Сказка толке белэн торна

Торна белән төлке

Торна белән төлке
дус булдылар, ди, ашка дәшештеләр, ди.
Әүвәле төлке дәште ди. Тары буткасы
пешерде, ди.Тары буткасын карбыз турый
торган сай гына табакка состы, ди. Торнаны
дәшеп килде, ди.

–Аша, кунак, – дип
әйтте, ди, Төлке.

Торна “тук”
иттереп чукый, ди, бер ярма да эләкми.
Төлке үзе ялап кына ала икән.

Шуннан торна әйтте,
ди:

–Төлке дус, син
сыйладың,
инде мин сыйлармын. Чакыргач, барырсың,
– дип әйтте, ди.

Торна пешерде,
ди, сөтле чумар. Аны состы, ди, гөбегә.
Килеп дәште, ди, Төлкене кунакка. Төлке
китте, ди кунакка. Ашарга утырдылар, ди.
Төлкенең авызы шулпага гына җитте,
чумарга җитми, ди. Торна үзе “тук”
иттереп чумарын гына эләктереп ала, ди.

Шуннан әйтте, ди:

–Төлке дус, син
дз сыйладың, мин дә сыйладым, бик рәхмәт,
– дип әйтте,ди.

Хатын хәйләсе

Борын–борын
заманда бер авылда бер ир белән бер
хатын яшәгән. Хатыны иреннән бик яшьбула.
Ире хатыныннан бик нык көнләшә икән.
Шуңа күрә ул иртән, зшкә чыгып киткәндә,
тшекне тышкы яктан зур гына йозак белән
бикләп китә икән.

Ә хатынның моңа
чыкканчы яратып йөргән кгкте булган.
Ул аны хәзер дә ярата, чөнки аны кияүгә
әти–әниләре кызның ризалыгыннан башка
гына биргәннәр.

Егет көн саен, ире
эшкә киткәч, килә әлеге хатын янына.
Шушы йозакны ачарга яраклы ачкыч ясатып
ала.Йозакны ачып өйгә керә.Шулай итеп
болар, көн саен очраша торган булганнар.
Ире кайтыр вакыт җитәрәк кенә, егет китә
торган булган.

Шушы авылдан ерак
түгел бер изге тау куышы бар икән. Кешеләр
шушы тауга килеп тәүбә кылалар. Әгәр дә
тауга күтәрелеп , шул куышка ялган әйтеп
тәүбә кылсаң, тау беркайчан да гафу
итми, йота икән.

Беркөнне бу хатынның
ире эштән кайта да әйтә икән:

–Менә шул көнне,
– ди, көн билгели, – тәүбә тавына барабыз,
ди.Миңа тугрылыклы икәнеңә тагын бер
кат ышанасым килә, – ди.

–Ярар, барсак,
барырбыз, ди хатын. – Ләкин бер шарт
белән. Әгәр тауга менеп тәубә кылганнан
соң син миңа ышанмыйсың икән, мин тауга
бармыйм. Әгәр дә син тауга барганнан
соң, үзең эшкә киткәндә миңа ышанып,
йозак салмыйча йөри башлыйсың икән, мин
тауга барырга риза, ди.

Иртәгесен иртән
ир тагын эшкә китә. Киткәндә әйтә:

–Иртәгә иртән
тәүбә тавына барырбыз, ә бүгенгә ишекне
бикләп китәм, – ди.

–Ярар, – ди хатыны.

Ире китә. Егет
килә, йозакны ачып керә. Хатын әйтә:

–Итрәгә син иртәнге
якта бер ишәк ал да авыл башында тор,
ди, без ирем белән тәүбә тавына барабыз,
ирем үзе алдында минем тәүбә кылуымны
тели, – ди.

әйбәт кенә сөйләшеп
утыралар, чәй эчәләр. Егет кайтып китә,
ишекне тышкы яутан бикләп.

Икенче көнне иртүк
торалар да, җыенып, тауга барырга чыгалар.
Авыл башына җитәрәк хатыны әйтә:

Ай, мин болай тауга
хәтле бара алмыйм, арыдым индн, ди.

Ире авыл башында
ишәк янында дасып торучы егетне күреп
ала да:

–Әй, ишәкче малай,
киләле, үзеңнең ишәгең белән минем
хатынымны әнә теге тауга чаклы гына
илтеп куй әле, – ди.

Егет ишәген алып
килгән. Хатынны утыртканнар, үзләре
ишәк яныннан баралар икән. Шулай итеп,
болар килеп җитәләр тауга.Хатын ишәетән
төшкәндә ялгыш төкәнеп киткән булып,
күлмәгенң итәген ачып егылган. Бөтен
гаурәте күренгән.

Егет әйткән:

–Ай, син мине бик
оятлы иттең, бик хурлык инде, ай, оятсыз
икәнсең, – дигән.

Хатын, билгеле,
торган да, егеткә бер сүз дә әйтмәгән,
ире белән тау куышына күтәрелгәннәр.

Хатын куышка кергән
дә тәүбә кыла башлаган:

–И ходаем, үзеңә
мәгълүм, минем гаурәтемне үземнең
никахлы иремнән башка , шушы ишәкче
егеттән башка һичбер кешенең күргәне
юк, – дигән.

Тау куышы хатынны
йотмаган. Ире дә хатынына ышана башлаган
– шур көннән башлап ишеккә йозак
салмаган.

studfiles.net

План-конспект урока по чтению (1 класс) на тему: «Төлке белән Торна»әкияте.

Тема:   “Төлке белән Торна “әкияте.

Максат.

1.  Татар халык авыз иҗатының бер жанры булган- әкият жанры белән танышу.
2. Тема буенча белгәннәрне гомумиләштерү, ныгыту, системалаштыру.
3. Укучыларда бәйләнешле сойләм үстерү, иҗади эш алымнары белән танышу. Әсәрнең эчтәлеген  мөстәкыйль рәвештә үзләштерү һәм анализ ясау күнекмәләрен булдыру.                      

Көтелгән нәтиҗәләр:

• шәхес буларак УУЭ: татар халык авыз иҗатының бер  жанры-әкиятләр белән таныштыру, үзара дуслык хисләре тәрбияләү;
• коммуникатив УУЭ: информация табу, иптәшләре белән бергә эшли белү, тикшерү, үз фикерен әйтә белү;
• регулятив УУЭ: әлегәчә белгән һәм белмәгән күнекмәләрне үзара бәйли белү;
• танып-белү УУЭ: табигать, бәйләнешләрен белү, әсәрдәге күтәрелгән проблеманы чишү;предметара бәйләнешләрне куланып, кирәкле информация туплау ;

Җиһазлау: Вагыйзов С.Г.,Вәлитова Р.Г., Галләмова.М.Ш.,Туган тел. 1 нче сыйныф өчен дәреслек , медиапроектор, ноутбук, экран, презентация.

Дәрес барышы.

1.Дәресне оештыру. Уңай психологик халәт тудыру.

-Исәнмесез укучылар.

-Исәнмесез,саумысез.

-Кәефләрегез ничек?

-Кояшлы иртә кебек .

Тукай телен,анам телен

Өйрәнергә дип килдек.

2. Белемнәрне актуальләштерү.

 1. (Слайд 1)

«Халык зур ул, көчле ул, әдип ул, шагыйрь ул».

• Бу сүзләрне кем язган?( Габдулла Тукай)
• Сез бу сүзләрне ничек аңлыйсыз?
• Әйе, чыннан да, безнең халкыбыз — җырлы ул, моңлы ул, әдип ул.
• Нинди халык иҗат иткән әсәрләр беләсез?(Табышмаклар, җырлар, әкиятләр, әйтемнәр, мәкальләр, мәзәкләр, бәетләр)
• Татар халык авыз иҗаты әсәрләре — халыкның иң зур байлыгы, буыннан буынга күчеп, безнең көннәргә кадәр килеп җиткән иң кадерле рухи хәзинәсе.

3.Уку мәсьәләсен кую.

(Слайд 2)

— Әлеге сүзләр белән  нинди жанр башлана?

— Әйе, балалар,без бүген сезнең белән татар халык иҗатының матур бер үрнәге булган тагын бер жанрына тукталырбыз. Ул-әкият.

— Нәрсә ул әкият?  

— Сез нинди әкиятләр беләсез?

4. Яңа материалны өйрәнү.

