кого угодно: у кума, брата, свата. Возможно, с кем-то из них решил выпить на посошок, заговорился, может, даже решил остаться до утра, но в совсем уже нетрезвом уме вспомнил больного ребенка, с особенной силой представились ему «грозовые видения» невинной страдающей души, «желающей» красные лапти, которые вот, уже здесь, за пазухой, нужно только покрасить, и пошел домой, как его брат и кум ни отговаривали: «Нефедушка, трам-тарарам, завтра пойдешь, давай споем!» Кстати, красивую фильму можно было бы сделать про доброго бедного Нефедушку с эпизодами этих «грозовых видений».

Бунин пишет, что за пазухой у мертвого Нефеда лежали лапти и пузырек с фуксином. Мне кажется, он умолчал о бутылке в кармане зипуна – ее туда, скорее всего, кум засунул.

Скажем пару слов об этих Новоселках, в которые Бунин отправляет своего Нефеда. Возможно, имеется в виду деревня Мценского уезда Орловской губернии, где в усадьбе Новоселки родился Афанасий Фет. У Фета есть прекрасное стихотворение, которое перекликается с рассказом «Лапти» образом ребенка и снежной бурей:

 
Кот поет, глаза прищуря,
Мальчик дремлет на ковре,
На дворе играет буря,
Ветер свищет на дворе.
 
 
«Полно тут тебе валяться,
Спрячь игрушки да вставай!
Подойди ко мне прощаться,
Да и спать себе ступай».
 
 
Мальчик встал. А кот глазами
Поводил и все поет;
В окна снег валит клоками,
Буря свищет у ворот.
 

Будем надеяться, что за смертью Нефеда все же последовало выздоровление барчука, вскоре он смог играть со своими гусарами и лошадками, валяться на ковре, слушая свист бури и уютное мурлыканье Васьки.

Нефед символизирует прекрасную душу русского народа. Он не просто прислуга – он защита и опора: в трудную минуту, рискуя своей жизнью, готов прийти господам на помощь. Из своего прекрасного французского эмигрантского далека Иван Алексеевич смотрит на «русского мужика» как на христианина, богатыря, защитника. Для писателя это исчезнувший в буре революции символ великой страны, которой больше нет. Похоже, главный посыл Бунина в «Лаптях» таков: все было хорошо, народ был опорой господам, господа любили народ, вон какая ласковая барыня, беспокоится за друга Нефедушку, не надо было лезть большевикам в эти чистые, святые, веками устоявшиеся патриархальные отношения и преступно рвать крепкую, почти семейную межклассовую связь.

Теперь хочется обратить особенное внимание на веру Нефеда в волшебство, знаковую для образа «мужика» Серебряного века. (Хронология Серебряного века остается спорной. Мне кажется, что «мужицкие» рассказы Бунина, написанные в 20-е годы, все еще можно отнести к этому периоду русской литературы.) Я готова поверить Ивану Алексеевичу на слово, согласиться с тем, что его лирический «мужик» находится в кровном родстве с лирическим «барином». При этом не могу не отметить его очевидные родственные связи с мужиками Андрея Белого и Гумилева. Нефед, как и «мужики» из романа «Серебряный голубь», верит в некую «дивную тайну», обещающую спасение. На деле эта «тайна» оборачивается «ужасом», смертью.

Деревенские сектанты, «холуби», в белых рубахах ждут второе пришествие Христа, их чинное сладостное моление превращается в сатанинский шабаш, сектантский заправила столяр Кудеяров с бело-солнечным ликом превращается в беса, из его груди вылезает голубок-кровопийца с ястребиной головкой. Во время «радения» Кудеяров приговаривает бредовые слова: «Сусе, сусе, стригусе: бомбарцы… Господи, помилуй». Владимир Соловьев писал о дыромоляях – сектантах, живущих в дремучих уральских лесах: «…просверлив в каком-нибудь темном углу в стене избы дыру средней величины, эти люди прикладывали к ней губы и много раз настойчиво повторяли: “Изба моя, дыра моя, спаси меня!”». На Андрея Белого дырники тоже производили впечатление – он писал о них в своей статье о Сологубе. В русской литературе рубежа XIX и XX веков народная вера в нечто волшебное (дыра, изба, Энгельс, голубь, лапти, Маркс и проч.), способное «спасти душу», принести избавление, стоит рядом с бредом, безумием, смертью, катастрофой. «Мужицкая» приверженность некоей тайне, потусторонней истине и сопутствующая этому особому древнему, дремучему знанию разрушительная сила отмечены в стихотворении Гумилева «Мужик» 1916 года:

 
В чащах, в болотах огромных,
У оловянной реки,
В срубах мохнатых и темных
Странные есть мужики.
 
