Дуккха хаза меттигаш ю вайн Нохчийчохь. И х1 ора меттиг шех лаьцна дийца к1 ордор доцуш ю. Бакъдерг дийцича-м суна дукхахъерш телевизор чохь бен ца гина. Лекха лаьмнаш, г1 овг1 анца охьаоьху чухчарийн хиш, хьаннийн исбаьхьалла – и суьрташ сайна гича, со воккхаве вайн иштта меттигаш хиларна, цига кхача боккха лаам бу сан.
Сайн дийцарехь аса юьйцур йолу исбаьхьалла Къоьзан-1 ам бу. Ас дуьххьара хьоьстуш хир йоций хаьа суна Къоьзан-1 оман цхьа шатайпа хазалла.
Аьхка цига даха аьтто хилира тхан, сайн нийсархоша дийцарехь лаьара суна цига кхача. Кхераме белахь, некъ бах ца белира суна. Цхьа 1 адийна стаг санна вара со, оцу меттиган исбаьхьалло цецваьккхина. Телевизор чохь гаррий, хьайн б1 аьргийн нуьрца гаррий цхьаъ ца хиллера. Б1 аьргашна хьалха х1 оьттина сурт цхьа туьйра, цхьа г1 ан дара. Суна моьттура: ” Х1 инца ас б1 аьргаш схьадиллича, со сайн ц1 ахь хир ву, сайн лехамашкахь”. Гуш дерг г1 ан дацара. Сийно-баьццара хи, бухара т1 улгаш гуш, ц1 ена. И хина 1 уналла деш санна, цунна го бина аьрцнаш. И дерриг сурт цхьа даг чу ца тарлуш хазахетар дара. Лаьара массо меттиге б1 аьрг тоха, хьайн деган к1 айле йийца гено лаьттачу б1 аьвне. Лекхачу орцана т1 е хьалавелира со.
-Эх1, хьан аьлла х1 аваан чам бац, бакъ дац шуна иза, цхьа мерза, хьан накха бузош ду кхузара х1 аваъ.
“Э-е-ее-е-й!” – аьлла мохь тоха лууш, цхьа тамашийначу, цкъа суна ца девзачу синхаамаша д1 алецира со. Оцу аьхначу х1 авао лахдира сан к1 адвалар, д1 аяьккхира сан даг чуьра есалла. Сан 1 алашо – б1 ов ах хаьрцина лаьтташ яра, цуьнан пенаш йозанашца къарздинера, т1 ехь цхьаццаммо, аса сонта стаг эр дара цунах, ша кхузахь хилла аьлла билгало йитина ваханчух, шен фамили, ц1 е яз а йина. Б1 аьвнийн пенаш б1 ешерашкахь я мохе, я т1 еман ирчалле гор ца х1 оттаделлера. Цхьа воккха стаг санна, доьналлех дуьззина, шен дахарехь дуккха ирча киртигаш 1 иттаелла. Ма дуккха къамелаш дийр дара ца соьга, мохийн шабарца, хинан г1 овг1 анца. Хаза хенаш юьйцур яра цо, берийн деларх а, маьршачу заманца юьйцина, ткъа х1 инца деса ду пенаш а, б1 арзделла деса кораш а.
Гонахарчу басешкахь лепаш гора тайп-тайпанчу зезагийн кортош: можа, сийна, ц1 ен басарш дара бецашна юккъехь даьржина, сирла басарш 1 енийча санна. Дукха генахь йоцуш лаьтташ яра базанийн жима хьун. Ма ирс ду-кх кхузахь 1 ачу нехан аьлла хеттачу заманчохь:
– Адам! Ларлуш охьавосса, – аьлла хезира суна сайн ненан аз. Ца лаьара д1 аваха, йита х1 ара хазна. Делахь а, нене ла ца доьг1 ча цаваларна, юхнехьа некъ бира ас, оцу меттигашка вухаван дог-ойла йолуш.
Сайн дийцар чекхдаккхале ала лаьа суна: ” Адамаш, дукхачу хьолахь, баккхийнаш, ирсе кхача г1 ерта, генахь лоьху цара иза. Ткъа иза юххехь ду – зезагца, б1 аьвнаца, эсалчу мохаца, хьан Даймахкаца. Сиха йоьду олу вай зама, ца йоьду – вай ду сиха, б1 аьрзе, 1 аламах хаьдда. Г1 ой вай Къоьзан-1 оме, б1 аьвнийн туьйранашка ладог1 а. Некъ дика хуьлийла вай.
Дуккха хаза меттигаш ю вайн Нохчийчохь. И х1ора меттиг шех лаьцна дийца к1ордор доцуш ю. Бакъдерг дийцича-м суна дукхахъерш телевизор чохь бен ца гина. Лекха лаьмнаш, г1овг1анца охьаоьху чухчарийн хиш, хьаннийн исбаьхьалла – и суьрташ сайна гича, со воккхаве вайн иштта меттигаш хиларна, цига кхача боккха лаам бу сан.Сайн дийцарехь аса юьйцур йолу исбаьхьалла Къоьзан-1ам бу. Ас дуьххьара хьоьстуш хир йоций хаьа суна Къоьзан-1оман цхьа шатайпа хазалла.Аьхка цига даха аьтто хилира тхан, сайн нийсархоша дийцарехь лаьара суна цига кхача. Кхераме белахь, некъ бах ца белира суна. Цхьа 1адийна стаг санна вара со, оцу меттиган исбаьхьалло цецваьккхина. Телевизор чохь гаррий, хьайн б1аьргийн нуьрца гаррий цхьаъ ца хиллера. Б1аьргашна хьалха х1оьттина сурт цхьа туьйра, цхьа г1ан дара. Суна моьттура: « Х1инца ас б1аьргаш схьадиллича, со сайн ц1ахь хир ву, сайн лехамашкахь». Гуш дерг г1ан дацара. Сийно-баьццара хи, бухара т1улгаш гуш, ц1ена. И хина 1уналла деш санна, цунна го бина аьрцнаш. И дерриг сурт цхьа даг чу ца тарлуш хазахетар дара. Лаьара массо меттиге б1аьрг тоха, хьайн деган к1айле йийца гено лаьттачу б1аьвне. Лекхачу орцана т1е хьалавелира со.-Эх1 , хьан аьлла х1аваан чам бац,бакъ дац шуна иза, цхьа мерза, хьан накха бузош ду кхузара х1аваъ.«Э-е-ее-е-й!»- аьлла мохь тоха лууш, цхьа тамашийначу, цкъа суна ца девзачу синхаамаша д1алецира со. Оцу аьхначу х1авао лахдира сан к1адвалар, д1аяьккхира сан даг чуьра есалла. Сан 1алашо- б1ов ах хаьрцина лаьтташ яра, цуьнан пенаш йозанашца къарздинера, т1ехь цхьаццаммо , аса сонта стаг эр дара цунах, ша кхузахь хилла аьлла билгало йитина ваханчух, шен фамили, ц1е яз а йина. Б1аьвнийн пенаш б1ешерашкахь я мохе, я т1еман ирчалле гор ца х1оттаделлера. Цхьа воккха стаг санна, доьналлех дуьззина, шен дахарехь дуккха ирча киртигаш 1иттаелла. Ма дуккха къамелаш дийр дара ца соьга, мохийн шабарца, хинан г1овг1анца. Хаза хенаш юьйцур яра цо, берийн деларх а, маьршачу заманца юьйцина, ткъа х1инца деса ду пенаш а, б1арзделла деса кораш а.Гонахарчу басешкахь лепаш гора тайп-тайпанчу зезагийн кортош: можа, сийна, ц1ен басарш дара бецашна юккъехь даьржина, сирла басарш 1енийча санна. Дукха генахь йоцуш лаьтташ яра базанийн жима хьун. Ма ирс ду-кх кхузахь 1ачу нехан аьлла хеттачу заманчохь:- Адам! Ларлуш охьавосса, – аьлла хезира суна сайн ненан аз. Ца лаьара д1аваха, йита х1ара хазна. Делахь а, нене ла ца доьг1ча цаваларна, юхнехьа некъ бира ас, оцу меттигашка вухаван дог-ойла йолуш.Сайн дийцар чекхдаккхале ала лаьа суна: « Адамаш, дукхачу хьолахь, баккхийнаш, ирсе кхача г1ерта, генахь лоьху цара иза. Ткъа иза юххехь ду – зезагца,б1аьвнаца, эсалчу мохаца, хьан Даймахкаца. Сиха йоьду олу вай зама, ца йоьду – вай ду сиха, б1аьрзе, 1аламах хаьдда. Г1ой вай Къоьзан-1оме, б1аьвнийн туьйранашка ладог1а. Некъ дика хуьлийла вай.
Дезна суна лекха лаьмнаш
Лаьмнех дуьйлу шовданаш.
ЦIена Iалам, юькъа хьаннаш,
Сан Даймахкан аматаш…
Со бер долчу хенахь дуьйна, боккха лаам бара сан, цкъа вахана Даймохк бустуш, Нохчийчоьнан массо меттехула, вайн лекхачу лаьмнийн, тIехь хьаннаш кхуьучу раьгIнийн исбаьхьа, хаза меттигаш йовза а, уьш сайн бIаьргашца ган а. Цаьрга доггаха хьажа лууш, Iаламо дIавоьхура шен цIена хIаваъ мийла. ТIаьхь-тIаьхьа дог карзахдуьйлура, и сан лаам кхочушбан лууш. Хийла байташ а язйора ас, цу лаьмнех лоций, геннара схьагучу хьесапехь, ойлано хьийзош. Амма и сан деган лаам кхочуш ца хуьлуш, гIан санна сиха дIадевлира сан бераллин шераш. ГIеметта а хIоьттира со, изза ойла хийца ца луш, дахаро лаьцна, къинхьегаман хьаьттахь белхалошца йохьалле вуьйлуш, доккха зеделларг лоьхуш.
Амма кхин а чехка уьдура денош, дагардан а ца ларош, хIора а шарахь бIаьстенаш йохкуш лаьмнашка ваха.
Иштта и лаам кхочушбан йиш ца хуьлуш, сан 40 шо а дуьзира, цул тIаьхьа махка тIом беъна хаьрцира ас йохаллехь хала йоьттина сан сатийсаман гIала. Сан халкъах хьаьрчира къизаллин бала. Кеманаша бомбанаш чу Iенош, маьI-маьIIехь херцара цIенош. Лаьмнашкахь декара дур-р. Ткъа, лаьтто, хIоъ-молхий худуш, шена тIеоьцура лазар. Лаьмнаша, шайн дера чевнаш а лечкъош, шаьш кура латтарца, ир-кара дохура дог. Амма, сан кийрахь лозура и.