1.Табышмакларга җаваплар табу:

1)Урманнан чыгар, корсак асты чуар;

Койрыгы сырлы, хәйләсе күптөрле.

(Төлке)

2) Нечкә билле, көлтә койрыклы.

(Төлке)

3) Әдэпле генә кодача

Тавыкларны ярата.

(Төлке)

-Әйе, сез дөрес әйттегез. (Слайд 3)

( Слайд 4)

Торна – 4-7 кг лы зур кош. Безнең якларга алар апрельның икенче яртысында кайталар. Үзләренә ояны кешеләрдән ераграк урыннарда, су буйларында, сазлыкларда коралар.

2. “Төлке белән торна” әкиятен уку.Башта-укытучы, аннан – чылбырлап.

Ял минуты.

Сазлыктагы бакалар
Бик иртә уяндылар.
Бата-калка, бата-калка
Битләрен дә юдылар.
Аннан ары зарядкага
Тезелешеп бастылар:
Уңга-сулга, уңга-сулга
Алга-артка, алга-артка
Утырдылар, тордылар.
Сузылып киерелделәр,
Дәрескә тотындылар.

3. Сүзлек өстендә эш. (Парларда)

4. Сюжетны сөйләп чыгу.Төркемнәрдә эш.  (Һәр төркемнән бер укучы эчтәлекне үз сүзләре белән сөйли)

5.  Әсәрнең төп геройларын табу, аларга характеристика бирү.

— Әкиятнең  төп геройлары кемнәр?( Төлке белән торна) Аларга характеристика бирү:

Төлке	Торна
Хәйләкәр Саран	Акыллы Юмарт үпкәчел

5. Белемнәрне ныгыту.

— Хикәянең төп темасы нинди ? ( Дуслык турында)

— Нишләп соң Төлке белән Торнаның дуслыклары югалган?

— “Бәйрәм ашы кара-каршы” ди  халык. Бу мәкаль белән сез килешеп бетәсезме?

-Сез Торна (Төлке) урынында булсагыз нишләр идегез?

-“Төлке белән Торна” әкияте сезне нинди булырга өйрәтә?

6.Белемнәрен системалаштыру һәм кабатлау.

-Әйтегез әле, бу дәрестә алган яңа белемне кайда куллана аласыз? (Табигатьне ярату , дуслыкны саклау өчен кирәк.)

-Укучылар, сез, бу әкиятне дәвам итә алыр идегезме?(Әйе, дәвам итә алыр идек.)

Төркемнәрдә эш. (Һәр төркем әкиятне дәвам итеп карый)

VI. Рефлексия.

— Без бүген дәрестә нинди яңа  белем үзләштердек? (“Төлке белән Торна”әкияте белән таныштык)

— Бу әкият сезне нәрсәгә өйрәтте?( дус- тату яшәргә  , чын дуслыкның кадерен белергә)

Укучылар, сез,  барыгызда бик актив булдыгыз, дәрестә катнашып утырдыгыз.Сез, барыгызда булдырдыгыз!

nsportal.ru

4-5 яшьлек балалар өчен әкиятләр

Хәйләгә каршы хәйлә, Ата каз, Төлке белән Каз, Ахмак бүре, Тавык, Тычкан һәм Көртлек, Ике ялкау, Комсызлык бәласе, Икмәк, Зирәк чәүкә, Чукмар белән Тукмар, Бикбатыр белән Биккуркак, Керпе туны, Шифалы сөт, Тәмле сүз, Минеке, тимә! Эшче абый әкиятләре

Хәйләгә каршы хәйлә

(Татар халык әкияте)

Беркөнне Төлке Торнаны кунакка чакырды. Табага бераз гына сыек кесәл салып, кунагының алдына куйган. Торна томшыгы белән «тук, тук» итә, имеш. Кесәлне ничаклы чукыса да, томшыгына бернәрсә дә эләкми, имеш.

Әмма Төлке:

—        Ашасана, сылу кунагым,— ди-ди, кесәлнең барысын үзе ялап бетергән, имеш, кунагын ач калдырган, имеш.

Торна, Төлкенең бу хәйләсен эченә салып, беркөн Төлкене үзе дә кунакка чакырган. Тар авызлы тирән чүлмәкнең төбенә бераз борчак салып, Төлкенең алдына куйган.

Торна Төлкегә әйтә икән:

—        Ашасана, кунагым, син мине фәләнчә вакытта кесәл белән бик сыйлаган идең, ник бер дә ашамыйсың? — ди икән.

Төлке бик ашамакчы була икән дә, чүлмәккә авызы сыймый, ди. Торна шулай, борчакны үзе генә чукып бетереп, Төлкене ач калдырган, ди.

Ата каз

(Татар халык әкияте)

Казлар елга буенда йөриләр икән. Куе таллыктан Төлке килеп чыккан да казларга таба бара башлаган.

—        Төлке бар, сак булыгыз,—дигән Ата каз. Казлар дошманга каршы торырга хәзерләнгәннәр.

Төлке бөтенесен дә күреп торган һәм хәйләгә керешкән. Казлар алдына килеп, түбәнчелек белән генә башын игән:

—        Кадерле казлар,— дигән ул, тавышын нык калтыратып.— Мин төлке патшалыгының илчесе, аюлар патшалыгына китеп барам. Бик арыдым. Сездә ял итәргә мөмкин булмасмы?

—        Була, берсүзсез була,— дигән Ата каз.— Тик безнең сезгә бер үтенечебез бар иде.

—        Сөйләгез,— дигән Төлке, үзенең кипкән иреннәрен ялап.

—        Сүз шул,— дигән Ата каз.— «Илче Идел кичә» дигәннәр. Безнең беребез елга аръягында калды. Шуны алып чыгарга ярдәм итмәссезме икән?

Төлке шатланып киткән, ялтыр күзләрендә очкыннар күренгән.

—        Мин моңа күнәм,— дигән ул.— Ләкин кайсыгыз булса да берегез иптәш булып барыр бит?

—        Барыр, барыр,— дигән Ата каз.

Елга тирән һәм бик киң икән. Ата каз ары караган, бире караган, яр буенда яткан бүрәнәләрне күргән. Борыны белән сөйрәп, берсен суга төшергән дә:

—        Әйдәгез, киттек,— дигән Төлкегә.

—        Ә кайсыгыз минем белән чыга? — дип сораган Төлке.

—        Мин,— дигән Ата каз һәм, йөзеп килеп, бүрәнә өстенә менгән.

Төлке, моны күреп: «Аргы якта берсе бар, ә монысы — икенчесе, мин сезнең икегезне дә исән калдырмам», дип уйлаган. Бүрәнәнең өстенә менеп утыруы булган, бүрәнә әйләнеп киткән дә Төлке суга чумган, ә Ата каз очып киткән.

Казлар бик шатланганнар. Булдыклыгы өчен Ата казга рәхмәт әйткәннәр. Аның хөрмәтенә бәйрәм ясап, биш көн буена аны сыйлаганнар.

Төлке белән Каз

(Татар халык әкияте)

Бервакыт Төлке Казны тотып алган да:

—        Каз, мин сине ашыйм,— дигән. Каз боегып калган.

—        Мин риза, Төлке. Тик син миңа бер биеп калырга рөхсәт ит,— дигән Каз.

—        Әйдә, бие,— дигән Төлке.— Ашарга өлгерермен әле. Каз, канатларын җилпеп, бер урында тыпырдый башлаган. Төлке:

—        Әй оста биисең, Каз,— дип көлә икән.

Ә Каз, канатларын җилпеп, бер урында торган-торган да очкан да киткән.

Төлке авызын ачып калган.

Ахмак бүре

(Татар халык әкияте)

Бер заман Бүре бик ачыккан. Ни туры килсә, шуны ашармын дип, азык эзләргә киткән. Бара торгач, аңа бер Кәҗә тәкәсе очраган. Бүре Кәҗә тәкәсенә: «Кәҗә, мин сине ашыйм»,— дигән. Кәҗә тәкәсе аңа: «Ашасаң ашарсың инде. Ярый, алайса, менә син бу тау итәгендә авызыңны ачып тор. Мин тау башыннан сикереп төшәрмен дә авызыңа кереп китәрмен»,— дигән. Бүре риза булган. Кәҗә тәкәсе тау башыннан сикереп төшкән дә Бүрене сөзеп еккан. Бүренең һушы киткән.