 
Выйдет такой в бездорожье,
Где разбежался ковыль,
Слушает крики Стрибожьи,
Чуя старинную быль.
 

Понятно, что так в занесенной снегом степи слышал и чуял все эти потусторонние крики и зовы пушкинский Пугачев. Вот он внемлет какому-то своему Стрибогу (чуть не сказала: «Святодуху») и затем идет на пару с условным колдуном Распутиным разрушать столицу:

 
Вот уже он и с котомкой,
Путь оглашая лесной
Песней протяжной, негромкой,
Но озорной, озорной.
 
 
Путь этот – светы и мраки,
Посвист, разбойный в полях,
Ссоры, кровавые драки
В страшных, как сны, кабаках.
 
 
В гордую нашу столицу
Входит он – Боже спаси! —
Обворожает царицу
Необозримой Руси…
 

Русские поэты и их «интеллигентные», «образованные» герои как завороженные пытаются заглянуть в мир «странного мужика» с его волшебными дырами и «холубями», они наклоняются над этим бурлящим котлом с колдовским зельем, но вместо пророческих видений им открывается мрачная бездна, тянет «испарениями шарового ужаса» (Андрей Белый).

В золотом веке главный странный мужик – адописный, конечно, Пугачев: сколько в нем «слоев»! Добрый мужичок – разбойник – грозный царь – милующий царь.

В рассказе «Косцы» Бунин говорит о «первобытности», «былинной свободе» русского мужика, о его особенной вере в волшебное спасение (не имеющее ничего общего со «спасением» христианским). Для него он генетически связан с колдовским, сказочным миром древней Руси: «И из всяческих бед, по вере его, выручали его птицы и звери лесные, царевны прекрасные, премудрые и даже сама Баба-Яга, жалевшая его “по его младости”. Были для него ковры-самолеты, шапки-невидимки, текли реки молочные, таились клады самоцветные, от всех смертных чар были ключи вечно живой воды, знал он молитвы и заклятия, чудодейные опять-таки по вере его, улетал из темниц, скинувшись ясным соколом, о сырую Землю-Мать ударившись, заступали его от лихих соседей и ворогов дебри дремучие, черные топи болотные, пески летучие – и прощал милосердный бог за все посвисты удалые, ножи острые, горячие…»

Самое ценное для Бунина в его косцах – их тесная связь с волшебной Русью. Именно таких – близких к природе, «первобытных» – людей спасают звери, птицы, ковры-самолеты и шапки-невидимки. В мире Нефедушки тоже есть спасительный волшебный предмет – красные лапти. В русском, западно-европейском, восточном фольклоре обувь часто становится волшебным предметом, способным помогать своему хозяину, – вспомним сапоги-скороходы, хрустальные туфельки, крылатые сандалии, волшебные калоши. Андерсеновские красные башмачки «выводят» Карен на путь к Богу. Нефед верит, что чистая душа невинного дитяти сама указывает на предмет, способный ее спасти, удержать на этом свете. Как настоящий сказочный герой, он идет добывать волшебные лапти.

Почему ребенок бредит именно о красных лаптях? Возможно, он услышал о них в какой-нибудь сказке, а может, в его воспаленном сознании в красные лапти превратились, съежившись, сапоги-скороходы из сказок Афанасьева – в библиотеке хуторского дома мог быть, например, сборник 1873 года. Бывает, что в бреду, спровоцированном высокой температурой, ребенок хочет куда-то бежать, пытается выскочить в дверь, словно спасаясь от ужаса, от преследования. Возможно, больному ребенку из бунинского рассказа кажется, что красные лапти-скороходы унесут его от недуга, бредовых чудовищ, дадут облегчение.