Хьомсара сан Даймохк
Суо ирсе хета,
Хьо мел бу вехаш ву
Дуьненчохь со.
Хьуна мел кхоьссинарг
Сан дагна кхета,
Сан дог а лазадо
Лазийча хьо…
Амма, шеко йоцуш, тешара дог Даймехкан балийна мел делхахь а кийрахь. Собаро са дууш кхехкара яхь. Тешара Даймехкан хиндолчу ирсах, бIаьстенан юьххьехь цо шен заза доккхург хиларх. Чекхбелира хьалхара тIом. Сан лаам кхин а совбелира лаьмнашка ваха. Лаьара оцу лаьмнашна хилла чевнаш ган, йовза. Царна тIе къинхетаме бIаьрг а хьажош, сайн бIаьргашца ган.
Хьалхара сан лаам кхочушхилира 1998-чу шеран 8-чу августехь дуьйна кхо-де-буьйса лаьцна.
Тхешан жамаIатан маьждиге лелаш болчу накъостех пхийттех стаг вовшах а кхетта (со массарел воккханиг а волуш), цигахь даго дечиган бист кхаччалц юург-мерг а кечйина, масех машенахь хьаладахара тхо.
Тхо духхьара шина регIана юккъе дулучохь, Сиржа-Эвлан йистехь, обарг Зеламхана, шен говраца цхьаьна йоьгIна йолчу памятникана уллехь суьрташ дахийтира оха. Цул тIаьхьа Хорачу кхаьчча Зеламха ваьхначу метте а, ломахь и дIатарвелла Iийначу, хара йолчу лома а хьаьвсира тхо. Тхоьца видео-камера а, сурт доккхург а, турмал а яра.Цигара Къоьзана Iома тIе хьаладахара тхо. Суо Дала дуьнен тIе ваьккхичхьана сайна ур-аттала гIенах дуьхьал а ца тесна йолу хазалла гира суна цигахь. Дуьненан ялсамани хийтира суна цигара Iаламан сурт. Ма-дарра цуьнан сурт хIотто говзалла а ца карайо суна. Делахь а, тхайн хилларг-лелларг хьахо хьожур ву со.
Хьалха, “Турбаза” хиллачу меттехь волейбольни майданахь четар а тоьхна дIанисделира тхо. Дуьххьара тхайн лулахой муьлш бу хьаьвсира тхо. Уьш бара тхо санна садаIа баьхкина, цхьана агIор Куршлойн-Эвлара а, вукху агIор Йоккхачу АтагIара а кегийрхой. Цу уллохь хIун юрт ю-те аьлла машенахь дахча, гена йоццуш, Хой цIе йолуш, бIаьвнаш а йолуш, жима кIотар а яра, шена чохь бехаш кIеззиг бахархой а болуш.
Иштта даккхийдерца дIаелира тхан дуьххьарлера буьйса а. Пхьуьйра ламазана молла а кхайкхина тхо жамаIат ламазана дIахIитта дагахь долчу хенахь, Iаламат, суна цкъа а ца хезначу хазачу мукъамехь, гондIахьарчу лаьмнаша тIаьхьара олуш санна, цхьанхьара зевне декарца, молла кхойкхуш аз тIедеара тхуна, Къоьзана Iомана дехьара схьа. ЧIогIа сакIамделира тхан цига даха. Амма, гондIара меттиг дика евзаш цахиларна, тIехIоьттинарг буьйса а хиларна, и лаам кхочушбойла ца хилира тхан.
Хьалхара буьйса чIогIа шийла еара (я тхуна хетара а хаац дуьххьара лаьмнашкахь долу дела). ШолгIачу дийнахь уггаре а хьалха, хи чохь долчу пийсиг хьокхучу лодкаший, пидалаш хьовзочу “катоморанкиний” тIеховшалуччул тIе а хевшина, Къоьзана Iома дехьарчу бердаца садоIуш болчарна тIедахара тхо, сийсара хаза молла кхайкхинарг вовзар Iалашо йолуш. Иза хиллера Хьиди-КIотарара баьхкинчаьрца, Дела реза хуьлда цунна (цуьнан цIе йицъяларна бехке ву со).
Шен хьеше довха куьг кховдош,
Вайнехан гIиллакх ду тоьлла.
Хьешаца ца хилла дов, дош,
Лийрина бехке ву аьлла.
Даиман беркат а хеташ,
Сан дайша лийрина хьаша.
Хьешана, шенна цIа кечдеш,
Я цунна ца кхоош кхача…
Нисса тхо ламазана тIе доьрзуш болу, къилбехьа агIор 800 метр лекха хир болу, шена тIехь хьала кхуьуш диттийн кондарш а йолуш (хьалха цу тIехь цкъа а ца хилла боху дитташ) сеналлица кхелина болу исбаьхьа хаза лам, бийца, цуьнан ма-дарра сурт хIотто басар карор а дацара. И хаза лам болу агIо хIинца а суьйлашца кхоччуш доза къастийна а яц, бохуш дуьйцура турбаза лаьттинчохь хехь волчу цхьана воккхачу стага…
Цкъа а дицлур дац суна оха цигахь самукъадолуш даьккхина кхо де-буьйса. Ткъа жималла а, могашалла, шегахь похIма дерг-м муххале а Iалур варий Даймахках лаьцна довха дош ца олуш? Iалур вацара, хьанора! Я со а ма ца Iавелира, цунах дага ца ваьлча.
Хьажахьа, вайдаха,
Хаза-м бу Даймохк!
Даим и хилла-те
Иштта хаза?
Дог хьостуш тIехьоькху
Юьхьдуьхьал бай мох,
Исбаьхьчу бошмаша
Доккху заза.
Буьйсанна батто шен
Нур хьоьрсу хьуна.
Малхо шен зIаьнаршца
Лийчабо хьо.
Илланчийн пондаран
Аз ду хьо суна.
Хьо безар марзонна
Сакъерало.
Хьан цIена хIо мелча,
ДегIехь ницкъ деба.
Шовданах къурд бича
Хьогалла йов.
Хьан стоьмийн хьурматех
Синош ца Iеба.
Хьан лаьмнийн догIа ду,
Ламанан бIов.
Хьовсийша, вайдаха,
Хаза-м бу Даймохк.
Даим а хилла бу
Иштта хаза!
Сил аьхна схьахьоькху
Юьхьдуьхьал байн мох.
Де-дийно кхин хаза
Доккху заза.
2-гIа дакъа
Лечкъош йина дера чевнаш,
Курра лаьтташ ду сан лаьмнаш
Сил-сил хилла юьйцуш хенаш
ГIаролехь ю царна бIаьвнаш…
Цул тIаьхьа елира шо гергга зама.
1999-чу шеран, аьхкенан юккъерчу баттахь, тхо юха а вовшахкхийтира лаьмнашка даха. Амма, хIинца кхечу агIор боьду некъ бара оха юьхьарлаьцнарг. Тхо, Дуби-Эвла тIехьа юьтуш, чудуьйлира Орган чIож мадду некъ беш. Кхечира Шуьйта, Итум-Кхалла, иштта Органца мел йолчу юьрта а. Дахара Нохчийн-Гуьржийн доза къаьстаче кхаччалц. Амма, садоIуш севцира дозанера масех километр лахахьа а девлла, цхьана ломах схьадуьйлучу шовдана йистехь. Толлура оха тхайна хазаделлачу лаьмнийн лакхенаш, кхача гIерташ церан баххьашка, дукха хьолахь и тхан лаам кхочуш хуьлура.
Цхьана дийнахь, цхьа лекха лам боккхуш, бIаьвнаш йолчу тхо хьала девлча, уггаре а лекхачу цхьана ломан бохь тIе йоьгIначу нохчийн байракхна тIе кхечира тхо. Иза хиллера Иорданера вайн махка хьошалгIа веанчу цхьана нохчийчо йоьгIна. Ткъа дехьо, хьалхалерчу заманахьлера кешнаш а дара, бIаьвнаш санна тIулгех доьттина, шайна чохь, шина а агIор терхеш а йолуш. Цу терхеш тIехь баккхийчийн а, берийн а нисъеш охьаехкина деллачу адамийн чалхаш а йолуш.
Бераллехь дуьйна хилла болу сан сатийсам кхочушхиллера. ХIинца суна сайл ирс долуш цхьа а ца хетара дуьненахь. Со сайн лаьмнех, Даймехкан лаьттах а воккхавеш, маьршша лаьттара. Хетара суо Даймехкан дега юккъехь байракх санна лаьтташ ву.
ХIинца ву-кх со сайн Даймахкахь хецна дош ала йиш йолуш. ХIунда аьлча, суна чIогIа беза вайн Даймохк, еза цуьнан исбаьхьа аренаш, цуьнан сийна хьаннаш, цуьнан нуьцкъала лаьмнаш, цуьнан хих дуьзна татолаш.
Цуьнан гIаланаш, ярташ, цу чохь мел деха миска адамаш. Цуьнан хIора маьIиг а, иза мел генахь елахь хьоме а гергара а ю суна.
Вайн Даймохк – иза Вайнехан сийлахь, боккха доьзал бу, керла а, ирсе а дахар хIоттош болу.
Эзарнаш миска адамаш леррина де-дийне мел долу, хьанал къахьоьгуш ду вайн лаьтта тIехь, и лелош, дерзош а.
ЦIена, сирла ду вайн Даймехкан хиш – хьостанаш. Лаьтта бухахь Iаьржа деши хиларца, чIогIа хьал долуш а бу, шена тIехь дIайийнарг кхуьуш, беркате а бу. Шена чохь дуккха а эвлияаш бахкийтина, Дала дика дина мохк бу вайн Даймохк.
Рицкъанаш мел генахь хилахь а, каш шена чохь хила хьакъ долуш бу иза. Кхузахь а кхо де-буьйса даьккхира оха. Лекхачу лаьмнийн Iалам а дара дийцина ца валлал исбаьхьа, хаза. Амма ойлано юха а хьаьвззий Къоьзана-Iам болчу вуьгура со. Дуьхьал хуьттура цигара исбаьхьа сурт. Лерехь лаьттара Хьиди-КIотарарчу жимачу стага хазачу мукъамехь ламазана кхойкху молла. Ткъа хIоккхехь, Органо чIуг етташ, чугIерташ санна, декадора шен чIогIа аз.