Бер заман, аңына килеп, тирә-якка караса, Кәҗә тәкәсе әллә кайчан китеп барган. Бүре бик үкенгән, ләкин соң булган.

Тавык, Тычкан һәм Көртлек

(Татар халык әкияте)

Тавык, Тычкан һәм Көртлек бергә торалар икән. Көннәрдән беркөнне Тавык арпа бөртеге тапты, шатлыгыннан кытаклап җибәрде:

—        Арпа таптым, арпа таптым! Аны тарттырырга кирәк. Арпаны тегермәнгә кем алып бара?

—        Мин бармыйм,— диде Тычкан.

—        Мин дә бармыйм,— диде Көртлек.

Ни эшләргә? Тавык арпаны тегермәнгә үзе алып барды да он итеп тарттырып куйды.

—        Өйгә онны кем алып кайта? — дип сорады Тавык.

—        Мин алып кайтмыйм,— диде Көртлек.

—        Мин дә алып кайтмыйм,— диде Тычкан. Яхшы. Тавык онны үзе үк алып та кайтты.

—        Ипине кем изә? — дип сорады Тавык.

—        Мин измим,— диде Тычкан.

—        Мин дә измим,— диде Көртлек. Тавык ипине дә үзе изде.

—        Мичкә кем яга? — дип сорады Тавык.

—        Мин якмыйм,— диде Тычкан.

—        Мин дә якмыйм,— диде Көртлек. Тавык мичне дә үзе якты.

—        Мичкә икмәкне кем куя? — дип сорады Тавык.

—        Мин куймыйм,— диде Тычкан.

—        Мин дә куймыйм,— диде Көртлек.

Тавык икмәкләрне дә үзе куйды. Икмәкләр бик уңдылар — кабарып кызарып пештеләр.

Тавык аларны чыгарып өстәлгә куйды да:

—        Ә икмәкне кем ашар? — дип сорады.

—        Мин ашыйм,— диде Тычкан һәм өстәлгә килеп утырды.

—        Мин дә ашыйм,— диде Көртлек, ул да килеп утырды.

Ике ялкау

(Татар халык әкияте)

Әүвәлге заманда булган, ди, бик ялкау ике Кеше. Болар бер тапкыр барганнар, ди, урманга. Ул урманда бик тәмле җимешләр бирә торган алма агачы үскән, ди. Болар, бара торгач, шул алма агачын күргәннәр. Олырагы әйткән, ди:

—        Әйдә, без бу алма агачын селкетик тә алмасын коеп ашыйк,— дигән. Кечерәге әйткән:

—        Иренмичә аны селкеткәнче, әйдә, ичмаса, астына кереп ятыйк,— дигән. Болар шулай дип алма агачының күләгәсенә кереп ятканнар, ди. Байтак яткач, Олысы, карыны ачканга чыдый алмагач, тагын әйткән, ди:

—        Ай, авызыма бер генә алма төшсәче! — дигән, ди. Кечесе әйткән, ди:

—        Авызга төшсә, аны иренмичә ашыйсы да бар бит әле, мин булсам, авызыма төшсә дә чәйнәмәс идем,— дигән, ди.

Шулай итеп, алар ач көе өйләренә кайтып киткәннәр, ди.

Комсызлык бәласе

(Венгр халык әкияте)

Ике аю баласы бер баш сыр тапканнар. Алар бу сырны бүлә алмый аптырап беткәннәр. Ничек сындырсалар да сыр тигез булмас төсле күренгән аларга.

—        Бирегез, үзем бүлеп бирим,— дигән Төлке аю балаларына һәм сырны икегә сындырган да.

—        Берсе зур, берсе зур! — дип кычкырышканнар аю балалары.

Төлке аларны тынычландырган: хәзер тигезлим, янәсе.

Ул сырның зур ягыннан беркадәр сындырып кабып җибәргән. Сырның тегесе зуррак күренгән. Аю балалары, ризасызлык белдереп, тагын шаулашканнар: тагын тигез түгел, диешкәннәр.

Төлке аптырап калмаган. Зуррак дигәнен тагын сындырып капкан. Сыр кисәгенең әле берсен, әле икенчесен ашый-ашый, Төлке тәмам сырдан туйган. Ә баш чаклы зур сырдан тора-бара кеп-кечкенә кисәкләр генә калган.

—        Кечкенә булса да тигезләр! — дигән Төлке, шаркылдап көлеп.— Ашагыз, тәмле булсын!

Шулай дигән дә чабып киткән. Аю балалары авызларын ачып карап калганнар.

Комсызлансаң, һәрвакыт шулай була икән.

Икмәк

(Төрекмән халык әкияте)

Борын-борын заманда яшәгән, ди, бер Егет. Ул бик ярлы булган. Картайган әнисеннән башка беркеме дә — сеңелләре дә, энеләре дә булмаган. Егет бер караңгыдан икенче караңгыга кадәр байга эшләгән, ләкин бай аңа хезмәт хакы түләмәгән, ашарына да бик аз биргән.

Беркөнне Әнисе улына әйткән:

—        Бай сине ачка үтерергә тели. Эшкә чыкма. Тауга утынга бар. Мин утынны ярлыларга сатармын. Аларның да акчалары аз, билгеле. Ләкин бу эштән килгән акчага без ничек тә яши алырбыз.

—        Синеңчә булсын,— дигән Егет.

Ул иртән иртүк, кояш чыкканчы торган да, бау, балта асып, Әнисе белән саубуллашып, өйдән чыгып китәргә җыенган.

—        Улым,— дигән Карчык,— менә бу ипи кисәген дә ал әле. Башка бернәрсәбез дә юк безнең. Ләкин син аның балга әйләнгәнен көтеп тор. Шуннан соң гына ашарсың.

Егет ипи телемен яулыкка төреп алган да тауларга таба киткән.

Егет төш җиткәнче эшләгән дә эшләгән. Арыган. Бик нык ашыйсы килгән. Кичтән үк авызына бернәрсә капмаган булган. Төенчекне алган да чишеп караган: ипи балга әйләнмәгәнме, янәсе. Ләкин ипи һаман да ипи булып калган. Бик ашыйсы килсә дә Әнисенең үтенечен бозарга теләмәгән Егет.

Ипине күкрәгенә яшергән дә яңадан эшли башлаган. Караңгы төшкәнче утын кисүен дәвам иткән.

—        Хәзер ипи балга әйләнгәндер инде,— дип әйткән ул үз-үзенә һәм төенчекне тагын чишкән.

Караса, ипи һаман да ипи булып калган, ди. Егетнең күңеле төшкән.

—        Әни мине алдаган,— дип уйлаган һәм ипине ашый башлаган. Кабуы булган, балдан да тәмлерәк булып тоелган ипи. Егет Әнисеннән оялган:

—        Кичер мине, Әни. Ипи тәмле, бал кебек татлы,— дигән ул.

Зирәк чәүкә

Абдулла Алиш

Бер Чәүкәнең эчәсе килгән. Ул бер ишегалдында тар авызлы чүлмәк белән су күргән. Су чүлмәкнең төбендә генә икән. Чәүкәнең суга буе җитмәгән. Шуннан ул чүлмәк эченә вак ташлар тутыра башлаган. Таш тутыргач, чүлмәк төбендәге су өскә күтәрелгән, Чәүкәгә эчәргә уңайлы булган.

Чукмар белән Тукмар

Лев Толстой

Бер Әбинең ике әтәче булган. Аларның берсе — ак, икенчесе кара булган. Әтәчләр күп вакытларын сугышып үткәрәләр икән.

Әби ак әтәчкә — Чукмар, карасына Тукмар дип исем кушкан.

Чукмар чукырга бик оста, ә Тукмар бик нык тукмый икән.

Әби аларны ашатырга тотынса: «Җимне миңа әзрәк бирдең?», «Ник минем өлешемә кердең?» дип кычкырыша башлыйлар икән әтәчләр. Әйтешеп кенә калмыйлар, шунда ук сугыша да башлыйлар икән. Чукмары канга батырганчы чукырга, Тукмары күгәргәнче тукмарга тотына икән.

Әби килеп җитсә, Чукмар исемле ак әтәч:

—        Әби, Әби, кара әле, Тукмарың тукмый-тукмый бөтенләй күгәртеп бетерде,— дип әләкли икән.

Тукмар исемле кара әтәч тә энесеннән калышмый:

—        Башымны кара әле, Әби. Чукмарың чукый-чукый канатып бетерде.