Красная обувь могла в разных видах стоять на книжной полке хуторского дома. В издании сказки «Красная Шапочка» начала XX века на ярких картинках девочка ходит не только в красном головном уборе, но и в красных башмаках. Может, ребенка мучают раскаленные докрасна железные башмаки из сказки братьев Гримм «Белоснежка и семь гномов» (cытинское издание 1898 года) – их злой мачехе надели. Но, скорее всего, «Красные башмаки» его напугали – с отрубленными пляшущими ножками и перевернутыми глазами, по которым мухи ползают. Эта сказка с красивыми иллюстрациями есть в издании 1879 года. Так что гибель Нефеда – на совести датского сказочника.

Итак, в своих поздних рассказах Бунин, говоря о русском человеке, обращается к древней, сказочной Руси. О русском – былинном, допетровском, дохристианском – говорится в рассказе «Чистый понедельник» (1944). Героиня как бы прозревает глубинный «адописный» смысловой слой в обыденном православии. Обедают в трактире: «Хорошо! Внизу дикие мужики, а тут блины с шампанским и Богородица Троеручица. Три руки! Ведь это Индия! Вы – барин, вы не можете понимать так, как я, всю эту Москву». Ее вдохновляет старообрядчество с древним пением по крюкам, могучие, в длинных черных кафтанах певчие, дьяконы Пересвет и Ослябя. Девушка сама как многослойная икона, в ней сочетаются самые неожиданные вещи – вот она «в одном шелковом архалуке» жарко целуется, потом проводит вечер в самых роскошных московских ресторанах с цыганами, а с утра ездит на кладбища и в кремлевские соборы. Целуя ее, герой думает: «Москва, Астрахань, Персия, Индия». Богатая изысканная барыня, знающая толк в хорошей еде и хорошей выпивке («и к наважке хересу» – я это с юности запомнила на всю жизнь), соблазнительная и соблазняющая, похожая на Шамаханскую царицу, вдруг уходит в монастырь. Для героя этот ее поступок также дик и непонятен, как для барина в «Косцах» мухоморный ужин. Такое впечатление, будто крепких жизнерадостных людей засасывает трясина древнего болота, про которое сложено много легенд.

Все вышесказанное, конечно, никак не претендует на какую-либо ученую значимость – это просто мои поверхностные дачные размышления о «странных мужиках» в русской литературе, о том, как менялся бунинский взгляд на Россию. В рассказах, написанных в эмиграции, «русское» все больше становится сказочным, былинным, таинственным. «Та» Россия, «та» жизнь ушли, и осталась неразрешимая загадка – не гоголевское «Русь, куда ж несешься ты?», а «Русь, куда ты унеслась и что это вообще было?». Очень показателен удивительный своей поэтической силой рассказ «Преображение», написанный в 1921 году. Там умирает старуха, один из ее сыновей идет читать над ней Псалтырь. Он остается у гроба в ледяной избе и вдруг видит, что «вчерашняя жалкая и забитая старушонка преобразилась в нечто грозное, таинственное, самое великое и значительное во всем мире, в какое-то непостижимое и страшное божество – в покойницу». «…Он поражен не ужасом, а именно этим чудесным, таинством, совершившимся на его глазах. ‹…› Ее уже нет, она исчезла, – разве это она, вот это Нечто, ледяное, недвижное, бездыханное, безгласное и все же совсем не то, что стол, стена, стекло, снег, совсем не вещь, а существо, сокровенное бытие которого так непостижимо, как Бог?»

Это «нечто грозное» лежит у Бунина под стареньким парчовым покровом, в дешевом гробике, обитом лиловым плисом с крестами и ангельскими головками, ветер весело раздувает свечки. Контраст преображенной покойницы со всем этим церковным игрушечно-новогодним убожеством, всей этой ветхостью, усиливает «страшный» эффект. Мне всегда становилось не по себе от деревенских дешевых икон, где строгие лики святых обрамлены столетними выцветшими бумажными цветами или советской елочной мишурой. Те же чувства на русских кладбищах с конфетками на могилках. Вот конфетка, пластиковый веночек, а вот прибитый лопатами холмик и бесконечная тайна.