Дуккха хаза меттигаш ю вайн Нохчийчохь. И х1ора меттиг шех лаьцна дийца к1ордор доцуш ю. Бакъдерг дийцича-м суна дукхахъерш телевизор чохь бен ца гина. Лекха лаьмнаш, г1овг1анца охьаоьху чухчарийн хиш, хьаннийн исбаьхьалла – и суьрташ сайна гича, со воккхаве вайн иштта меттигаш хиларна, цига кхача боккха лаам бу сан.
Сайн дийцарехь аса юьйцур йолу исбаьхьалла Къоьзан-1ам бу. Ас дуьххьара хьоьстуш хир йоций хаьа суна Къоьзан-1оман цхьа шатайпа хазалла.
Аьхка цига даха аьтто хилира тхан, сайн нийсархоша дийцарехь лаьара суна цига кхача. Кхераме белахь, некъ бах ца белира суна. Цхьа 1адийна стаг санна вара со, оцу меттиган исбаьхьалло цецваьккхина. Телевизор чохь гаррий, хьайн б1аьргийн нуьрца гаррий цхьаъ ца хиллера. Б1аьргашна хьалха х1оьттина сурт цхьа туьйра, цхьа г1ан дара. Суна моьттура: « Х1инца ас б1аьргаш схьадиллича, со сайн ц1ахь хир ву, сайн лехамашкахь». Гуш дерг г1ан дацара. Сийно-баьццара хи, бухара т1улгаш гуш, ц1ена. И хина 1уналла деш санна, цунна го бина аьрцнаш. И дерриг сурт цхьа даг чу ца тарлуш хазахетар дара. Лаьара массо меттиге б1аьрг тоха, хьайн деган к1айле йийца гено лаьттачу б1аьвне. Лекхачу орцана т1е хьалавелира со.
-Эх1 , хьан аьлла х1аваан чам бац,бакъ дац шуна иза, цхьа мерза, хьан накха бузош ду кхузара х1аваъ.
«Э-е-ее-е-й!»- аьлла мохь тоха лууш, цхьа тамашийначу, цкъа суна ца девзачу синхаамаша д1алецира со. Оцу аьхначу х1авао лахдира сан к1адвалар, д1аяьккхира сан даг чуьра есалла. Сан 1алашо- б1ов ах хаьрцина лаьтташ яра, цуьнан пенаш йозанашца къарздинера, т1ехь цхьаццаммо , аса сонта стаг эр дара цунах, ша кхузахь хилла аьлла билгало йитина ваханчух, шен фамили, ц1е яз а йина. Б1аьвнийн пенаш б1ешерашкахь я мохе, я т1еман ирчалле гор ца х1оттаделлера. Цхьа воккха стаг санна, доьналлех дуьззина, шен дахарехь дуккха ирча киртигаш 1иттаелла. Ма дуккха къамелаш дийр дара ца соьга, мохийн шабарца, хинан г1овг1анца. Хаза хенаш юьйцур яра цо, берийн деларх а, маьршачу заманца юьйцина, ткъа х1инца деса ду пенаш а, б1арзделла деса кораш а.
Гонахарчу басешкахь лепаш гора тайп-тайпанчу зезагийн кортош: можа, сийна, ц1ен басарш дара бецашна юккъехь даьржина, сирла басарш 1енийча санна. Дукха генахь йоцуш лаьтташ яра базанийн жима хьун. Ма ирс ду-кх кхузахь 1ачу нехан аьлла хеттачу заманчохь:
– Адам! Ларлуш охьавосса, – аьлла хезира суна сайн ненан аз. Ца лаьара д1аваха, йита х1ара хазна. Делахь а, нене ла ца доьг1ча цаваларна, юхнехьа некъ бира ас, оцу меттигашка вухаван дог-ойла йолуш.
Сайн дийцар чекхдаккхале ала лаьа суна: « Адамаш, дукхачу хьолахь, баккхийнаш, ирсе кхача г1ерта, генахь лоьху цара иза. Ткъа иза юххехь ду – зезагца,б1аьвнаца, эсалчу мохаца, хьан Даймахкаца. Сиха йоьду олу вай зама, ца йоьду – вай ду сиха, б1аьрзе, 1аламах хаьдда. Г1ой вай Къоьзан-1оме, б1аьвнийн туьйранашка ладог1а. Некъ дика хуьлийла вай.
Мамакаев ?аьрби вина 1918 шеран гIуран-беттан 2-чу дийнахь Лаха Нёврехь. Мамакаев ?аьрби – нохчийн яздархо а, гочдархо а вара. Иза нохчийн литературан бухбиллархойх цхьаъ лору. Тоьллачех нохчийн классикан литературан векал а вара иза. Вуно жима волуш, да-нана доцуш байлахь висарна кхиира иза берийн цIахь. 1930-г?а шерашкахь «Ленинан некъ» газетехь а, радиохь а болх бан волавелира. Цигахь болхбечу хенахь, драматургийн курсашка а лийлира.
Цуьнан хьалхара байташ арахийцира 1934 шарахь. Хьалхара байтан гулам «Теркан тулгIенаш» араелира 1940-чу шарахь. Цуьнан уггаре гоьяьллачех цхьаъ ю цуьнан поэма «Аслага а, Селихат а». 1941-чу шарахь иза контрреволюцин болх беш ву аьлла дуьххьара чувоьллира. Кхело теллинчул тIаьхьа, бехке вац аьлла арахийцира иза. Цул тIаьхьа цо болхбира Нохч-Г?алг?айн яздархойн бертан коьрта хьехамча. Цу хенахь Нохч-Г?алг?айн драман театро х?оттийра цуьнан ши пьеса: «Оьг?азло» а, «Таллар» а.
Вайнах ц?ера бахарна дуьхьал ву аьлла, иза юха а чувоьллира. ХIинца иза Магаданерчу Гулаге хьажийра. Магадехь хан йоккхуш, цо язйина цхьа а байт хууш яц. Набахтера арахецча, иза Казахстане вахара шен доьзалах дIакхетархьама. Иза «Къинхьегаман Байракх» газетан зорбане балха дIахIоьттира.
1957 нохчашна цIа бахка бакъо елча, Нохчийчу юхавийрзира Iаьрби. Ала догIу, кхело хьалха иза бехкевинчу бехках цу шарахь бакъвинехь а, иза реза ца хилира коммунистан партин тоьшаллан кехат юха схьа эца. Компартино шена а, шен къомана тIехь дина тIайзар гоч ца даран тоьшалла хетало иза. Цундела, цуьнан дукха халонаш дан дийзира шен дахаран оьмаран тIаьххьарчу шарахь. Ткъа иза велира шен доттагIчуьнан Абузар Айдамиров Абузаран цIахь.
Даймохк
Даймохк, хьоьга дагар дуьйцуш,
Къайлах безам белхабо,
Лекхчу лома буьххье вуьйлуш,
Дог ца 1ебаш, хьоьжу со!
Лекха лаьмнаш, шира хьаннаш,
Органа т1ехь хьийза дохк.
Эшарш хеза, декош 1аннаш,
Мел ирсе бу сан Даймохк!
К1орге 1инах со мел вуьйли,
Т1етта ч1аг1ло эшараш.
Кийра 1абош ас хи муьйлу,
Мел чомехь ду шовданаш.
К1ад ца луш ас йоху г1улчаш,
Хьийзаш олхазарш а гуш.
Т1ома вала, т1емаш хилча,
Мархийн болар хаалуш.
Яздина дац суна Дала,
Кхерсташ лела х1аваэхь.
Воккхаве со, гуш сайн 1алам –
Зарзар декаш дитта т1ехь…
Вайн Даймехкан кхане хазъеш,
Кхуьуш бу вайн мехкарий.
Мостаг1чух вайн Даймохк ларбеш,
Г1аролехь бу къонахий.
Д1адийначохь кхуьу ялташ,
Иштта стоьмаш, хасстоьмаш.
Д1асахьаьжча гуш ю ярташ –
Бертахь деха адамаш.
Сан Даймахкахь х1ора 1уьйре
Йог1у, дохьуш шеца ирс.
Дехар ду вай, ч1аг1ъеш уьйраш,
1алашбеш вайн дешнийн г1ирс!
***
Соьлжа-г1алахь дахар кхехка.
Къинхетаме хьаьжна малх.
Машенаш шайн хоьхкуш чехка,
Карзахбевлла кегий нах.
Корта бахон молха молу,
Т1аьхьенна яц ойла еш…
Машенашца «т1ома бовлу»,
Шайн болчаьрна бала беш…
Шу х1ун лоьхуш лела теша?
1ожалла ю лоьхург аш?
Нахана беш боккха иэшам,
«Хенал хьалха» доккхуш каш…
Я ца тоьа техьа вайна,
Т1амо х1аллакбина нах?
Я хууш дац техьа шуна –
Г1ело лар а Сибрехахь???
Сонталла а юссий даг т1е,
Хохку… маьрша стаг а вуьйш…
Декъазчарна 1арждо «к1айн» де,
Нанойн белхарш дац-кха туьйш…
Минотана сецна доцуш,
Хаддаза «болх беш» ду шайт1а.
Куралла цо даг т1е йоссош –
Цуьнга аш шаьш къар ма дайта…
Собарде цкъа. Сих ма луо шу,
Ойлае, адамаш, х1ай!
Деле доьхуш лардар вуочух,
Бертахь, ирсе дахий вай!
Т1аьххьара горгали
Т1аьххьара горгали
бекна вай къаьсташ,
Эр ду ас, дог 1овжош,
т1аьххьара дош.
Т1аккха тхо д1аг1ур ду,
дахаро хьоьстуш,
Тхайн ойла стигланан паналле хьош.
Цхьайтта шо д1адаьлча
ишколах къаьста,
Мел къаста ца лууш хьийзарх а вай.
Ишколехь д1аяьлла
тхан цхьайтта б1аьсте,
Ишколан корера тхан чиркх д1абай.
Дахар – и къиза ду. Хууш дац хьанна?
Мел ч1ог1а дезарх а, дуьне ду – харц.