Әби аларның әләклэтүләреннән дә туйган булган. Ул бер сүз дә әйтмәгән. Тукмарны култыгына кыстырган да каядыр күтәреп алып киткән. Тукмар бик курыккан. Әби аны күршеләренә кертеп торган. Тукмар анда өч кич кунган.

Ялгыз калгач, Чукмарга бик күңелсез булган. Юньләп ашый да, эчә дә алмаган.

Әбигә ул:

—        Тукмарны алып кайт, башка сугышмабыз! — дип ялынган.

—        Ярый,— дигән Әби,— алып кайтсам кайтыйм, әгәр тагын сугыша торган булсагыз, ул вакыт тотам да берегезне бөтенләй юк итәм! — дип куркытып та куйган. Шуннан Тукмарны алып кайткан.

Тукмар да Чукмарны бик сагынган булган. Алар кочаклашып исәнләшкәннәр.

Хәзер инде алар бик тату яшиләр икән. Тик исемнәре генә һаман шулай Тукмар белән Чукмар булып калган.

Бикбатыр белән Биккуркак

Абдулла Алиш

Бер баланың ап-ак куяны белән бик матур песие булган. Алар үзара тату яшәгәннәр. Куян кетер-кетер итеп агач кайрысы кимергән, песи чепер-чепер итеп сөт эчкән. Песи бернәрсәдән дә курыкмый икән, аңа теге бала Бикбатыр дип исем кушкан, куян, дер-дер килеп, бар әйбердән дә шүрли икән, аны ул Биккуркак дип атаган.

Биккуркак беркөнне стенада коточкыч әйбер күргән: колаклары бик озын, мыеклары селкенеп тора, ә үзе бик килбәтсез икән. Куркуыннан куян нишләргә дә белмәгән, баскан урыныннан кузгала да алмаган. Ярый әле Бикбатыр килеп җиткән һәм Биккуркакка бераз көч кергән: «Әй юләр, юләр,—дигән,—үз шәүләңнән үзең куркып торасың ич»,— дигән. Биккуркактан бик көлгән. «Ярый әле син килдең, Бикбатыр, куркуымнан мин үлгән булыр идем»,— дигән куян.

Икенче бервакытны куян тагын куркуга төшкән, йөрәге аның дөп-дөп итеп типкән, нәрсәдер бик нык кыштырдый икән. «Хәзер идән астыннан чыга да инде кыштырдаучы нәрсә мине кабып йота»,— дип уйлый икән куян. Песи дә колакларын торгызган: «Ул да курка, ахры»,—дип уйлаган Куян. Шулчак нидер шап итеп дөбердәп киткән. Куян һушсыз була язган. Ә песи, авызына кабып, куян янына килгән. Килгән дә: «Менә сине куркытучы нәрсә шушы инде»,— дигән, бер кечкенә генә кара әйберне куянга күрсәткән. «Шушы кечкенә генә фетнә шулкадәр тавыш чыгара аламы?» — дип тычканга куян гаҗәпләнеп караган.

Өченче тапкыр ачык ишектән өйгә бер Эт килеп кергән һәм каты итеп өрергә керешкән. Куян карават астына кереп качкан. Ә Бикбатыр идән уртасына чыгып баскан да, зур күренергә тырышып, сыртын кабарткан, Эт һөҗүм итсә, аның битләрен тырнарга җыенган. Билгеле, Эт аңар кагылмаган, ишектән әкрен генә чыгып сызган. Ә Бикбатыр үзенең батырлыгы аркасында бу бәладән дә бик оста котылган.

Керпе туны

Борын-борын заманда җир йөзендә бөтенләй кыш булмаган, гел җәй генә патшалык иткән. Болыннар шау чәчәккә чумып, агачлар мул җимештән сыгылып утыра икән. Кояш туры карагач, җәнлек-җанвар да күлмәкчән генә йөргән, ди.

Бервакыт «Кыш килә!» дигән хәбәр таралган. Кыш үзе дә озак көттермәгән, суык җилләр исә башлаган, кар төшкән. Җәнлек-җанвар бик аптыраган — нишләргә? Урман хуҗасы Аюхан күп уйлап тормаган, ерак таныш-белешләреннән барлык җәнлекләргә дә тун тектерергә җитәрлек тире кайтарткан.

Ул чакта Керпе тегүче булып эшләгән, ди. Аның бик күп энәләре булган. Тотынган бу менә шул энәләре белән җәнлекләргә тун тегәргә. Кыш килеп җиткәнче һәммәсен дә тунлы иткән бит! Караса, үзенә тун тегеп киярлек тире дә калмаган. Шуннан соң Керпе күлмәгенә энәләр кадап чыккан да тунлы булган. Әмма аның туны салкын җилләрдән сакламаган шул…

Керпе, салкынга түзә алмыйча, җирне тишеп өн ясаган да шунда кереп яткан. Салкын кыш үтеп киткәнче өнендә йоклаган.

Бу хәлдән соң күпме заманнар узган инде. Әмма Керпе әле һаман да салкын кышларны өнендә үткәрә, ди.

Шифалы сөт

Сәмига Сәүбәнова

Куян баласы кичкә таба авырып киткән. Әнисе Керпе табибка йөгергән.

—        Керпекәем, апакаем, балама әллә нәрсә булды, нишләргә дә белмим,— дигән.

Керпе, Куян баласын карагач, болай дигән:

—        Терелсен дисәң, кайнаган сөт эчер.

Куян шөбһәгә төшкән. «Кайнаганы түгел, кайнамаганы да юк бит әле аның»,— дип уйлаган.

Киткән бу елый-елый урман буйлап. Каршысына Саескан очраган.

—        Нигә елыйсың, берәр кайгың бармы әллә? — дип сораган.

—        Ничек инде еламыйсың? Сабыем үләргә ята. Керпе табиб кайнаган сөт эчерергә кушты, каян табарга да белмим,— дигән Куян.

—        Бар өеңә кайт, сабыең янында утыр, мин сиңа сөтне үзем табармын,— дигән Саескан.

Куян кайтып киткән. Саескан Сыер янына килгән.

—        Сыеркаем, матуркаем, бераз гына сөт бир әле,— дигән. Сыер әйткән:

—        Бик бирер идем дә, хуҗа хатын әле генә сөтемне базарга чыгарып сатты, иртән кил,— дигән.

—        Иртәгә хәтле Куян баласының үлүе бар шул,— дигән Сә.өскә.н

—        Ярар, алайса,— дигән Сыер.— Хәзер сөт җыеп карыйм. Шуннан болынга чыккан, күп итеп үлән ашаган, җилененә сөт төшкән. Саескан җитәрлек кадәрле сөт савып алган һәм Куян янына кайтып киткән. Куян сөтне кайнаткан, баласына эчергән, баласы терелгән.

Тәмле сүз

Әминә Бикчәнтәева

Минем әбиемнең һаман әйтә торган сүзе бар. Ул безгә һәрвакыт:

— Балакайларым, тәмле телле, тәмле сүзле булыгыз. Тәмсез телле булмасагыз, үзегезне беркем дә яратмас,— ди.

Тик мин башта бу сүзне бер дә аңлап җиткерми идем. Ничек инде сүз тәмле була икән. Ул бит конфет та, прәннек тә түгел. Аны ашап карап булмый ич. Мин үзем белгән сүзләрне әйтеп карыйм: «Әти, әни, күмәч, ипи, бир, кил, кит, матур, кечкенә, зур, акыллы, ал, кызыл, зәңгәр, ат, сыер, кәҗә…» Сүзләр бик күп инде ул. Зур үскән саен, сүзләрне дә күбрәк беләсең. Тик менә әбием әйткән тәмле сүз нинди була икән соң?

Менә беркөнне безгә кунак апа килде. Ул миңа бик матур курчак алып килгән. Мин курчакны алгач: «Рәхмәт, апа»,— дидем. Ул миңа: «Дәү үс»,— диде. Шул арада минем янга иптәш кызым Рәисә килеп керде. Минем кулымдагы курчакның матурлыгын күреп Рәисәнең исе китте. Чыннан да курчагым бик матур. Күзләре зәп-зәңгәр, үзләре миңа карап торган шикелле! Чәчләрен укучы кызлар кебек артка бәйләп куйган. Зәңгәр ефәк күлмәк кигән!