Гаврила так поразился материнскому преображению, что бросил свое хозяйство и стал ямщиком: «Он всегда в дороге». Тут можно усмотреть символическую бунинскую эмиграцию: матушка-Россия вдруг приказала долго жить и так напугала и изумила писателя своей оригинальной кончиной (застрелилась в меланхолическом состоянии от большевистского иссушения), что он, подобно своему герою, кинулся, куда глаза глядят, и теперь «дорога, даль… – счастье, никогда ему не изменяющее».

Наталия Курчатова
Русское пространство Александра Куприна

Александр Иванович Куприн
(1870–1938)

…Говоря о «русскости» того или иного явления – а значительный писатель, каким является Александр Куприн, безусловно, будет для нас в большей степени явлением, нежели человеком, или языком, или текстом, – так вот, говоря об этой самой пресловутой «русскости», можно подразумевать разное. И если понятие «явление» в нашем случае включает в себя и человека, и его книги, и язык, которым они написаны, то с «русскостью» иначе. Элементы этого сложного понятия зачастую лишь частично совпадают друг с другом, а в некоторых случаях их набор может и вовсе принципиально различаться; что до количества и «портов приписки» этих элементов (тот же язык (или языки), культура (или культуры), вероисповедание (вероисповедания), государственность (государственности), национальность (национальности), территории, характеры и прочая, и прочая), то ареал их распространения впечатляюще широк (посмотри на карту), а количество стремится чуть ли не к бесконечности. Культурная развитость человека, живущего на территории России, определяется в том числе и тем, насколько широк спектр восприятия им этого ключевого понятия, сколько элементов он способен прозреть, различить и назвать, или же – насколько объемно и многоцветно его личное представление об общей и одновременно собственной культуре.

При этом набор элементов «русской матрицы» может быть разным для разных случаев – от откровенно спекулятивных («православие – самодержавие – народность») до специфически научных, концентрирующихся в одной сфере, но предельно детализирующих ее (например, «русский язык»: индоевропейский, восточная подгруппа славянских, включает в себя северное, южное и среднерусское наречия, литературный язык на основе среднерусского наречия, многочисленные диалекты и разговорные варианты), – и может быть сугубо индивидуальным: свой он у соседа дяди Васи (наш раён, детские воспоминания о лете в деревне, дембельский альбом, песня «Черный ворон», то, что в данный момент говорят по телевизору, и так далее), у гостя-иностранца (Толстой, Достоевский, водка, Эрмитаж, красивые девушки, украденный в кафе мобильный телефон и так далее), у преподавательницы литературы (золотой век русской словесности и книги Людмилы Улицкой, а также дача в Поповке, белые ночи, белая армия, Хабенский в фильме «Адмирал», череда школьных выпусков с 1992 по 2010 год и так далее).

Он свой и у писателя Куприна. С той, впрочем, разницей, что писатель способен зафиксировать свою индивидуальную матрицу в художественных образах и таким способом внедрить ее в культуру с некоторой даже деспотичностью. Так что когда преподавательница литературы будет говорить о «русскости» Куприна, то купринская матрица на время вытеснит из ее сознания белые ночи и дачу в Поповке, населив его вместо этого армейскими прапорщиками, киевскими путанами, волжскими арбузами, полесскими ведьмами, циркачами, татарами и великою любовью нелепого «телеграфиста» Желткова. А также всем тем (воспринимаемым в первую очередь подсознательно) строительным материалом, из которого автор слепил свою «русскую матрицу», свою собственную ее модель. Эта «изнанка образов» у Куприна сплетена как из заимствованных, так и из собственных жизненных впечатлений, необыкновенно пестрых и непосредственных: будучи далеко не самым образованным из современных ему литераторов, настоящим self-made man’ом (как сегодня бы сказали), он строил свою модель главным образом из деталей собственного жизненного багажа, но при этом полуинтуитивно использовал и фрагменты классического на тот момент наследия. В этом смысле Куприн соприроден не барственному Бунину, с которым его зачастую рифмуют по принципу «почвенности» обоих, но многолетнему то соратнику, то оппоненту Алексею Максимовичу Пешкову (Горькому) – с той разницей, что если Горький – среда и время, то Куприн скорее — среда и пространство. Оба были в некоторой степени маргиналами[40]40

  Маргинал (лат. marginalis – «находящийся на краю») – человек, оказавшийся на границе различных социальных групп, систем, культур и испытывающий влияние их противоречащих друг другу норм, ценностей и т. д. – Прим. ред.