Ткъа тахна тхуний бен,
хууш дац цхьанна,
Муха ду, ловш латта
ойланийн дарц…
Ойланехь кхоллало дуккха а хеттарш:
«Муьлхачу аг1ор
д1ахьаьвзар те некъ?!»
Цундела дитина х1ораннан хетарш,
Коьртаниг – халонех довлар ду чекх.
Ойланийн дохк а ду
кхетамах хьерчаш,
Ц1еххьана кхийти
цу дахкарлахь ткъес –
Дахарехь хиллаче чкъург юхакерча,
Меттахадохуш иэс:
Тхо кхийти… Кхин цкъа а
йиш ма яц дахка,
Дешархой хилла кху ишколе схьа.
Тхо хьалха дитина шианнаш дахкарх,
Г1ертар дац ц1ера дарс дийца а д1а…
Хьехархой! Х1оразза
шун ц1е а йоккхуш,
Т1етта а сов юьйлу дегнашкахь ц1е.
Цу дагалецамо дог карзахдоккху,
Ткъа тахна биснарг бац даглецам бен.
Аш тхуна хийлазза хьехарш ма дора,
Лууш тхох хилийта яхьйолу нах.
Ткъа тахна лаьтта тхо,
кхачийна г1ора,
Х1еттехь ца бовзарна
цу дешнийн мах.
Делахь а дайна дац и хьехарш доьза,
Дуьнен чохь мел деха, тхоьца ду уьш.
Ишколехь 1ийна вай
хилла цхьа доьзал,
Ирсечу б1аьргашца сатийсам гуш.
Мел дукха дешнаш ду х1ораннах ала,
Кху цхьайтта шарахь а
ца хилла дерш.
Маржа я1, йиш хилча дешица кхала,
Хьомечу хьехархойн
исбаьхьа ц1ерш…
Цундела тахана тхан а ду хьехар,
Ишколехь т1екхуьъчу
т1аьхьенна дан:
«Бух боцчу ловзаршка ма дайта 1еха,
Ма яйа эрна аш бераллин хан.
Ишколан дахарна юьстах ма латта,
Ма хила, доттаг1ий, заманан лай.
Ишколан доладан ца хиларх атта,
Дош дац-кха шайн школехь
шу бацахь дай…»
Т1аьххьара ишколах
къаьстачу дийнахь,
Массеран ц1арах а ч1аг1о йо ас:
Замано мел дахарх вовшашна гена,
Йицйийр яц тхайн хилла
самукъне класс…
20.05.2015 г.
Нохчий
Атта дац-кха болат дахчон,
Цул а хала – къарван Нохчо.
1азап, бала шортта лайна,
Халонаш а дукха яйна.
Мел висарх а дайна г1ора,
Х1оьттина вац цкъа а гора.
Гора я1, самаьрша нохчий,
Ца лехна аш ахчий-бохчий:
Х1ора гурахь латта охуш,
Хастамаш а Далла бохуш,
Тоьаш баьхна, хиларх миска,
Яа хилчахьана сискал…
Нохчашна шаьш хетта ирсе,
Б1аьрг тоха йиш хилча ирзе…
1алашбойла везчу Дала,
Нохчий, кхин ца гойтуш бала.
Майра к1ентий, мехкарий,
Ца дайинарш мехкан сий!
Вайнах №7-8, 2015
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
Ответ на вопрос здесь, ответил 1 человек: Сочинение на чеченском языке Дашо гуьйре написать — Знания Сайт. дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга.
Может это? дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу.массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е
-Муха йолор ю сочинении? (Т1екхаьчна дашо гуьйре). -Муха ю стигал? (Стигал кхоьлина ю). -Х1ун эр яздийр ду 1аламах лаьцна? (1аламех бу хийцамаш. Дитташ т1ера г1аш мажделла. Басешкахь йолу бецаш макхъелла. ) Все классы Дошкольники 1 класс 2 класс 3 класс 4 класс 5 класс 6 класс 7 класс 8 класс 9 класс 10 класс 11 класс. Выберите учебник: Все учебники. Выберите тему: Все темы. также Вы можете выбрать тип материала: Все материалы.
Найди верный ответ на вопрос ✅ «Сочинение на чеченском языке Дашо гуьйре написать » по предмету ? Литература, а если ответа нет или никто не дал верного ответа, то воспользуйся поиском и попробуй найти ответ среди похожих вопросов. Искать другие ответы. Помоги с ответом по литературе. Какие троекратные повторы и присказки в сказке «Конек Горбунок» (В сокращении) ? Нет ответа. Помогите написать отзыв (что вам понравилось и что именно, может даже поведение некоторых героев) по произведению У. Шекспир «Ромео и Джульетта». Нет ответа.
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
Сочинение по родному языку «Гуьйре». Сочинени: «Гуьйре». 1алашо: суьрта т1ехь гушдерг йозанца билгалдан 1амор; суьрта т1ехь гушдолчух лаьцна шена хетарг ала 1амор; суртдиллархочо дагалаьцначух кхета 1амор;суьртах лаьцна дийца 1амор. Читайте также: Рецепт нафтизин на латинском языке. Просмотр содержимого документа «Сочинение по родному языку «Гуьйре»». 1алашо: суьрта т1ехь гушдерг йозанца билгалдан 1амор; суьрта т1ехь гушдолчух лаьцна шена хетарг ала 1амор; суртдиллархочо дагалаьцначух кхета 1амор;суьртах лаьцна дийца 1амор. Сочинение что значит для меня русский язык 4 класс Примеры сочинений о русском языке написанных детьми. 00. Правообладателям.
Может это?дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу. Может это? дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга.
СОЧИНЕНИЕ ДАШО ГУЬЙРЕ — Правильные Решения и Ответы «Можа гуьйре» ; «Дашо гуьйре» ; «Исбаьхьа гуьйре» ; г) Стих юкъара схьакъастадар дешнаш, церан лексически маь1на дийцар. Урок по Чеченскому языку на тему «Предложенин коьртаза.» Другие предметы Архивный вопрос. Сочинение дашо гуьйре. Нет комментариев. Сочинение дашо гуьйре ? Найдите правильный ответ на вопрос «Дашо гуьйре сочинение 6 класс чеченский язык .» по предмету Другие предметы, а если вы сомневаетесь в правильности ответов или ответ отсутствует, то попробуйте воспользоваться умным поиском на сайте и найти ответы на. СОЧИНЕН
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1 едуьйхина долу, хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла. бовхачу махка д1 аоьху олхазарш, адамаш шайн чу доьрзаш ду, 1 аььнна кечамаш беш. денош дацло, ткъа малхо ца ло б1 аьста санна йовхо. оьху дог1 анаш, кхоьлина денош. т1 аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга г1. аш можа долуш кхоьлина ца хетало, бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1 ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла, уьш йовха х1 уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза, массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан
«ТIекхечи дашо гуьйре…» ГIадужу-бутт 09, 2019. Шамаев Руслан. ЦIен, доIан басахь, можа, цIехо-можа гIаш долчу хутал-бецо марахьерчийна лаьттара, со вогIучу тачане дашо гIашца куьйгаш кхийдо коьллаш. ШолагIа дукъ а дара гуьйрено йийсаре лаьцна. ЦIе бос богучу гIашна юкъара схьакъийдара цкъачунна мад даланца аьрга хьаьмцаш.
Правильный ответ ✅ здесь | Вопрос ? Напишите сочинение ‘дашо гуьйре'(золотая осень) на чеченском! — на 0tvet.com. Может это? дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга.
⚡ Ответы ⚡ на вопрос Сочинение на чеченском языке дашо гуьйре написать — otvet5.com. Дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш, шайн чу доьрзаш ду, кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга г1аш можа долуш. кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хилар вотак вро
Другие предметы: Сочинени дашо гуьйре поооооожжжж. Есть Ответ на вопрос. Сочинени дашо гуьйре поооооожжжж. Попроси больше объяснений. Следить. Отметить нарушение. Автор: Гость. —> читать ответ
Дашо гуьйре сочинение 6 класс чеченский язык. Сочинение дашо гуьйре. дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
Дашо гуьйре сочинение 6 класс чеченский язык. Сочинение дашо гуьйре. Напишите сочинение на чеченском языке на тему Дашо гуьйре, что в переводе означает Добро пожаловать на сайт Школьные решения и ответы. У нас вы можете задавать задачи и получать решения от других членов сообщества.
Дашо гуьйре сочинение 6 класс чеченский язык. Сочинение дашо гуьйре. Напишите сочинение на чеченском языке на тему Дашо гуьйре, что в переводе означает Сочинени гуьйре 7класс на чеченском языке. Сочинение на чеченском языке на тему Гуьйре. Цхьана озаца къастош долу дешнаш харжа. Гуьйре-суьйре, буьрса- , тъай- , лом- , В каком городе,стране говорят Сэлэм!,Уимахуа фыуа!,Менд!,Добрый день!,Шумбрат!,Чеч Загадки 2 класс на чеч. Срочноооо! нужен краткий пересказ алтын чеч(златовласка) 5 предложений! помоогитеееее! Как пишется о или ё а) чечтка ,б) течшь,в) тягач..м,г) прож..р
сочинение. гуьйре. 1 — 4 классы. другие предметы. Задание 08 Май, 18 от F7rhsve5tulaninna_zn (12 баллов) в разделе Другие предметы | 777 видели. Facebook Google+ Twitter. ответить. дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга.
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
дашочу малха басахь долу духарца дитташа т1едуьйхина долу,хаам бо вайн еанаг дашо гуьйре юьйла.бовхачу махка д1аоьху олхазарш,адамаш шайн чу доьрзаш ду,1аььнна кечамаш беш. денош дацло,ткъа малхо ца ло б1аьста санна йовхо. оьху дог1анаш,кхоьлина денош. т1аккха а хаза ю гуьйре. хьо вохуш латта охьа эгга. г1аш можа долуш кхоьлина ца хетало,бамба саннаохь эгга хуьлу уьш. хьо дикка хьежа воьлча хелхар деш охь эга уьш. бераш хуьлу г1ашшех ловзуш. берийн духар а хийца делла,уьш йовха х1уманаш юьхан бу. массо а зама ю ша тайпа хаза,массо а заманан ю шен къайленаш. делахь, гуьйренан яхан ц1е и дашо хи
Паспорт фонда оценочных средств
по учебному предмету чеченский язык
Класс: 11 класс
| № | Меттан | Белхан тайпа |
| 1 | Предложенийн дешнийн уьйр | Талламан болх |
| 2 | Предложенин коьртаза меженаш | Изложени |
| 3 | Чолхе-карара предложени | Талламан |
| 4 | Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь | Сочинени |
| 5 | Ма-дарра къамел | Изложени |
| 6 | Цитаташ а,сацаран | Талламан |
Перечень оценочных средств
| № п/п | Наименование оценочного | Краткая характеристика | Представление |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Контрольная | Средство | Контрольная работа с |
| 2 | Тест | Система стандартизированных | Комплект тестовых |
| 3 | Творческое | Средство, позволяющее оценить умение обучающегося письменно излагать | Сочинение. Изложение |
Талламан болх
«Гуьйренан юьхь»
Хаза
лаьттина и йовха аьхке чекхйолуш яра.Аьхке чекхъяларх-м 1алам а, адам а,массо а
садолу х1ума а саготта дацара.т1екхочуш берг токхе мур бара-гуьйре! Уггар
хьалха гуьйре т1екхочийла, цунна кечам бан безийла хаийтира мангалхоша.
