Темы диктантов для 3 класса:
- Главные и второстепенные члены предложения 3 класс
- Гласные в приставках
- Корневые орфограммы
- Мягкий знак в именах существительных женского рода
- Непроизносимые согласные в корне и суффиксе
- Окончание имен прилагательных
- Повторение за 2 класс
- Разделительный твердый знак
Диктант (54 слова)
В первом предложении подчеркните буквы, обозначающие…
Диктант «Зимний сон» (66 слов)
Наступила зима. Все вокруг как будто уснуло. Не слышно…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант «Новый год» (67 слов)
Скоро наступит новый год. Папа принес домой красивую ёлку….
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант ‘Арабская лошадь (43 слова)
Арабы сочиняют в её честь песни, на все лады восхваляют…
Диктант (44 слова)
В первом предложении подчеркните буквы, обозначающие…
Диктант (45 слов)
Напишите транскрипции слов первого предложения.
Разделите…
Диктант (50 слов)
Выпишите слово с разделительным твёрдым знаком. Сделайте…
Диктант (52 слова)
Напишите транскрипции слов последнего…
Диктант (54 слова)
Выпишите первое слово из второго предложения и сделайте…
Диктант (55 слов)
Выпишите по одному слову с буквой «Е». В первом оно должна…
Диктант (55 слов)
Выпишите по одному слову с буквой «Я». В первом она должна…
Диктант (57 слов)
Сделайте фонетический разбор последнего слова первого…
Диктант (59 слов)
Выпишите из второго предложения имена прилагательные и…
Диктант (59 слов)
Выпишите из третьего предложения третье слово и сделайте…
Диктант (60 слов)
В первых трёх предложениях подчеркните буквы,…
Диктант В лесу (55 слов)
Дождь хлынул внезапно. Молния, словно нож, прорезала…
Диктант Весенние каникулы (71 слово)
Наступили весенние каникулы. Мы поехали в деревню к…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Весенние кораблики (74 слова)
Наступила весна. Всё вокруг ожило, пришло в движение….
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Весенняя гроза (77 слов)
На небе засияло весеннее солнышко. Природа повеселела….
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Весна (59 слов)
Наступила весна. Синее небо. Апрельское солнце….
Диктант Весна в степи (49 слов)
Весна в самом начале. Степь, политая обильными дождями…
Диктант Вечер в горах (45 слов)
К вечеру похолодало. Вершины гор заволоклись облаками….
Диктант Встреча с гадюкой (64 слова)
Узкая тропинка привела нас в лесную глушь. Редко сюда…
Диктант Гроза (57 слов)
Гроза надвигалась. С вечера солнце спряталось среди…
Диктант День Победы (84 слова)
В конце весны в нашей стране отмечают самый важный праздник…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Ёжик (59 слов)
Однажды наш класс поехал на экскурсию в лес. Там мы…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Ёлочка (54 слова)
Перед Новым годом папа поставил в комнате пушистую ёлочку….
Диктант Жаркий полдень (52 слова)
День стоял жаркий. Ни одно облачко не смело заслонить…
Диктант Звёздное небо (42 слова)
Медленно в августе наступает ночь. Зажигается на востоке…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Зимние забавы (59 слов)
На дворе зима. Ребята с нетерпением ждут первого снега. Так…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Как просыпается деревня (46 слов)
Летнее утро. Притихли деревья. Прозрачными каплями росы…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Лесная поляна (60 слов)
Красиво в лесу весной. Природа пробуждается от долгого…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Лесной пожар (48 слов)
На пороге стоял сентябрь. Мы возвращались с дачного участка…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Лесные звуки (48 слов)
Летним днём дети отправились на прогулку. Небольшая…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Летнее утро (48 слов)
На рассвете в поле стелился в низинах туман. От росы…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Летняя прогулка (50 слов)
Жаркий день. Маша и Таня спешат в лес на прогулку. Вокруг…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Лето (49 слов)
Стоят чудесные деньки. Высоко в ясном небе сияет июльское…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Масленица (79 слов)
Масленица – самый веселый зимний праздник. Масленицей зиму…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Метель (67 слов)
Все началось со снегопада. Снег валил большими белыми…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Мухомор (54 слова)
Возле нашего дома большой лес. Там много грибов и ягод….