[Закрыть]

, самородками, оба перепробовали уйму профессий, отдали дань журналистике, обоим был свойствен истинно «репортерский», исследовательский зуд, только Горький из своего «времени» органично шагнул в следующий по хронологии русско-советский проект, а Куприн остался в дореволюционном «пространстве», которое великие (пере)стройки начала – середины XX века изменили, взломали почти до неузнаваемости. Таким образом, Горький стал первым писателем СССР, а Куприн остался создателем одной из самых характерных и привычных нам «русских матриц», если не сказать – «русского пространства». Приступая к чтению Куприна, имеет смысл заранее уяснить себе одну вещь: Куприн – не идеолог, не гражданин мира, ни в коем разе – не автор литературы «хорошего тона», зачастую он сентиментален, вульгарен, кривобок. Но его книги – это живейший источник смысла, непосредственный отчет о путешествиях, непотребствах и возможностях «русской души»; и готовящимся к визиту в Россию иностранцам стоило бы посоветовать читать не Достоевского или Толстого, а именно Куприна. У него есть все или почти все про нас, тогдашних и нынешних: про русскую армию, русского мужика, русских воров, чиновников, татар, кавказцев, мятущихся интеллигентов, евреев со скрипочками и без, околоточных (ментов)…

Не будучи наделен метафизической[41]41

  Метафизический – основанный на метафизике, то есть таком способе мышления, который предполагает постижение общих законов бытия на основе не непосредственного, а умозрительного опыта. – Прим. ред.

[Закрыть]

окрыленностью Льва Толстого, не обладая словесным мастерством Бунина или абсолютным психологическим слухом Чехова, Куприн, как никто, знал и чувствовал окружающую его русскую жизнь во всех ее пестроте и разнообразии, во всех ее вечных мифах и живописной повседневности. Куприн не из тех авторов, что долго и пристально вглядываются в типического героя или мучительно мыслят большую идею; его мир цветист и разнообразен, а кругозор невероятно широк – но многочисленные сюжетные коллизии Куприну довелось либо испытать на своей шкуре, либо пропустить через себя. Куприн – писатель с романной биографией, писатель – практик и очевидец, именно этим он привлекал современников, большинство которых редко совершали вылазки за пределы привычного круга (собственно, как и наши современники).

В том числе и поэтому, надо думать, именно Куприну довелось «впечатать» в сознание многих поколений читателей наиболее ходовую «матрицу русской идентичности», русскую модель накануне кардинальной и во многом разрушительной перемены. Насколько она полна и всеобъемлюща – вопрос другой, но она разнообразна, пестра и достоверна. До сих пор, говоря: «Россия», мы зачастую автоматически мыслим ее именно по Куприну, а не по Пушкину, Достоевскому или Толстому. Как так вышло – в этом и хотелось бы разобраться подробнее.

Александр Иванович Куприн родился в Поволжье, в Пензенской губернии, в городе (ныне село) Наровчате, на берегу реки Шелдаис, притока реки Мокши. Как-то раз, стоя с друзьями у карты на железнодорожном вокзале в Самаре (что примерно на широте Пензы), мы читали названия мелких населенных пунктов Приволжского федерального округа. «Это не карта, а пинок под зад русским нацикам, – заметил кто-то. – На самой “русской” реке – хорошо если одно славянское название на десяток».

Название «Наровчат», по самой распространенной версии, содержит в себе следы разных наречий: из мордовского нар – «поле», наровт – «полевые», щяйт – «болота», либо, напротив, тюркское чат – «возвышенность, кряж». В окрестностях действительно есть и поля, и болота, и возвышенность со знаменитыми пещерами, отображенная на гербе поселения. В 1913 году Куприн начал автобиографическое письмо Э. П. Юргенсону (известный библиограф, коллекционер рукописей и автографов) так: «Родился я 26 августа 1870 г. Пензенской губ. в городе Наровчате, о котором до сих пор есть поговорка: “Наровчат – одни колышки торчат”, потому что он аккуратно выгорает через каждые два года в третий дотла». В заметках Константина Паустовского о Куприне читаем: «Долгое время Наровчат по своей полной ничтожности пребывал в качестве так называемого “заштатного города”. В нем не было ничего примечательного, кроме ремесленников, делавших хорошие решета и бочки, и ржаных полей, подступавших вплотную к заставам Наровчата. У городка этого по существу не было истории, как не было и своих летописцев. Да и в литературе Наровчат до революции ни разу не отмечался».