Аьхкенан юккъерчу а,т1аьххьарчу а деношкахь,1уьйранна сай-бодий къаьстачу
хенахь,мерзачу набарх а ваьлла,ахь ладоьг1ча,хезаш хуьлура шатайпа тата.Иза
нуьйжанна т1ехь ж1аьвнаца мангалхоша тусуш долчу мангалийн татанаш
дара.1уьйранна баца т1ера тхи дожале д1ах1уьттий мангалхой де дохдале мангал
хьокхий а бовлий,де дохделча,кхорийн 1индаг1ехь садо1уш хуьлура.Цул дика
садо1ийла хира яц.
Суьйренгахьа лестина де шелделча, цара д1адолор ду шайн ирачу мангалшца кесарш
охьадахка.Дикка бода боллалц мангал а хьаькхна, уьш ц1ехьа боьрзур бу,кхана
юха а х1окху метте юхабахка.
Аьхка Органо ша схьадог1у чоь кест-кеста хуьйцу,ткъа гуьйренгахьа
лестича,гуттаренна цхьана меттехула охьадог1у юха ахке т1екхаччалц.
Билггал гуьйре т1екхочуш хилар гойтуш аьхкенан т1аьххьарчу деношкахь стиглара схьа
хаама бира.Уьш г1арг1улеш яра шайн некъан узам а беш,низам ца дохош,кхо са
болчу мог1анца жут нисйина,къилбехьа довхачу мехкашка 1а даккха йоьлхуш.
1одика еш санна,юьрта т1ехула ши-кхо го баьккхина, г1арг1улеш къайлаевлира.Шеко
яцара,уьш шайн маьхьаршца б1аьста юхайог1ург хиларх.
Изложени
«Деган
йовхо»
Хьесап:
1. Дикалла – адаман син хазаллин бух.
2. Дика синхаамаш кхиор.
3. Диканан
некъаца вар.
Дикалла ца
хилча – бакъйолу деган йовхо – адаман син хазалла хуьлийла дац. Дика синхаамаш
шайн орамашца бераллера схьабог1уш хила беза. Ткъа и хан д1аэккхахь, уьш кхин
цкъа а кхиалур бац, х1унда аьлча уьш мехала, дуьххьарлера бакъдерг довзарца
цхьаьна булуш хуьлу сих.
Синхааме
а, къинхетаме а хила 1амор – иза кхетош-кхиорехь уггаре халаниг ду. Адамалла,
дикалла, диканиг хила лаар кхоллало г1айг1анашкахь, сахьийзаршкахь,
хазахетаршкахь, сингаттамашкахь. Нагахь бер шен гергарчаьрца, юххерчаьрца,
мискачаьрца, цомгашчаьрца, цхьалхачаьрца, д1атийсинчаьрца, 1ехийнчаьрца хуьлуш
дерг бен ца хеташ, дог ца лозуш кхиахь, цунах цкъа а хир дац бакъдолу адам.
Дика
синхаамаш, амалан оьздангалла – иза адамаллин бух бу. Тахана, вуьшта а, тоъал
вонаш долчу дуьненахь, вовшашца а, гонахарчу жил1аламца а кхин а тарлуш,
тидаме, дика хила деза вай, диканна дуьхьа уггаре а майра, тоьлла хьуьнарш
гайта деза вай. Адамна уггаре а бог1уш болу цхьаъ бен боцу некъ – иза диканан
некъаца вар ду. Адамна шена цхьанна а, доллучу юкъараллина а и некъ пайде а,
нийса а, зийна а бу.
(146
дош)
(Сухомлинский
В.А.)
Талламан
болх
«Нохчочун
ненан дог»
Доьзалхочунна
моьтту, шега шен деган къайленаш ненах лачкъало. Ткъа гуш доцчу пхенашца шен
берийн дегнех дозаделла ненан дог ша—шах кхуьу церан къайленех. Бер мел
генахь делахь а, шен берана хазахетар хилча, доккхадеш тохало, ткъа цуьнан
кийра цхьана балано хьовзабахь, сингаттамо д1алоцу ненан дог, ненан дог – шайх
ду.
Декьаза
дара нохчочун ненан дог. Берех самукъадаьлла тохадалар к1езиг хуьлура цуьнан.
Оцу заманахь къаьсттина. К1ант вича, цунна хаьара, иза шен воций. Цунна лаахь
а, цунна мел везарх а, ваха лаарх а, цуьнан вацара иза, халкъан вара. Х1етта
кога ваьлла к1ант, г1аш юккъе сара а боьллина, марг1ал лестош, волавелча нанна
хаьара цхьа пхийтта шо даьлча иза халкъан г1уллакхан дуьхьа кех вер вуйла.
Т1аккха дуьйна д1адолалора ненера 1азап. 1уьйранна цунна т1аьхьа хьоьжура, Деле
до1анаш деш. Миччахьа а цхьанхьа говрийн, я чехкка вог1учу стеган когийн тата
хезча, я лаамана лулахочо шега мохь тоьхча, дег1е зуз хьодура…
Иштта
д1аоьхура шераш, иттаннаш шераш, xlopa денна нана юьйш,
денъеш, хеназа къежъеш. Оцу халачу, кхерамечу шераша дахчийнера нохчочун ненан
дог.
Къеначу
Х1анг1азан кийра богуш бара т1аьхьарчу хенахь. Къаьсттина лерина тергалвора шен
к1ант 1аьлбаг. Ямайрачо а, я к1енташа а шега ца дийцахь а,
цунна хаьара х1инццалц схьа дика 1алашбеллачу шен доьзална т1е кхерам
кхозабеллийла. Ткъа тахана, делкъан ламазаш динчул т1аьхьа 1аьлбаг ша чу веача
кхийтира нана и де т1екхаьча хиларна.
(А.
Айдамиров «Лаьмнашкахь ткъес» роман).
Изложени
«Оьза мотт»
Хьесап:
1. Стеган сий
цуьнан матто до.
2. 2. Вайна меттан хазаллин мехалла.
3. Оьздачу
матто г1о до дахаран новкъахь ц1ена чекхвала.
Дайн
орамашкара дуьйна схьадог1уш цхьа г1иллакх ду нохчийн – стаг шен дашца къастош.
Цигара охьадаьлла ду «Хьайн багах схьадалазчу дешан эла ву хьо, багах
схьадаьллачу дешан лай ву», боху кица. Нахалахь айхьа мел аьллачу дашах
жоьпалла ву бохург ду и. Далла а, нахана а гергахь деза, сийлахь ду адамо шен
меттан доладар я багах схьа мел долучу дешан оьздангалла ларъяр. Ткъа и мотт
харц а, шалхонца а лебар, адамана бала хин болчу кепара бийцар даккхийчу
къинойх, зуламечу лазарех ду.
Дош хила
тарло г1ийлачун, мискачун,… дархочун дог—ойла хьостуш к1еда, мерза,
аьхна, довха а я г1ийлачунна хьовха, поп санна волчу къонахчунна а луьра, къиза
а. Меттан хазалла а, меттан говзалла а гучуяккхар магийна ду вайнехан 1едалехь,
Далла 1ибадат деш, йо1е безам балхош (буьйцуш), адамашна юкъахь лелла дов
дерзош, ч1ирхошна юкъахь масла1ат деш, да—нана хьостуш.
Оьзда мотт
бийца стаг шен бераллехь дуьйна 1ама веза, баккхийчаьрга ла а дуг1уш, цаьргара
масал а оьцуш. Хала делахь а – иза дахарехь ца хилча йиш йоцу уггаре а
коьртаниг ду. Оьзда мотт (къамел) адамийн юкъаметтиган дакъа хилла ца 1а, иза
вайх х1ораннан сица, кхетамца хила дог1у жовх1ар ду. Цо г1о до оьзда боцчу
нехан лаамна к1ел ца воьдуш, цунах ларвала а, шен дахаран новкъахь ц1ена
чекхвала а.
Талламан
болх
«Нанас ца
вина ваша»
Теркаца
шога г1ум г1аттош чехка хьекха белира
мох, т1етуьйхира дог1а. Тог1е чухула д1асадаьржина уьстаг1ий цхьана къепе дерзо
вуьйлира 1ела.
Цуьнан
б1аьрг кхийтира Теркан кегийчу г1айрешна т1ехь д1асадаьржина жа гулдан г1ертачу
шен доттаг1чух Федорах. Йочано десточу хе жа х1аллакдаран кхерам кхуллура.
– Доттаг1
кхерамехь ву, йиш яц цунна г1o ца дича, – делира 1елин багах…
1елин
eкхна юьхь, ткъес тоьхна марха санна, хийцира коьртехь кхоллаеллачу шатайпанчу,
ойлано.
Дика
ладоьг1ча, шийла мохь кхечира лере:
– Г1о
дейша, г1о дейша! – дара схьахезаш.
Теркан
йоккхачу оьзигна лахахьо д1ахьаьжча, халла къестара хиэ хьийзош долу цхьа
г1аларт.
Дикка нека
динчул т1аьхьа, 1елина шера къаьстира цхьана гоьргах тасавелла, хи буха ца ваха
г1ерташ воллу Федор. Дуккха а х1аваъ чу а оьзна, шен хаьнт1ера схьадаьккхина
урс а карахь, сихха хи буха таь1ира. Когах хьаьрчина бой уьрсаца хеда а йина,
доттаг1 парг1атваьккхира.