—        Абау, Гөлкәй, курчагың бигрәк матур икән,— ди Рәисә. Ә мин аңар:

—        Матур шул, кунак апа китерде, әйдә, бергә уйныйбыз,— дидем. Шуннан соң без минем уенчыкларым торган почмакка бардык та уйный башладык. Ә бездән ерак түгел диванда әни белән кунак апа сөйләшеп утыралар. Үзләре сокланып безнең уйнаганны карыйлар.

—        Кызың нинди үскән инде,— ди кунак апа. Әнием дә миңа елмаеп карый.

—        Әйе, зур үсте инде. Бакчада өлкән группага йөри хәзер,— ди. Иптәш кызым Рәисә минем курчакны алды да кечкенә урындыкка утыртты.

—        Кит әле, шулай утырталармыни, юләр. Бир үзем утыртам,— дип, мин курчакны тартып алдым. Кунак апа да, әни дә ялт итеп безгә карадылар. Әйтерсең лә берәү матур чынаякны төшереп ватты. Аларның йөзләре шундый күңелсез булып китте. Кояш батып, болыт каплаган шикелле, йөзләрендәге елмаю бөтенләй юкка чыкты.

—        Абау, нинди сөйләшү бу! Иптәш кызларың белән шулай тупас сөйләшергә ярыймыни? Кит әле, юләр, имеш. Ә син миңа курчак өчен рәхмәт әйткәч, мин сине тәмле телле дип уйлаган идем,— ди кунак апа.— Ә син шундый тәмсез телле дә буласың икән.

Әнием дә минем өчен оялды, ахры. Ул тиз генә минем ике кулымнан тотып алды да:

—        Хәзер үк дустыңнан гафу үтен,— диде. Мин иптәш кызымнан:

—        Гафу ит, Рәисә! — дип гафу үтендем. Хәзер инде мин тәмле телнең нәрсә икәнен беләм. Моннан соң беркем белән дә болай тупас сөйләшмәм.

Минеке, тимә!

Абдулла Әхмәт

Гөлгенәнең уенчыклары бик күп. Тик бергә уйнарга иптәше генә юк. Бүген әбисе аның белән уйнарга күрше малае Фәритне чакырды. Алар башта бик тату уйнадылар.

Шунда матур бер уенчыкка Фәритнең күзе төште. Аны кулына алды. Ә Гөлгенә чырылдап кычкырып җибәрде:

—        Минеке, тимә!

Аш бүлмәсеннән әбисе килеп чыкты.

—        Алай ярамый, Гөлгенә! Бергә уйнагыз. Уенчыкларыңны бир,— диде ул.

Гөлгенә, теләмичә генә, бер кулы чыккан, бер аягы сынган курчакны Фәриткә сузды. Тик кулсыз курчак Фәритне тиз туйдырды. Ул икенче уенчыкка үрелде. Гөлгенә яңадан чырылдый башлады:

—        Минеке, тимә! Үзем уйныйм! Гөлгенәнең әбисе тагын килде.

—        Алай ярамый, кызым. Бергә уйнагыз дим бит инде! Най, кемгә охшап болай комсыз соң син? — диде ул.

Көтмәгәндә Гөлгенә уенчыкларын җыеп алды да кочаклап күтәрә башлады.

—        Әйдә, теге бүлмәгә чыгып уйныйк,— диде ул.

Фәрит әйбәт малай икән. Гөлгенәгә булышам дип, берничә уенчыкны ала башлады.

Гөлгенәнең чырае сытылды.

—        Минеке, тимә! Үзем күтәрәм!

Ул бөтен уенчыкларны да үзе күтәреп китәргә азапланды. Шулай кылана торгач, әнисе бүләк иткән алтын тоткалы бәләкәй чәйнеген төшереп ватты. Ватты да бик ямьсез итеп еларга да кереште.

Тагы әбисе килеп җитте.

—        Һай, харап иттең ич! Үзең генә уйнагач, үзең генә күтәргәч, шулай була инде ул! — диде.

Эшче абый

Абдулла Алиш

Люция бар нәрсәне дә белергә тырыша. Аның бер белгән соравы бар: «Кем ясаган да, кем ясаган?»

Менә бүген дә, киез итекләрен кия-кия, әтисеннән сорады:

—        Әти, киез итекләрне кем ясаган?

—        Эшче абыең баскан, кызым. Балаларның аяклары туңмасын, дигән.

—        Ә бүрекне кем ясаган?

—        Эшче әбиең теккән, кызым. Салкында балаларның колаклары өшемәсен, дигән.

—        Бияләйләрне дә ул ясаганмы, әти?

—        Әйе, бияләйләрне дә ул бәйләгән.

Менә алар урамга чыктылар. Люция бу вакыт һәрнәрсәне дә эшли белә торган эшче абый турында уйлый. Әнә бит ул бар нәрсәне дә балалар өчен эшли. Балалар эшче абыйны бик ярата торганнардыр. Люция дә аны бик ярата.

Люция уйланып барганда, чеңгел-чеңгел итеп, трамвай үтеп китте.

—        Трамвайны да ул ясаганмы? — дип сорады Люция.

—        Әйе, трамвайны да эшче абыең ясаган, менә бу зур йортларны да ул салган, юлларны да ул төзегән.

—        Әти, минем эшче абыйны күрәсем килә. Ул кайда була?

—        Һәркайда бар ул, кызым,— диде әтисе.

—        Юк, ул бер генә,— диде Люция.

—        Эшче абыйлар бик күбәү,— диде әтисе.— Мин үзем дә эшче.

Кечкенә кыз рәхәтләнеп көлде.

—        Юк, эшче абый мондый булмый, син әти ич! — диде ул. Люция, зур булгач, эшче абый кебек булу, бар нәрсәне дә эшли белә торган кеше булу турында уйлана иде.

tazbash.ru

План-конспект занятия на тему: ”Төлке һәм торна”

Казан шәһәре Яңа Савин районы”405 нче катнаш төрдәге татар телендә тәрбия һәм белем бирүче балалар бакчасы”

Уртанчылар төркемендә сөйләм телен үстерү буенча

ачык эшчәнлек

( “Туган телдә сөйләшәбез”дигән методик кулланмага нигезләнеп төзелгән)

                                                                   Төзеде: ана (татар) теленә   өйрәтү                                                                                                  

                                                                   тәрбиячесе        Гыйззәтуллина Р.К

  Тема:”Төлке һәм торна”.

      Бурычлар:

     1. Әсәрнең төп идеясен аңларга, диалогларны дөрес һәм сәнгатьле сөйләргә өйрәтү, интонация һәм гәүдә позициясенә игътибар итү.

    2. Тамаша уйнау осталыкларын үстерүне дәвам итү. Авазларны, сүзләрне ачык, сәнгатьле итеп сөйләү күнекмәләрен камилләштерү. Тел сәләтен үстерү.

    3.Туган телгә һәм халык әкиятләренә карата мәхәббәт тәрбияләү.Иҗади сәнгатькә карата кызыксыну уяту

Сузлек:  томшык, сай.

Җиһазлар: кош һәм төлке тавышы яздырылган аудиоязма,торна һәм төлке рәсеме,битлекләр.

Эшчәнлек барышы:

1.Табышмак әйтү.

Көлтә-көлтә койрыгым,

Селки-селки барамын.

Көтәклеккә кереп мин,

Тавык-чеби аламын.

-Ул нәрсә? (рәсем курсәтелә)

-Төлке .Ул хайван.

-Төлке кайда яши?

-Урманда.(Төлке тавышы яңгырый)

-Балалар төлке нинди әле, әйдәгез искә төшерик?

-Төлке хәйләкәр

-Әйе бик тә хәйләкәр.

-Әйдәгез төлке кебек,койрыкны болгап йөреп алыйк (балалар түгәрәк буйлап хәрәкәт итәләр)

2.Бармак уены.

-Балалар,ә сез тагын нинди кыргый хайваннар беләсез?

-Бүре,куян,тиен,керпе,төлке,аю.

-Әйдәгез, бармак уенын уйнап алыйк.

Баш бармагым-керпе,

Имән бармагым-төлке.

Урта бармагым бүре,

Атсыз бармагым-аю.

Чәнти бармагым куян.

Куянны кая куям?

Куаклыкка яшерәм.

(Бармаклардан йодрыклар ясап,чәнти бармакны яшерәбез)

-Кая безнең куянкай?

-Менә безнең куянкай.