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант На речке (58 слов)
Владимир жил в тайге. Сторожка стояла на берегу реки…
Диктант На рыбалке (53 слова)
Мы стали жить на берегу Волги. Зимой река замёрзла. Рыбаки…
Диктант Ночь в сказочном лесу (61 слово)
Ночь, накинув на лес чёрный плащ, дремала с открытыми…
Диктант Ноябрь (53 слова)
В ноябре похолодало. Стоит сырая погода. Весь месяц льют…
Диктант Осенний лес (47слов)
Октябрь. Деревья давно сбросили желтые листья. В лесу идет…
Диктант Первые цветы (53 слова)
Наступила весна. На деревьях завязались почки. Из-под…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Первый снег (67 слов)
Ночью выпал первый снег. Еще вчера было пасмурно, шел…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Поездка к водопаду (57 слов)
Поездка была очень интересной. Местность, по которой мы…
Диктант Поздней весной в саду (66 слов)
Поздняя весна – красивая пора. Дни стоят теплые. Лучи…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Поздняя осень (53 слова)
Наступила поздняя осень. Дни стали короче и холоднее. Часто…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Полдень (55 слов)
Летнее солнце ярко сияло на синем небе. В жарком воздухе…
Диктант После грозы (66 слов)
слова с безударными гласными в корне – 12 слов;
слова с…
Диктант Растёт берёзка (58 слов)
В нашу деревню приехала девочка из Киева. Целое лето она…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Роса (49 слов)
Ранней осенью погода стоит тёплая. Утром на траве можно…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Сентябрь (45 слов)
В середине сентября ещё можно насладиться теплой погодой….
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Снегири (59 слов)
Это случилось в один погожий зимний день. Я возвращался из…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Снеговик (52 слова)
Стоит чудесный зимний день. Падает лёгкий пушистый снег….
Диктант Хозяюшка белка (46 слов)
Хозяюшка белка
Скоро осень. В еловом лесу весь день хлопочут…
Автор: Журнал «Сезоны года»
Диктант Чудесная ёлка (54 слова)
Идёт мелкий снежок. Пушистые хлопья снега легли на землю и…
Диктант Шаги весны (65 слов)
Раннее утро. Небо серое. Голые сучья деревьев мокли от снега…
Диктант №294 (52 слова)
Напишите транскрипции всех слов третьего…
Дзеянне твора адбываецца ў былой заходняй Беларусі, якая ў 1921 годзе была аддадзена пад уладу Польшчы. У пачатку аповесці Даніку было ўсяго сем гадоў. Ён па-дзіцячы глядзіць на свет і жыве сваімі дзіцячымі радасцямі і засмучэннямі. Крыўдна, а часам горка і балюча, калі цябе дражняць, асабліва жабраком. Іншы раз можна пацярпець, але найчасцей трэба не даваць сябе ў крыўду, адбівацца, а часам уцякаць плачучы і клікаць на дапамогу маці.
Даніку вельмі хочацца ў школу. Яна вабіць хлопчыка новым незнаёмым светам, якім жывуць старэйшыя вучні, а яшчэ вельмі хочацца абуць новыя бліскучыя боцікі (першыя ў жыцці!), што мама купіла да школы. У канцы аповесці Даніку дванаццаць гадоў і сярод аднакласнікаў вылучаецца асаблівымі здольнасцямі да навукі. Ён не можа мірыцца з тым, што ў школе дзеці вучацца на чужой мове, што багатыя яго аднакласнікі насміхаюцца з беднасці.
Вялікі ўплыў на Даніка аказалі ўмовы жыцця, а таксама дарослыя. Яму пашчасціла сустрэцца з цудоўнымі настаўнікамі: вясковым чалавекам Міколам Кужалевічам і польскай настаўніцай пані Мар’яй. Мікола Кужалевіч адкрыў Даніку сілу еднасці, братэрства працоўных, гаварыў пра нацыянальную годнасць беларусаў. Пані Мар’я абудзіла любоў і павагу да польскага народа, паказала Даніку працоўную Польшчу, багацце яе літаратуры і мовы. Прайшоў час — і ўжо сам Малец гуртаваў вакол сябе аднакласнікаў, дзяцей беднаты, каб усе трымаліся адзін аднаго.