Что ж, печальная рисуется картина – видимо, так все и было во времена Куприна, да и сейчас Наровчат вряд ли самое оживленное место на земле. Потому совершенно неудивительно, что Куприн так уцепился за миф о происхождении своего рода (по линии матери) от татарских князей Куланчаковых – отзвук древней и гордой истории сообщал некоторую романтику как провинциальному существованию ранних лет, так и последовавшим за ним скитаниям по казенным домам.

По свидетельству Ивана Бунина, своим происхождением от татарской знати Куприн гордился едва ли не больше, чем литературной славой: «…она (мать Куприна. – Н. К.) была княжна с татарской фамилией, и [я] всегда видел, что Александр Иванович очень гордился своей татарской кровью. Одну пору (во время своей наибольшей славы) он даже носил цветную тюбетейку, бывал в ней в гостях и в ресторанах, где садился так широко и важно, как пристало бы настоящему хану, и особенно узко щурил глаза»[42]42

  Бунин И. А. Куприн. [1938] – Прим. ред.

[Закрыть]

. Сохранилась фотография гатчинского периода, где Куприн позирует за рабочим столом в той самой тюбетейке. Следы этого личного «татарского мифа» встречаются во множестве и в его книгах – так, в автобиографическом романе «Юнкера» писатель прямо говорит о происхождении героя от татарских князей и объясняет этим его (то есть свой собственный) взрывной темперамент, гордый нрав и диковатые выходки. С «выходками» у Куприна и впрямь был полный порядок – в свое время его поступление в Академию Генерального штаба сорвалось из-за того, что по дороге из расположения полка в столицу он то ли побил, то ли выкинул в реку с парохода околоточного (полицейского). Его буйство во хмелю было хорошо известно друзьям и знакомым, один раз он даже кинул своей первой жене, дочери издательницы Давыдовой, женщине интеллигентной и светской, спичку на подол платья. Марию Карловну успели потушить, но крепости семейным узам это не добавило.

Надо полагать, Куприн в большой степени бравировал своей «татарской изюминкой» – она была, как сейчас бы сказали, элементом имиджа, легенды о публичном человеке. Впрочем, архивные исследования XX века[43]43

  Абдуллин И. Александр Куприн и Амирхан Еники // Поиски и находки / cост. А. К. Тимергалин. Казань: Татарское книжное издательство, 1989.

[Закрыть]

если не подтверждают эту легенду безоговорочно, то, безусловно, дают ей неплохой шанс. По свидетельствам документов, некий «Кулунчак князь Еникеев» еще в 1577 году получил от царя Ивана Грозного за курьерскую службу и охрану южных границ «скот; людей; различный мелкий скот, бортевые места; право собирать ясак и тамгу… возможность рыболовства; охоты на бобра и различные угодья». Справедливости ради надо сказать, что слава рода Куланчаковых уже за несколько поколений до Куприна стала глубокой историей; судя по тем же архивным данным, в XVIII веке им даже пришлось восстанавливать право на дворянство – в книгу пензенских дворян они внесены всего лишь в 1795 году. Дело в том, что в конце XVII столетия, при царе Алексее Михайловиче, перед татарской знатью был поставлен выбор – креститься и сохранить титулы и привилегии или остаться «нехристями» (по преимуществу касимовские татары исповедовали ислам, но встречались и язычники). Тех, кто не пожелал менять веру, приписывали к податному сословию крестьян-однодворцев, а следующая возможность зафиксировать знатное происхождение представилась только в 1785 году, когда Екатерина II приняла Жалованную грамоту дворянству. Ею и воспользовались Куланчаковы. Таким образом, что-то около столетия предки Куприна были князьями лишь в собственном воображении и несли все тяготы низшего, «податного» сословия.