(Балалар йодрыкларын ачалар һәм чәнти бармакларын күрсәтәләр)

-Рәхмәт сезгә балалар.

3.Табышмак әйтү.

Борыны озын,

Боты да озын.

Камышлыкта көнозын.

-Торна.Ул күчмә кош (рәсем курсәтелә, торна тавышы яңгырый)

-.Әйдәгез горур торналар кебек  йөреп күрсәтик

-Балалар,торнаның канатлары бар.Ул аларны кагып һавада оча.Әйдәгез әле торна булып очыйк (Тугәрәк буйлап торна кебек атлап йөрү)

4.”Очты-очты” уены

Балалар предметларның исемнәрен атаганда куллары белән хәрәкәтләнмиләр, ә кошларның исемнәрен әйткәндә куллары белән очу хәрәкәте ясыйлар.

-Рәхмәт,балалар.

5.»Хәйләгә каршы хәйлә» әкиятен сәхнәләштерү.

Ә хәзер, балалар без сезнең белән җәйге урманга барыйк,

Төлке белән торна анда ничек яшиләр икән бергәләп карыйк.

             «Хәйләгә каршы хәйлә» әкияте:

Музыка яңгырый. Төлке сөйләнеп килә.

Торна:  Борыным озын, ботым да озын

              Камышлыкта көнозын

              Сазлык җирләрдә йөрим.

     «Тату торыйк»,- дип сөйлим.

Автор: Төлкенең башына бер уй килә.

Төлке: Билем нечкә

            Койрыгым көлтә

            Үзем хәйләле

             Камышлыкка барыйм мин

             Торнаны эләктерим әле.

Автор: Төлке Торна яныны килә.

Төлке: Исәнме, дускаем!

Торна: Исәнме, Төлке дустым!

Төлке: Хәлләрең ничек?

Торна: Бик яхшы.

Төлке: Мин сине бүген кунакка чакырам. Рәхим итеп кил!

Торна: Ярар, килермен.

Автор: Төлке сөйләнә — сөйләнә Торнаны сыйлый. Торна  бик  ашамакчы була, ләкин аның  авызына бернәрсә дә эләкми.

Төлке: Көнозын әзерләндем,

                    Табага кесәл салдым,

  Син килүгә тырыштым,

   Ашасана кунагым.

Торна: Ярый, ярый ашармын.

    Күрәм бик нык тырышкансың,

    Кесәлең дә бик тәмле,

   Өйләрең дә бик ямьле,

   Башка вакыт кунак булырмын,

   Хәзер юлда булуым хәерле.

Автор: Шулай итеп Төлке Торнаны ач калдырган. Торна Төлкенең хәйләсен аңлап алган да, Төлкене кунака чакырырга булган.

Торна:  Озын-озын агачлар,

     Агач саен ботаклар,

     Ботак саен оялар,

     Оя саен балалар,

     Алар нәрсә булалар?

     Әлбәттә борчаклар.

Кунакларга карап: «Кызык итим әле бу хәйләкәрне»

Автор: Алар очрашалар һәм исәнләшәләр. Торна Төлкене кунакка чакыра һәм Төлкене сыйлый.

Торна:  Мин дә көнозын әзерләндем,

     Чүлмәккә борчак салдым,

     Ашасана кунагым,

     Синдә бит  бик сыйландым.

Автор: Төлке  бик ашамакчы булла икән, ләкин чүлмәккә авызы сыймый. Шулай итеп Торна борчакны үзе ашап бетергән.

Төлке: Булмый булай ач торып,

   Бер-береңә тозак корып,

  Хәйләләшмичә яшик,

  Дус-тату бергә торыйк.

Автор: Төлке белән Торна дуслашып яши башлаганнар.

-Димәк,балалар Торна белән Төлке безне нәрсәгә өйрәтте?

-Ялганламаска,хәйләләмәскә,алдамаска.

-Балалар ,сез бер-берегезне дә беркайчанда алдамагыз яме!

6.Балалар,әйдәгез Төлке белән Торна бергә матур итеп яшәсен өчен аларга матур итеп йорт төзик.

7.”Матур йорт” кисеп ябыштыру, Төлке белән Торнага бүләк итү.

8.Йомгаклау

-Шогыль сезгә ошадымы?

-Ни өчен?

nsportal.ru

Наян төлке

Көннәрдән
бер көнне Төлке, Бурсык, Бүре, Дөя, Ат
дус булганнар, ди. Бер җәйне рәхәтләнеп
яшәгәннәр болар олы болында. Көз җитә,
салкын җилләр ыжгыра башлый. Бурсык,
Төлке, Бүре — өчәве — Ат белән Дөяне
суерга дип киңәш итәләр. Төлке әйтә
Дөягә:

— Син кышны чыга
алмассың, сиңа кыш чыгуы авыр булыр, ди,
азык табуы да авырлашты,— ди.

Дөя әйтә:

— Бик
дөрес әйтәсең, ди, арада кайсыбыз яшьрәк
булса, башта шуны суербыз,— ди.

Хәзер болар
җыелыштылар да «кайсыбыз олы, кайсыбыз
яшьрәк» дип киңәшләшә башладылар, ди.
Дөя әйтә:

— Мин, ди, сезнең
барыгыздан да олы, ди. Мин оҗмахтан Адәм
белән бервакытта чыктым,— ди.

Төлке әйтә:

— Ә мин, ди, Нух
пәйгамбәр кимәсендә балалар укытып
йөргән кеше, ди, мин мулла,— ди.

Бүре әйтә:

— Ә мин, ди, Нух
пәйгамбәр кимәсендә сакчы булып тордым,
дошманнарны якын да китермәдем Нух
пәйгамбәр кимәсенә,— ди.

Бурсык әйтә:

— Мин
духтыр, ди, минем маем төрле–төрле
авырулардан шифалы. Нух кимәсендә мин
ничәмә–ничә кешене даруладым,— ди.

Аттан сорый болар:
«Син ничә яшьтә?»— дип.

— Яшем турында
минем распискам бар, ди. Әгәр ышанмыйсыз
икән, әнә, Төлке мулла кеше, ул укыр,—
ди.

Төлке әйтә:

– Кайда соң синең
ул распискаң?—ди.

– Минем распискам,—
ди, Ат әйтә,—тояк астында,—ди.

Төлке әйтә Бүрегә:

— Әгәр дә син моның
арт тәпиен күтәреп тотып торсаң, ди, мин
аның язуын укып бирер идем,—ди.

Бүре, Ат янына
килеп, аның арт тәпиен тотуы гына була,
Ат Бүрене тибеп торып җибәрде, ди. Бүре
чәнчелеп барып төште, ди. Ат:

—Хәзер инде минем
ничә яшемдә икәнемне белдегезме!— дип,
чабып китеп тә барды, ди.

Хәзер болар дүртәү
генә калдылар бит инде. Көннәр суыта
бара. Дөягә әйтә Бурсык:

— Кыш суык булыр,
ди, син кыш чыгып азапланма, без сине
суйыйк, ди. Мин үзем духтыр кеше, соныннан
мин сине тергезүне үз өстемә аламын,
ди, киләсе җәйгә без синең белән рәхәтләнеп
бергә–бергә яшәрбез,— ди.

Дөя Төлке белән
киңәш итә:

— Әллә, ди, бу
Бурсыкның сүзе дөрес микән? — ди.
Төлке әйтә:

— Нигә дөрес булмас
икән, ди, ул духтыр бит, тергезер,— ди.

Төлке,
Дөяның тел төбен сизеп ала да, тиз генә
бер калын агач янына барып, шунда бер
тирән чокыр казып, үзенә оя ясый. Көннәр
суытып, ашарга әйбер таба алмый башлагач,
Дөя үзен суйдырырга риза була.

Дөяне суялар. Дөяне
суйгачтын. Бүре әйтә:

– Моның,
ди, йөрәкләрен, эчәкләрен, башларын
елгага алып барып юып алып кайтыгыз,—
ди.

Төлке белән Бурсык
китәләр эчәкләр юарга, Бүре кала инде
Дөя итләрен саклап. Төлкенең корсагы
бик ачыккан була. Бурсыкка әйтә Төлке:

– Минем
карыным ачты, ди, мин моның башын–миен
ашыйм әле,— ди дә, ашап бетерә. Хәзер
Бурсыкка әйтә инде Төлке:

– Әгәр
дә, ди, синең дә корсагың ач булса, ди,
син Дөянең йөрәген аша, ә Бүрегә мин
үзем җавап бирермен,— ди.