Г1елвелла,
меттах ца хьовш дикка 1иллира и шиъ Теркан йисттехь, сийначу бай т1ехь. Эххар а дог1а
сецира. Гучубелира дашо малх. Цуьнан йовхачу з1аьнарша хьаьстина хьалаг1еттира
ши доттаг1.
– Нанас
цаварх а хуьлуш хилла—кх ши ваша, – элира Федора, 1елина мара а кхеташ.
– Бакъду
иза, т1еч1аг1дира вукхо. Хазахетар совдаьлла, самукъане йогура церан
яххьаш. (181
дош)
1азим
Юсупов)
Сочинени:
«1аьнан зама»
Хьесап:
1.1аьнан
заманчохь уггаре хаза хан
2.Керла
шаран кечам бар
3.Лакхахь
йазийнарг т1еч1аг1дар.
Паспорт фонда оценочных средств
по учебному предмету чеченский язык
Класс: 9 класс
| № | Меттан | Белхан тайпа |
| 1 | Чолхе-предложени | Талламан болх |
| 2 | Чолхе-цхьанакхетта предложени | Изложени «Доттаг1ий» . |
| 3 | Чолхе-цхьанакхетта предложени | Сочинени «Къинхетаме хилар» |
| 4 | Чолхе-карара предложени | Талламан диктант «Т1аьххьара |
| 5 | Т1етуху предложенийн кепаш | Изложени |
| 6 | Къастаман т1етуху предложени | Сочинени «Г1иллакх» |
| 7 | Къастаман т1етуху предложени | Талламан болх «Ирча буьйса» |
| 8 | Даран суьртан т1етуху предложенеш | Изложени «Доттаг1 вонехь вевза» |
| 9 | 1алашонан т1етуху предложени | Сочинени |
| 10 | Къастаман т1етуху предложени | Талламан |
| 11 | Т1етуху предложенийн кепаш | Талламан болх «Хьоме юрт» |
| 12 | Хуттаргаш йоцу чолхе предложенеш | Изложени «Дуьххьарлера хьехархо» |
| 13 | Литературин меттан стилаш | Сочинени |
| 14 | Литературин меттан стилаш | Талламан болх |
Перечень оценочных средств
| № п/п | Наименование оценочного | Краткая характеристика | Представление |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Контрольная | Средство | Контрольная работа с |
| 2 | Тест | Система стандартизированных | Комплект тестовых |
| 3 | Творческое | Средство, позволяющее оценить умение обучающегося письменно излагать | Сочинение. Изложение |
Талламан болх
«Хьоме юрт»
Самаевлла н1аьнеш кхайкха юьйлаелча, хьалаг1аьттира Алхаст. Уьйт1а ваьлла
х1окхо ламаз оьццушехь, эвлаюккъерачу маьждигехь молла а кхайкхира. 1уьйренан
тийналлехь ц1ена, мукъамехь декара цуьнан аз.
Хьуьна йистера д1ахьаьжча, д1о-о лаха чохь гора Алхастан юрт. Х1окху меттехь,
жа басенца дажа д1а а хоьций, охьахуура Алхаст тохара жималлехь. Аренаша
юкъаерзийначу шен юьрте а хьоьжуш, хийла ойланаш йора цо.
Х1етахьчул дуккха а хийцаелла юрт. Шоръелла, ков—керташ алсамдевлла.
Делахь а, Алхастан юрт ю и, хьалха санна, дагна хьоме а, хьалха санна, дагна
гергара а.
Алхаст х1инца лаьттачуьра д1айолалуш яра буьрса хьун. Х1окху хьаннашца а дара
Алхастан гергарло. Ерриге а, ала мегар долуш, жималла кхузахь пепнийн
1индаг1ашкахь а, Гуьмса ч1ожан басенашца кхуьучу кегийрачу хьаннашкахь а
д1аяхнера Алхастан. XIopa т1улг, xlopa дитт гергара дара кхузахь. Д1а б1аьрг
мел тоьхначохь гуш долчу суьрташа хилларш-лелларш дагатуьйсура.
Хьуьна йистера д1а Гумс—хи долчу aгlop варша боьрзучу ворданан новкъа
д1аволавелира Алхаст. Цунна къилбехьа б1аьлланган а, пхонан а орамаш юккъера
схьадолуш шовда
дара.
(145 дош)
Изложени
«Доттаг1ий» .
Хьесап:
1.Берзан к1езий дайар.
2.Ваха Атбис ц1а хьажор.
3.К1ант ж1аьлега г1ийла хьажар.
4.Барза тодалар.
5.Берзан бен карор
Арахь яьллачу г1овг1анах а, тоьпан татанах а кхераделла берзан
к1езий, шешан бена чохь цхьана сонах д1атебба дохкура. Царна топ тоха дегаза
хеташ, вехха лаьттира Атби. Уьш кегий долу дела царах къахетара цунна. Уьш ца
дойуш йита мегар доцийла а хууш, жа юккъе лилхинчу берзалоша каетташ дуьмеш
даьхна уьстаг1ий шена гича, хеттарг дага а лаьцна, к1езийн з1уганна юккъе топ туьйхира
Атбис. Делларг, дийна диснарг муьлха ду а хьожуш, пхий а к1еза дийра цо.
Барза
а далош метта веара и шиъ.
Вало,
Ваха, х1инца ц1а а г1ой, колхозан правленехь болчаьрга вайшиммо берзалой яйиний
хаийта, шена луург хьажа вог1ур. Борз ерна уьстаг1-х1ума а ма йог1у вайшинна.
Пайденна йоцчу яьллехь а, ас барзана т1ера ц1ока схъайоккхур ю, — аьлла, ша
буха а сецна, Ваха ц1а хьажийра Атбис.
Ткъа
х1окху Барзина х1ун до вайша? — аьлла хаьттира Вахас. Шех къинхетам байта
санна, г1ийла б1аьргаш керчадораж1аьло, шен ц1еяьккхича.
Барза
соьца ца 1ийча дер дац, чевнаш д1аерззалц, — элира Атбис.
Шен
т1оьрмиг а эцна, Ваха ц1ехьа волавелча, ц1ога а лестош, ц1ийзаш
меттахделира
Барза.
Барза,
хьо 1ад1ен деза кхузахь, цкъачунна, хьуо тодаллалц. Со кест-кеста вог1ур ву
хьуна кхуза, — аьлла, коьрта т1е куьг а хьокхуш, Вахас ша хьаьстича, шега
бохучух кхетча санна, Вахина т1аьхъа ца г1уртуш, Атбица сецира иза. Ваха ц1а
вахара.
Гуьйре
шелъелча, жа колхозан ферме далийра Атбис. Борз ерна колхозо уьстаг1 а,
ц1окарчех пачхьалкхо ахча а делира Атбина. Барза а, чевнаш д1а а йирзина,
тоделла.
Цхьана
дийнахь кегийчу 1ахаршна х1ума ян хьуьнах вахара Атби. Иза дара 1ай. Цхьа а лар
юй техьа берзан бена т1ейоьдуш аьлла, хьажа вахара иза. Амма иза, ло т1е а
тесна, къайлабахнера. Т1ейог1уш цхьа а лар яцара.
Берзан
бен д1ашарбелла карийча, дукха хан йоццуш хилла дерг дага лоьцуш ойла еш а
лаьттина.
Талламан болх
«Ирсе б1аьрхиш».
Х1инццалц д1адаханчу шен дахаран дерриге сурт дуьхьал х1оьттира Ахьъядан
оцу миноташкахь. Х1ара ког а шершина, 1инах чувог1уш, кхуьнан кара еара
цхьа жима колл. Иза карахь йолу куьг кегийра дегадора. Аьрру куьйго схьалаца
бег1ийла х1ума лоьхура, амма кхо юьхьанца катоьхна т1улг, карара а баьлла,
керчина 1инах чубахара. Охьакхаьчча цо даьккхина тата халла бен ца хезира
Ахьъядана… Ког д1атасабала х1ума яцара…
Ницкъ г1елбеллера. Дерриге а дег1ах шийла хьацар тоьхнера. Колл карахь йолу
аьтту куьг кулла т1ерачу к1охцалгаша шина-кхаа меттехь хадийнера. Куьг а,
пхьарс а ц1ийша дуьзнера, амма иза тергалдечохь дацара г1уллакх. К1антана вала
ца лаьара, иза ца тешара шен дахаран т1аьххьара миноташ т1ех1иттина бохучух.
Ц1еххьана цхьана х1уманах кхераделла д1аиккхира хьоза. Ткъа оццу минотехь
лакхара охьа, ц1ийша дуьзначу к1ентан куьйга т1ехула охьабеара беха, шуьйра,
къорза бухка…
(123 дош. Саракаев Хь. «Ирсе б1аьрхиш.»)
Талламан
диктант
«Т1аьххьара гуьйре».
Гуьйре д1аяла герга яханера. Мокха пардо т1едижинчу лаьмнашкара охьа шийла мох
хьаькхира. Дека хезаш олхазарш а дацара, амма наггахь т1ехъэккхаш полла-м
хуьлура. Г1алахь даима а хьоькхуш мох бара, яьлла чан а яра. Декаш хьозий а
дара, ткъа урам некъашкахь цкъа цхьанхьа ховшуш, цигара д1ахьовдий, кхечухьа
ховшуш, лелаш кхокхий а дара…
Курганов дукха лерина Бенога д1ахьаьжира, жимачу стаге ша т1едиллинарг
кхочушдалур дуй-техьа талла воллуш санна. Бенос цунна т1ера б1аьрг д1а ца баьккхира
–сох теша мегар ду, хьуна, бохуш санна. Пакет схьа а эцна, аг1орхьа а ваьлла,
Танигахьа хьаьжира иза. Цецваьлла висира иза: мел тера яра иза х1инца
Ульяшевах, дикачу, хьомечу Ульяшевах…
Шийла 1уьйре яра. Вокзалана гуо а баьккхина, ураме ваьлла Бено, воьхна
волуш хьалхахьа д1а а хьоьжуш, цхьана а маь11ехь сецира. Шелоно лергаш
дахьадора, когаш шелбора…
(125
дош. С.-Б.Арсанов. «Маца девза доттаг1алла.»
.
Изложени
«Доттаг1 вонехь
вевза.»
Хьесап:
1.Ханпашас тидам
бинарг.
2.1абдурахьман шен
дагахь дерг нуьцкъалла кхочуш деш хилар.