Впрочем, и возобновленное в конце XVIII века княжеское достоинство к концу XIX сильно потускнело: по воспоминаниям самого писателя, предки с невероятной быстротой пустили на ветер новообретенные земли и угодья. И то вопрос, были ли они (богатства и угодья) в природе: последний князь Куланчаков, дед Куприна, был всего лишь коллежским регистратором, то есть имел низший, 14-го класса, гражданский чин по Табели о рангах. Среди предыдущих поколений Куланчаковых – поручики, прапорщики, гвардии унтер-офицер, что тоже, прямо скажем, не свидетельствует о блистательности и материальном благополучии фамилии.

Как бы то ни было, красивая легенда о гордых и грозных степных князьях очень поддерживала одаренного и самолюбивого мальчика, а затем юношу в его мытарствах по «казенным домам». Да и став взрослым, Куприн нет-нет да и дает волю сентиментальности. В одном из писем матери тридцатилетний уже писатель говорит: «На моем балконе развевается стяг, на котором нарисован жеребенок на зеленом лугу». «Колынчак» по-татарски – это годовалый жеребенок, поэтому изображение золотого жеребенка на зеленом лугу считалось, как сообщал Куприн в письме И. А. Бунину, «знаменем дворянского духа принцессы Кулунчаковой». Выйдя из Александровского училища пехотным подпоручиком, Куприн всю жизнь оставался страстным лошадником, много писал о конях вообще и о рысистых бегах в частности. Так и жеребенок на зеленом лугу вновь мелькнет в купринском рассказе «Изумруд» (1907):

«Перед самым рассветом он увидел во сне раннее весеннее утро, красную зарю над землей и низкий ароматный луг. Трава была так густа и сочна, так ярко, сказочно-прелестно зелена и так нежно розовела от зари, как это видят люди и звери только в раннем детстве, и всюду на ней сверкала дрожащими огнями роса. ‹…› Изумруд, семимесячный стригунок, носится бесцельно по полю, нагнув вниз голову и взбрыкивая задними ногами. Весь он точно из воздуха и совсем не чувствует веса своего тела. Белые пахучие цветы ромашки бегут под его ногами назад, назад. Он мчится прямо на солнце. Мокрая трава хлещет по бабкам, по коленкам и холодит и темнит их. Голубое небо, зеленая трава, золотое солнце, чудесный воздух, пьяный восторг молодости, силы и быстрого бега!»

Немудреное, в общем-то, но чрезвычайно для Куприна характерное противопоставление: юность в ее красоте, искренности и природной силе с одной стороны и лицемерный «взрослый» мир, пронизанный одновременно пороком и многочисленными условностями, – с другой. Истоки подобного взгляда – в самых непосредственных и ярких впечатлениях, которые даны каждому человеку, а именно – во впечатлениях детства и юности.

После ранней смерти отца, мелкого судебного чиновника, семья перебирается в Москву. Мать писателя, та самая гордая княжна Любовь Алексеевна Куланчакова, оказывается в Московском вдовьем доме, считай – богадельне, да не одна, а с тремя малолетними детьми. Реалии вдовьего дома отражены в рассказе «Святая ложь», пронзительной истории «маленького человека» и своеобразном парафразе[44]44

  Парафраз (парафраза, парафразис) – (греч. pariphrasis – «пересказ») – пересказ, передача другими словами или в другой форме содержания чего-либо. – Прим. ред.

[Закрыть]

гоголевской «Шинели». При сопоставлении двух этих историй (Гоголя и Куприна) явно видна природа таланта обоих авторов. Гоголь, несомненно, крупнее как творец и в силу этого беспощаднее: из частной трагедии Акакия Акакиевича он делает мистерию, переосмысляет ни много ни мало – душу города, спорит с мифом. Куприн же болеет именно частной историей и в попытке вообразить счастливый конец спорит не с мифом, а с жизнью. Он, несомненно, больший гуманист, причем гуманизм его не абстрактен, а предельно эмоционален; не удивлюсь, если он сам был способен расплакаться над судьбою своего Ивана Ивановича. Это очень по-русски.

  • Туве янссон маленькие тролли и большое наводнение сказка
  • Туве янссон сказки про муми тролля читать
  • Туалетные рабы читать рассказы
  • Трям здравствуйте зимняя сказка осенние корабли удивительная бочка
  • Трясутся руки как пишется