Бурсык Дөя йөрәген
ашап куя. Шуннан соң Төлке әйтә Бурсыкка:

— Бүре
бездән: «Йөрәк кайда?»— дип сораса, син
миңа таба әйләнеп кара, ә мин үзем җавабын
табырмын,—ди.

Болар ашаудан
калган әйберләрне Бүре янына күтәреп
алып кайттылар. Бүре әйтә:

— Моның, ди, йөрәге
белән мие кайда?— ди.

Төлке әйтә:

— Аның,
ди, мие күптән кибеп беткән булган, ди,
башында мие булса ул үзен–үзе әйтеп
суйдырмас та иде,— ди.

— Ә йөрәге кая?—
ди Бүре.

Бурсык Төлкегә
әйләнеп карый. Төлке күзен дә йоммыйча:

— Кара әле, нигә
соң син миңа әйләнеп карыйсың, йөрәкне
ашаган вакытта бер дә карамадың бит, –
—ди.

Бүренең бик каты
ачуы килеп, Бурсыкка ташлана. Бурсык,
Бүредән куркып, тизрәк качу юлын карый,
ди. Төлке моны күреп:

— Тот, тот каракны,
Дөя йөрәген ул ашап бетерде!— дип
кычкыра.

Бүре белән Бурсык
күздән язу белән, Төлке Дөя итенең иң
әйбәт җирләрен сайлап, үзенең оясына
алып барып салып куйды. Монда калды
тояклар да сөякләр — Дөя итенең гел
начар урыннары. Итнең иң яхшы урыннарын
ташып бетергәч, Төлке бик матур гына
итеп үзенең оясына кереп ятты, ди.

Бүре әйләнеп кайта
хәзер ит янына. Караса, итнең иң алама
урыннары — сөякләре генә калган. «Их,
мине утырткан икән бу Төлке, – ди, –
мин, ди, ул
Төлкене күрсәм юк итәм мин аны»,— ди.

Бүре калган–поскан
кисәкләрне бер атна эчендә ашап бетереп,
кыш буена ач чыкты, ди, ә наян Төлке кыш
буена ит ашап, бик мул чыкты, ди.

Икенче көз җитә
хәзер. Төлке бер авылга бара да, ди, шул
авылдан төрле китап кисәкләрен алып
кайта, ди. Күзлек киеп, китап укыган
сымак булып төп башына менеп утыра, ди,
бу. Моның янына Бүре килеп чыга.

– Ах, ялганчы,
былтыр син
мине алдаган идең, шуның өчен менә мин
сине хәзер юк итәм,— ди.

– Әй, җүләр–җүләр
Бүре, ди, син ялгышасың, ди, мин, ди, сине
беркайчан да күргәнем юк, ди. Менә мин,
ди, укытучы, ди, бөтен җанварларның
балаларын укытам, әгәр дә балаларың
булса, китер, мин аларны да укытырмын,—
ди.

Бүре әйтә:

– Минем дә ике
балам, бар,— ди.

– Алай булгач,—
ди Төлке,— балаларыңны китер, бала
башына икешәр сарык түшкәсе алып
килерсең, ди. Озакламыйча, ди, бөтен
җанварларның балалары килеп җитәрләр,
син үз балаларыңны алардан алданрак
китер, алдан килгән урын өчен, алданрак
килеп урын алып калсыннар,— ди.

Бүре кайтып китә.
Ике көннән соң Бүре, дүрт түшкә сарык
белән ике баласын алып килеп, Төлке
муллага тапшыра, ди. Төлке моның итләрен
дә, балаларын да кабул итеп алып кала.
Бүрегә әйтә Төлке:

—Алты ай тулуга
балаларыңның хәлен белергә кил,—ди.

Ярар, Бүре, моңа
бүләкләр биреп, балаларын калдырып
кайтып китә. Бүре китү белән, Төлке моның
ике баласын да суеп ике айда ашап бетерә
дә сөякләрен тиреләренә төреп почмакка
салып куя. Алты ай тулганда, дүрт сарык
түшкәсен ашап бетереп, Төлке бу тирәләрдән
сыза.

Алты ай тулуга
Бүре балаларын күрергә дип килеп җитә.
Килеп караса, Төлке үзе дә, балалары да
юк — җилләр искән! Бүре, Төлке оясын
табып, аның эченә кереп караса—почмакта
балаларының тиреләре ята, ди,. «Их усал
нәрсә, ди, бу минем балаларымны ашап
бетергән икән ләбаса, ди. Әгәр дә бу
Төлке миңа туры килсә, ди, мин аны
берсүзсез юк итәм»,— ди.

Хәзер яз җитә,
сулар шәбәя, көннәр дә җылынып китә.
Авылдан читтә бер тегермән бар икән.
Шул тегермәннең ишеге ачык калган да,
Төлке шунда кереп он ялангалап йөри
икән, ди. Шул арада әлеге тегермәнгә
баягы Бүре килеп керә. Төлкене күреп:

Ах, Төлке!— ди
Бүре,— туры килдеңме, ди. Син мине ике
тапкыр алдадың, бу юлы алдый алмассың,
мин сине хәзер буып үтерәм,— ди.

– Һи җүләр Бүре,
минем сине күргәнем дә юк, мин бит менә
шушы тегермәндә ничәмә–ничә еллар
буена мельник булып торам. Карының
ачтымы әллә? Корсагың ач икән, менә мин
сиңа он бирәм,— ди.

Бүре, моның сүзенә
ышанып:

— Шулаймы, алайса
ярый, ашыйсым бик килә, син миңа он булса
да бир инде,— ди.

Төлке бер подаука
он алып, аны тегермән ташы өстенә юка
гына итеп сибәләп, таратып куя.

Бүренең карыны
ачыккан була. Ул, аны–моны уйламый,
тегермән ташы өстенә утырып, онны ялый
башлый, ди. Бүре кызып кына онны ялап
азапланган арада Төлке тиз генә барып
тегермәннең кавызын ачып җибәрә. Су
агып китү белән тегермән ташы шунда ук
бик кызу әйләнә башлый. Ташның әйләнеп
китүе була, Бүренең, ыргылып барып,
тегермән стенасына бәрелүе була. Бүре,
бик каты имгәнеп, «ух, ух!!» дип ята, ди,
ә шул арада Төлке чыгып тая, ди.

Бераз вакытлар
сызланып ятканнан соң Бүре, искә килеп,
аягына баса. «Әле моның, ди, минем
балаларымны ашавы җитмәгән, минем үземне
харап итә язды бу, ди. Яңадан туры килмәс
микән бу, ди, туры килә калса, кирәген
бирер идем мин аның,— ди.

Көннәрдән бер
көнне Төлке, бер кочак талчыбык җыеп,
бер тау итәгендә җырлый–җырлый кәрзинкә
үреп маташа икән, ди. Моның җырлаган
тавышын ишетеп, Бүре әлеге Төлке янына
барып чыга, ди.

Бүре, Төлкене
танып:

– Ә, наян Төлке,
эләктеңме, хәзер мин сине бер кабуда юк
итәм,— ди.

– Әй, батыр хайван,—
ди Төлке.— Нигә соң син мине ашарга
телисең, нинди ачуың бар соң синең
миндә?—ди.

Бүре әйтә:

– Ник ачуым
булмасын, ди, соң син мине ничәмә тапкыр
алдадың,— ди.

– Әх, җүләр Бүре,—
ди Төлке.— Минем, ди, ничә еллар буена
бер җиргә дә барганым юк, ди, мин
ничәмә–ничә еллар буена менә шушы тау
башында кәрзинкә үреп гомер итәм, син
дә юкны уйлап йөрмә, менә кәрзинкә үрергә
өйрән. Синең белән без кәрзинкә үреп,
аны базар­ларга илтеп сатарбыз, тамак
та тук булыр, кайгы да булмас,— ди.

Шуннан соң Төлке
кәрзинкә төбен ясады да, ди, шул кәрзинкә
төбенә Бүрене утыртып, үзе кәрзинкәнең
әйләнәсен үрә башлады, ди. Ә үзе һаман
сөйләнә, ди:

— Менә син минем
ничек үргәнне карап тор, өйрәнгәч үзең
дә шулай матур итеп үрә башларсың,—
дип.

Бүре буйсына инде
моның сүзенә, ышана моңа.