3.Ханпашина иза
кхето лаар.
4.1абдурахьманан
сонталла,осалалла.
…Новкъа д1авоьдуш, Ханпашина генара дуьйна
гора некъа юккъехь д1а-схьа лелхаш долу к1анттий,йо11ий. И шиъ дара
1абдурахьманний,Маликий.
-1овдал ма лела!Д1аяхийта со! Эхь ца хета хьуна соьца къийсавала!- ц1ог1а
хьоькхура Маликас.
-Ахь сайна дош даллалц-м йоьхуьйтур яц!Дийца,Малика, реза юй хьо ас бохучунна?
–хоьттура 1абдурахьмана,пхьаьрсаш д1аса а тесна, некъа юккъе а х1оьттина…
Оцу заманчохь царна т1екхечира говрахь вог1у Ханпаша.
-Хьо х1унда йоьлху,Малика?-хаьттира цо, говра т1ера охьа а эккхаш.
-Х1окхо д1аяха ца юьту-кх,- жоп делира Маликас
-Боьршачу стагана бакъаха дац иштта осала лелча.Д1аяхийта иза шен новкъа,-
элира Ханпашас 1абдурахьмане.
-Иза хьан г1уллакх дац. Яхийта кхузара хьайн алаша,- т1ечевхира 1абдурахьман.
-Х1ун бахара ахьа? Кхин цкъа а алал иза!-оьг1азе цунна т1еволавелира Ханпаша.
-Хьуна хезнарг бахар-кх,-ч1ог1а ластийна т1ара туьйхира цо Ханпашина.
-1ад1ехьа,1абдурахьман!Со лолда хьан, ца 1ен велахь,-мохь хьоькхуш,йоьхнера
Малика.
—Х1унда
туьйхи ахь суна, ва 1абдурахьман? Со хьоьх лата г1ерташ ма вацара.Хьайга хаза
аьлча кхета мегар дац хьо?
-Дера туьйхира,хьоьх х1умма а эхь ца хеташ, айса юха а тухур долу дела,-
шолг1а т1ара тоха дагахь, чуг1оьртира иза.
Кхин д1а са ца тохаделира Ханпаше.
-Дика ду делахь.Хаза аьлча хууш вацахь, д1аэца хьайна!
Шен ницкъ ма-ббу буй тоьхна, 1абдурахьман кхоьссина д1авахийтира Ханпашас.
Нийсса бертал воьжна 1уьллура иза лаьттахь, бетах жимма ц1ий а оьхуш.(В.Матиев)
Талламан
болх.
«Воккхачу стеган
до1а»
Цхьа-ши г1улч йоккхуш,цецволий д1асахьожуш,т1аккха а масех г1улч йоккхуш,лелара
воккха стаг.
Пхоьазза т1ек1елдина хиллачу ц1еношна юххе а вахана,1асанна т1е а таь1на,сецира
иза.Бомбанаша аьтта д1аяхийтинера кхузахь б1аьрга мел гуш йолу г1ишло.
Т1аккха,лекха нохчийн холхозан куй д1а а баьккхина,киснара схьадаьккхина
йовлакх коьртах хьаькхира цо.
Арахь йовха яцара.Кхузткъе итт шо сов хан хир йолуш воккха стаг лаьттара дег1е
дагар детташ…
Ц1еххьана когаш чуьра са д1адаьлча санна,цхьа тамашийна охьалахвелира иза…Со
сихха т1еволавелира.Со а гина,воккха стаг,шегара даьлла цхьа г1алат суна ца
гайта г1ерташ санна,хьалаайавелира.Маршалла а хаьттина,дог лаза-м ца даьлла
хьан,аьлла,хаьттира ас.
-Х1ан-х1а!..Лаза сан дог дисина,моьттуш а ма вац со-м!
-Х1окху ц1енош чохь 1аш гергара нах бара хьан?
Воккха стаг,цхьа тамашийна соьга схьа а хьаьжна,д1авирзира…Шен б1аьрхиш суна
ца гайта г1ертара иза.
Дуккха лаьттира тхойшиъ,вист а ца хуьлуш…
-Сан к1ентан х1усамаш яра кху чохь…Х1инца к1ант а вац,цунах йисина х1усамаш а
яц…
Т1аккха, куй д1а а тиллина,дег1 нисдеш д1а а х1оьттина,до1а дан х1оьттира.Ас
т1аьхьара «амин» а олуш,дехха дира воккхачу стага до1а.(170 дош).
Хь.Тухашев
Т1едилларш:
1.Хьалхара
предложени юьззина синтаксически къастае.
2.Айдаран,хаттаран
предложенешна буха сиз хьакха.
Шеран талламан
диктант
«Ирча буьйса».
Иза дара гурахь. Базар д1аюьйхира. Шен хьешан, г1алаг1азкхичун, куьг лоцуш,
1одика а йина, итт-цхьайтта шо кхаьчна хир долуш волу шен к1ант юххе а хаийна,
говра-ворданахь, ц1а ван новкъавелира Расу.
Суьйре т1етаь1нера. Чубуза ц1ийбеллачу маьлхан з1енарша кхелина 1аьржачу
мархийн йисташ, д1адийнчу аьчган басахь лепара. Цхьа байн хьекха болабелла мох
т1аьхь-т1ьаьхьа ч1аг1луш лаьттара.
Дерриг а 1алам меттахделира. Татанца лелхаш, борз санна уг1уш, шакарца ц1ийзаш,
буьрса «дур» дара геннара дог1уш. Чехка йог1ура буьрса 1аьржа мархаш.
Ц1еххьана, стигалара ластийна охьахаьхкича санна, оьг1азе тулг1ешца а боккхуш,
дег1аца д1ахьулвира Расус шен к1ант.
Нуьцкъачу дорцан ткъевнаца к1ур хьийзош, садоккхийла яйна, холчохь висира и
щиъ. Некъ гуш бацара. Расу некъах тилира. Цхьа а ларб1ар йоцчу, воьду аг1у
билгалйоцчу цу некъан хьесап дан ницкъ боцуш корта хьаьвзнера цуьнан.
(131 дош)
Изложени
«Ден дозалла».
Хьесап:
1.Ден дозалла..
2.Ден хьехамаш.
3.К1енташа ден
хьехар лардар.
4.Аружин доьналла.
5.Дена дуьхьал
х1оттар.
Ворх1 к1ант ву Даркешан. Ворх1е а – ден дозалла. Цуьнан г1ортораш. Ворх1е а –
пепнаш санна, дог1маш долуш, болатах воьттича санна, онда. Х1уманах а
б1аьргнег1ар тухур доцуш. Вухавер воцуш. 1уьргара текхарг а йоккхур йолуш,
ч1арх-аьллий, шайт1ан ненан багара маха а бохьур болуш, майрий. Г1иллакхах
вухур воцушший, яхь д1алур йоцушший.
Иштта кхиийна уьш дас. Цо х1инца а олу шен к1енташка: «Хьалха а ма хила,
т1аьхьа а ма хила. Шун меттиг юккъехь ю».
Цкъа воккхахволчу Аьрзус, 1а а ца велла, хаьттира дега:
–
И юккъера меттиг х1унда хоьржу ахь тхуна, ва дада?
Даркеш оьг1аз ца вахара оцу хаттарна. Тера дара цо и лардинчух. «Хьалха вийла
1еминарг массо а х1уманна т1ехь а хьалхара хила лууш хуьлу, т1ехьа сеца
1еминарг массо а х1уманна т1ехь а т1аьхьара хила лууш хуьлу. Хьалха валий,
т1аьхьа висий стаг гуттар а караво. Муьлххачу а г1уллакхан коьрта йозалла шена
т1еоьцуш ерг юкъ ю. И онда елахь, халкъан доь довр дац», – жоп делира Даркеша.
Ден хьехар лардира к1енташа. Ц1агарица паччахьан салташна к1ело ян баханчохь а.
Коьрталла ца къевсира цхьаьнцца а. Кхечаьрца цхьанийсса лийтира вежарий
Хьарг1ий, Олхазаррий, Маккхаллий. Т1аьхьарчунна пхьаьрсах чов а йинера.
Салтийн тоьпаш а йохьуш, Ц1агарин тоба ц1а йирзича, гихоша доккха са даьккхира…
Цхьана Аружин юьхь т1ехь ца хаалора я хазахетар а, я халахетар а. Иза йоьллера
шен кхузткъе итт шара чохь к1ентий кхерамечу новкъа а бохуш, уьш могуш-маьрша
бухаберзаре хьежарх.
Ворх1
к1ант ву Даркешин доьзалехь. Ворх1 к1ант – ненан ворх1 са. Цхьана деган эшарехь
деттало и ворх1 са, цхьанна цатам хилча, берриге а кийра 1овжош, хазахетар
хилча, кийрахь меттиг ца тоьуш…
Кхо к1ант дена дуьхьал х1оьттира. Хьалха вистхилира кхааннах воккхах волу
Хьарг1а.
–
Дада, тхо духадирзи, зен-зулам ца хуьлуш.
–
Бакъахьа хир ду, – к1ентийн б1аьра ца хьожуш, бен доцчуха жоп ло Даркеша. – Парг1ат
хила.
Нана йолчу боьлху к1ентий.
–
Нана, тхо духадирзи, могуш-маьрша долуш.
–
Некъан хьовзамах, юьхь1аржонах лардойла шу вайн Дала,– меллаша дека тийналлехь
Аружин аз. – Д1адуьло, парг1атдовла.
Воккхах волчу вешина Аьрзуна т1ебоьлху вежарий.
–
Тхо духадирзи, дагалаьцнарг кхочуш а дина.
–
Нахана хьалха корта охьабахийта меттиг-м ца йитина аш вайна? – хоьтту Аьрзус.
–
Ца йитина, – жоп ло Хьарг1ас.
–
Дика хир ду, – там хиларца боху воккхах волчу вашас. – Хьовса шайн
г1уллакхе… (343 дош)
(Л.
Яхъяев «Гихойн Таймасха»)
Талламан болх
«Борз.»
Ц1еххьана ша лелочух шекваьлла стаг санна, самаяхна ойланаш а, б1аьргаш а, саца
а сецна, т1ехьа хьаьжира иза. Г1ан-набарх дуьхьал дог1уш долу сурт санна, гена
а воцуш лаьтташ цхьа стаг хетавелира цунна. Баймарзас воьхна б1аьргаш
д1ахьаббира, амма цу сохьтехь д1абиллира. Т1епаза вайра и стаг. Юха а шех ца
тешаш леррина, охьатаь1на хьаьжира иза.
Амма
цхьа а вацара гуш.«Хьо кхеравелча, т1ехьа ма хьажалахь», -дагатесира Баймарзина
жима волуш нанас шена дина хьехар. Г1отана уллохь болчу г1одамийн такхорах букъ
тоьхна, д1ах1оьттира Баймарза.
Г1ота
уллохь яра х1инца. Ткъа ницкъ хилча, цу чу иккхина, уьстаг1 д1абахьа. Ма кхин
х1ума ца оьшура Баймарзина. Цхьабакъду, Симбайн ж1аьлеша х1ара шайх волуьйтур
ву бохург бакъ-м дацара. Сталина аьллера бохуш, ша Симбай ма ву, кхин къа ца
хеташ, топ тухур волуш. Х1инца х1ун дийр ду ца хууш лаьттра Баймарза…
(130 дош)
Изложени
«Дуьххьарлера хьехархо».
Хаттарш:
1.Муьлха
де а,хьенан сурт а ца дицло суна цкъа а?
2.
Массарал а хьоме мила хетара тхуна?
3.Мила
вара Билетех тарвала г1ерташ
4.Муха
дара тхуна юккъера доттаг1ала?
5.Муха
жоп лора Белитас шега деллачу хаттарна?
Тхешан куьпарчу берашца ишколе йигара со а.Мел хазахетара суна!
Моьттура,дерриге
дуьне оцу сайн жимчу т1оьрмиг чохь ду,цу чуьрчу абато со цхьана тамашийначу
ирсе кхачор ю.Лулахойн бераш хьехархочуьнга д1аелира со.Тхан йишан Элитин
хенара яра иза.Х1етахь дуьйна дуккха шераш д1адевлла.Амма суна цкъа а диц ца лои
де а,сайн дуьххьарлерачу хьехархочун сурт а.
Х1инца гуш санна хета цуьнан эсала,екхна,к1айн горга юьхь,къинхетаме
б1аьргаш,букъ буьззина ловзу стомма 1аьржа ч1аба, д1аса т1емаш тесна даьржина
1аьржа ц1оцкъамаш,к1еда аз.Суна а,тхуна массарна а Белител дагна хьоме адам
дацара.Цо т1еюьйхина муьлхха коч,тиллина йовлакх,лергех оьхкина ч1агарш,когара
мачаш-уьш механа мел йорах хиллехь а,тхуна исбаьхьа хетара.Тхо дерриш цунах
тардала г1ертара.
Тхуна юкъахь тасаделла доттаг1алла милла ахьоьгур волуш ,довха,безаме
дара.Массанхьа а тхоьца яра Белита.Х1инца ойла йо ас:цо ешаза книга,цунна ца
хууш х1ума хила а хилий техьа? Муьлхха хаттар шега даларх,эсала ела а
къежий,нийса жоп лора цо.Дуьйцура муьлххачу а книгах лоций.Ткъа туьйранаш! Цкъа
а к1ордор дацара цаьрга ладог1а.
Сочинени:
«Къинхетаме
хилар»
Сочинени:
«Мотт- дахаран хазна»
Сочинени:
«Адамалла»
Сочинени:
« Баккхийчаьрга безам»
В статье разберем виды правильной структуры эссе и расскажем, как грамотно выполнять письменные работы на английском.
Эссе на английском — это короткое сочинение с определенной структурой, в котором вы выражаете свою точку зрения по заданной теме.
Структура эссе на английском языке
Сколько слов должно быть в эссе по английскому языку? На каждом экзамене установлен минимальный и максимальный объем письменной работы. Обычно задание предполагает написание эссе длиной от 180 до 320 слов. Если вы собираетесь сдавать тест по английскому, рекомендуем заранее уточнить необходимый объем письменной работы и тренироваться писать текст соответствующей длины.
Структура эссе по английскому языку универсальна для всех экзаменов. Письменная работа состоит из следующих частей:
- Заголовок — название эссе, отражающее тему повествования.
- Введение — 2-4 коротких предложения, раскрывающих тему эссе.
- Основная часть — 2-3 абзаца, описывающих суть сочинения. Каждый из абзацев в основной части сочинения начинается с вводного предложения (topic sentence). Последующие предложения развивают и подтверждают мысль, высказанную в topic sentence.
- Заключение — 2-4 предложения, подводящих итог написанному. В этой части вы делаете общий вывод по теме эссе.
На сайте theeasyessay.com вы сможете составить план идеального эссе, руководствуясь простой инструкцией.
Виды эссе по английскому языку и их особенности
Вид эссе по английскому языку, которое вам нужно написать, зависит от заданной темы. Virginia Evans — автор книги Successful Writing — выделяет три вида эссе.
1. For and against essays (эссе с аргументами за и против)
Название говорит само за себя: вы приводите аргументы за и против какого-то явления. В сочинениях такого типа придерживайтесь следующего плана:
- Введение. В нем вы подводите читателя к теме обсуждения.
- Основная часть. Вы приводите аргументы за и против какого-то действия или явления, при этом не нужно высказывать свою точку зрения.
- Заключение. Здесь вы выражаете свое отношение к теме и делаете вывод.
Все примеры взяты из учебника Successful Writing автора Virginia Evans, уровень Intermediate.
2. Opinion essays (эссе-мнение)
В opinion essays вам нужно не просто отразить свою точку зрения, но и взглянуть на предложенную тему под разными углами. Рассмотрите все аспекты вопроса, напишите свое мнение и обязательно подтвердите его аргументами.
План эссе-мнения по английскому:
- Введение. Вы указываете тему рассуждения.
- Основная часть. Вы высказываете свое мнение и аргументируете его. Здесь желательно рассмотреть и мнение, противоположное вашему, а также пояснить, почему вы не разделяете эту точку зрения.
- Заключение. Вы подводите итоги, окончательно формулируя свою точку зрения по предложенной теме.
3. Suggesting solutions to problem essays (предложение решения проблемы)
В этом виде письменной работы вам предложат рассмотреть какую-либо глобальную проблему. Ваша задача — предложить пути решения.
План этого вида эссе следующий:
- Введение. Вы указываете проблему и ее причины или последствия.
- Основная часть. Вы предлагаете способы решения проблемы и возможные последствия таких действий. Четко аргументируйте, зачем следует принимать определенные меры и что это за собой повлечет.
- Заключение. Подводите итоги своих рассуждений.
Правила написания эссе по английскому языку на отлично
Перед тем как писать эссе по английскому языку, ознакомьтесь с некоторыми правилами. Эти простые рекомендации помогут вам успешно справиться с письменной работой.
1. Готовьтесь к любым темам
Эссе по английскому показывает не только ваш уровень знания языка, но и эрудицию. Поэтому перед подготовкой к экзамену читайте тексты на разные темы. Это поможет вам расширить кругозор и запомнить новые слова и фразы, которые вы сможете использовать в письменной работе на экзамене.
2. Разумно используйте черновик
Так как времени на написание эссе на английском языке отводится мало, черновиком нужно пользоваться разумно. Если времени в обрез, советуем сразу после получения задания и знакомства с темой набросать свои мысли и аргументы к ним в виде коротких тезисов. Это позволит вам написать четкое эссе на чистовик.
3. Определите подходящий стиль
Стиль написания эссе на английском языке должен быть полуформальным или формальным. Не используйте сленг и сокращения слов, например, вместо can’t пишите cannot, вместо wanna — want to и т. п. Чтобы разобраться, чем отличаются разные стили речи и как их использовать, читайте статью «Формальный и неформальный английский».
4. Придерживайтесь структуры
Как только вы получили задание, определите тип эссе и план, по которому вы будете его писать. Следуйте пунктам: заголовок — введение — несколько абзацев основной части — заключение. Придерживайтесь этой структуры, иначе вашу работу не оценят высоко.
5. Аргументируйте свои доводы
Каждая мысль не должна звучать голословно. Подкрепите ее аргументами, ярким примером или статистическими данными. Ваша письменная работа должна показать проверяющему, что вы знаете, о чем пишете.
6. Будьте лаконичны
Эссе по английскому языку — это короткая письменная работа. Некоторые студенты пишут огромные опусы, следуя принципу «чем больше, тем лучше». Увы, экзаменаторы не повысят, а снизят оценку за то, что вы не уложились в требуемый объем.
7. Используйте слова-связки
Вводные слова для эссе — это важные звенья, которые связывают между собой предложения, образуя логичную цепочку мыслей. Они помогут объединить абзацы, показать контраст или обозначить последовательность. Рекомендуем изучить статью «Слова-связки в английском языке».
8. Используйте разнообразную лексику и грамматику
Избегайте повторений слов, употребляйте синонимы и сложные грамматические конструкции — покажите экзаменатору, что владеете английским на высоком уровне. Например, вместо приевшегося всем good (хороший) используйте, в зависимости от контекста, слова remarkable (замечательный), gorgeous (великолепный), fascinating (захватывающий). Используйте сложные конструкции и разные времена для выражения своих мыслей. Текст, в котором все предложения написаны в Present Simple, получит низкий балл.
9. Излагайте свои мысли корректно
В эссе рекомендуем не касаться политики, религии и прочих провокационных тем. Если подобной темы не избежать, излагайте свою точку зрения вежливо и толерантно.
10. Пишите мягко
Хоть вы и должны выражать свои мысли, старайтесь часто не использовать следующие конструкции: «Я уверен в том, что…», «Я знаю, что…» и т. п. Пишите мягче, например, «Мне кажется…», «На мой взгляд…» — это будет звучать корректно по отношению к мнению других людей.
11. Оставляйте время на проверку
Распределите время так, чтобы в конце экзамена у вас осталось хотя бы 5 минут на проверку эссе. Как правило, за аккуратные исправления оценку не снижают.
Для тех, кто хочет развить навык написания эссе, рекомендуем посмотреть следующее видео:
Теперь вы знаете, как писать эссе по английскому языку на отлично. Чтобы теоретические знания принесли вам практическую пользу в виде высокой оценки на экзамене, тренируйтесь писать эссе на разные темы. А если вам нужно быстро и качественно подготовиться к экзамену по английскому, предлагаем записаться на специализированный курс.
© 2022 englex.ru, копирование материалов возможно только при указании прямой активной ссылки на первоисточник.