Ярар. Төлке
кәрзинкәне үрә бара, ә Бүре «Мин дә
кәрзинкә үрергә өйрәнәм» дип, аның
үргәнен карат утыра, ди. Үрә–үрә торгач
Төлке шактый биек үрде, ди. Бүренең
башыннан югары ягын тарайтканнан–тарайта
барып, кәрзинкәне Бүре чыга алмаслык
итеп үреп бетерде, ди.

Шуннан соң Төлке:

– Ярый, Бүре дус,
исән бул!—дип әйтте дә, ди, үзе сызды,
ди.

– Ах, син наян!—дип,
Бүре Төлкенең артыннан куып китмәкче
булып кузгалып караган иде, ди, кәрзинкәдән
чыга алмады, ди.

Озак та үтмәде,
базарга баручылар килеп җитеп, Бүрене
үтереп, арбага салып алып киттеләр, ди.
Бүре бетте, наян Төлке үз юлына китте,
ди.

studfiles.net

Татар халык әкиятләре. Төлке белән бүре

«Төлке белән бүре»

I

Борын заманда бер авылда бер карт белән бер карчык торган. Карт карчыгына:

— Карчык, син ипи пешереп куй, мин балык тотарга барып кайтыйм,— дигән.

Шуннан соң карт, бер күлгә барып, балык тоткан. Карт, балыкларны чанага төягән дә, өенә кайтырга чыккан. Юлда ул бөгәрләнеп яткан бер төлке күргән… Төлке үлгән кебек булып ята икән: карт бик шатланган. «Менә карчыкның тунына яхшы якалык та булды бит!» — дигән. Шуннан соң ул төлкене чанасына салган да алга таба китеп барган.

Бу төлке тере булган. Ул як-ягына каранган да, чанадагы балыкларны берәм-берәм ташлый башлаган. Балыкларны ташлап бетергәч, үзе дә төшеп калган. Карт моны сизмәгән.

Безнең балыкчы бабай йортына кайтып җиткән. Чанасына карамыйча гына өенә ашыгып кергән дә:

— Карчык, мин сиңа бик шәп якалык алып кайттым. Бар чыгып кара: чанада балык та күп, якалык та бар,— дигән.

Карчык чыгып караса, балык та, якалык та булмаган!

II

Төлке юл буена ташлап калдырган балыкларны җыеп алган , да утырып ашый башлаган. Шул чагында аның янына бер бүре килеп чыккан. Бүре төлкегә:

— Исәнме, дускай? — дигән.

— Бик яхшы,— дигән Төлке.

— Миңа да балык бирче!

— Үзең тот!

— Мин тота белмим шул.

— Су буена бар да койрыгыңны бәкегә тыгып тор. Балык үзе койрыгыңа ябышыр. Ләкин бик озак утыр, яме!—дигән төлке.

Бүре елга буена барып, бәкегә койрыгын тыгып, төн буе утырган.

III

Кышның бик салкын көннәре була. Бүренең койрыгы бәкегә ябышып ката. Ул урыныннан кузгалып китмәкче булып карый, әмма койрыгын боздан кубарып ала алмый. Ул эченнән генә: «Уй-уй, бик күп балык эләккән икән»,— дип уйлый.

Таң аткач, хатыннар суга килә башлаганнар. Алар. Бүрене күреп: «Бүре бар, бүре!» — дип кычкырырга тотынганнар. Алар, барысы бергә җыелып, кайсы көянтә, кайсы таяк, кайсы башка нәрсә белән бүрене кыйнарга керешкәннәр.

Бүре сикергәли торгач, койрыгын өзеп, артына да карамыйча, урманга чапкан.

karaakkosh.com

Огромный сборник татарских сказок (mp3) / Татарский фольклор / KAEF.RU — Татарский портал

«Әкиятләр»
Сказки на татарском языке для детей от заслуженного деятеля искусств Татарстана Резеды Валиевой.

1. Кереш суз
2. Тамгалы куян
3. Калган эшкэ кар ява
4. Иркэ чеби
5. Кышкы экият
6. Ашлар солтаны
7. Ялкау карга баласы
8. Кечкэй батыр
9. Тугры дус
10. Мактанчык черки
11. Килмешэк кабак
12. Жил хем кояш
13. Мыраужан
14. Кэккук
15. Урман экияте
16. Ялкаулык килгэн, дилэр

Аудио книга на татарском языке. Сказки Абдуллы Алиша. Часть первая.

1. Эчтэлек
2. Кем кочле?
3. Сертотмас урдэк
4. Бал корты хэм Шомшэ
5. Эт узенэ ничек хужа эзлэгэн?
6. Куян кызы
7. Каз белэн аккош

Часть вторая.

1. Эчтэлек
2. Чукмар белэн Тукмар
3. Бик яхшы сабак алды ябалак
4. Мактанчык чыпчык белэн тыйнак сыерчык
5. Бикбатыр белэн Биккуркак
6. Аерылганны аю ашар, буленгэнне буре ашар
7. Бай белэн ялчы
8. Староста белэн шайтан
9. Капкорсак патша

«Сабыйларга бүләк 2»
Сборник аудио произведений для детей. Сказки, песенки, караоке! Часть вторая.

Габдулла Тукай

1. Кышкы кич
2. Су анасы
3. Шурэле
4. Сабыйга
5. Туган тел
6. Китап
7. Соткэ тошкэн тычкан
8. Баскыч
9. Арба, чана, ат
10. Хэр ялтыраган алтын тугел
11. Бала бэлен кубэлэк
12. Иссез чэчэк
13. Карлыгач
14. Эш
15. Бишек жыры

Хайваннар турында экиятлэр

1. Аю, карт, толке
2. Хэйлэкэр толке
3. Дурт дус тат шоп
4. Песэй
5. Кэжэ белэн сарык
6. Батыр этэч
7. Эт белэн тукран
8. Будэнэ белэн толке
9. Аю белэн толке

Татар халык экиятлэре

1. Хэйлэкэр этэч
2. Дурт дус
3. Батыр этэч
4. Оч кыз туган
5. Голчэчэк
6. Борчак
7. Камыр Батыр
8. Хэйлэкэр тегуче

Абдулла Алиш экиятлэре

1. Чукмар белэн Тукмар
2. Бик яхшы сабак алды ябалак
3. Мактанчык чыпчык белэн тыйнак сыерчык
4. Бикбатыр белэн Биккуркак
5. Аерылганны аю ашар, буленгэнне буре ашар
6. Бай белэн ялчы
7. Староста белэн шайтан
8. Капкорсак патша

Балалар жырларын йолдызлар башкара (Зульфия Минхажева)

1. Этинен туган коне
2. Этинен туган коне (караоке)
3. Ин якын кешем син, энием
4. Ин якын кешем син, энием (караоке)
5. Елмай!
6. Елмай! (караоке)
7. Дуслык турында жыр
8. Дуслык турында жыр (караоке)
9. Буген белем бэйрэме
10. Буген белем бэйрэме (караоке)
11. Исэнме, Кыш бабай
12. Исэнме, Кыш бабай (караоке)
13. Бэйрем буген
14. Бэйрем бугене татшоп (караоке)
15. Эниемэ
16. Эниемэ (караоке)
17. Туган тел
18. Туган тел (караоке)
19. Туган як
20. Туган як (караоке)
21. Туган тел (Ильнур Саттаров)
22. Кирэкми сугыш (Марсель Вагизов)
23. Эткэмэ (Регина Марданова)
24. Бэз этине яратабыз (Фарит Таишев)
25. Эбигэ хат (Рафина Ганиуллина)
26. Туган конгэ булэк (Айголь туташ)
27. Билгелэр (Альбина Апанаева)
28. Мэктэп (Малика)
29. Укытучылар коне (Гузель Уразова)
30. Бишек жыры (Руфина Гыйлежева)

«Татар халык әкиятләре»

Татарские народные сказки для детей. 8 сказок.

Хайваннар турында экиятлэр 2

Аудио книга для детей. Занимательные сказки о животных на татарском языке.

1. Эчтэлек
2. Наян толке
3. Кэтэн Иванович
4. Кэжэ белэн буре
5. Сауны хаста кутэрер
6. Як аю белэн оч кыз
7. Дус киеклэр
8. Салан-торхан
9. Жулэр буре

Скачать бесплатно Deposit (~812Mb).
Ещё детские товары

kaef.ru