Але жыццё сутыкала героя і з іншымі настаўнікамі, такіх, як Цаба, Рузя, Дулемба. Хлопчык не мог назваць іх сваімі настаўнікамі, бо тыя ненавідзелі вучняў, абражалі іх, асабліва і пагардліва ставіліся да дзяцей беларусаў.
І галоўны герой аповесці сам стаў вучыць сваіх равеснікаў чытаць на роднай мове. Хлопец многа думаў, аналізаваў убачанае і пачутае, шукаў адказы на пытанні, якія ставіла перад ім жыццё. Таму ў канцы аповесці Данік — не проста хлопчык, а сын свайго народа і ратавальнік сваёй роднай мовы .
Адказы на пытанні:
1. Твор Я. Брыля спадабаўся, асабліва яго галоўны герой – хлопчык Данік і яго настаўніца пані Мар’я. Асабліва ўсхваляваў эпізод, калі Данік убачыў, як на вуліцы б’юць сялянскую жанчыну, а пані Мар’я прыбегла і агарадзіла яго ад гэтага, суцешыла.
2. Дзеянне ў творы адбываецца ў Заходняй Беларусі ў вёсцы Галынка. Частка Беларусі ў 1921 годзе ў выніку Рыжскай дамовы адышла да Польшчы. У Заходняй Беларусі ўсталяваліся жорсткія парадкі: урад Польшчы не прызнаваў беларусаў за нацыю, вёў прымусовае апалячванне, забараняў беларускамоўныя школы, абмяжоўваў права беларусаў на вучобу, друк, бібліятэкі, таварыствы.
3. Данік – хлопчык з вёскі Галынка, якая знаходзіцца ў Заходняй Беларусі. Жыве разам з маці Зосяй у вёсцы. Бацька яго загінуў на вайне з польскімі панамі ў дваццатым годзе, калі хлопчык быў зусім малым. Пра бацьку ў Даніка засталіся самыя лепшыя ўспаміны. Ён быў вельмі вясёлы, добры. У Данікавых успамінах ён «у шэрым шынялі, з чырвонай зоркай на шапцы, тата казытаў вусамі і рагатаў, падкідаючы Даніка на руках». Данікава маці – адна з бедных сялянак вёскі, сціплая, добрая, працавітая жанчына. У яе нават каня няма, а сваёй зямлі зусім мала «для такой жняі, як Данікава мама, няма дзе і разгарнуцца. Зося хадзіла ў зажон. Жала чужое, думала пра сваё».
У Даніка ёсць дзядзькі: татаў брат Пятрусь, які жыве ў Савецкай Беларусі, і мацін – Кастусь, які жыве ў суседніх Мікулічах. Абараніць хлопчыка няма каму. Трэба разлічваць толькі на самога сябе. Данік дапамагае маці па гаспадарцы, працуе пастухом. У яго шмат сяброў, але ёсць і ворагі – дзеці мясцовага старасты Палуяна, якія дражняць Даніка, б’юцца з ім.
У Даніка, як і ў іншых мясцовых хлопцаў, былі мянушкі: Сівы, Гусак, Манька. «Сівым яго празвалі за валасы, асабліва светлыя ўлетку, калі яны выгаралі на сонцы. Гусаком – таму што калісьці, яшчэ падлеткам увосень, хлопцу нагнаў страху стары Міронаў гусак. «Манькай» у іхняй вёсцы называюць левую руку, а Данік хацеў чамусьці быць ляўшою і ўсё страшыў, крычаў: «Вось як дам зманькі!» На кожную з гэтых мянушак можна было адказаць любому з сяброў таксама мянушкай, а то і пабіцца. Самай крыўднай мянушкай – Жабраком абзывалі Даніка Палуянавы сынкі.
Адным са старэйшых сяброў быў Мікола Кужалевіч. У асобе Міколы хлопчык убачыў свайго заступніка і абаронцу. Раней самым блізкім чалавекам, які перажываў за яго, заступаўся, была маці Даніка. Але маці найбольш плакала, прасіла сына перацярпець, не чапаць крыўдзіцеляў.
Мікола Кужалевіч заступіўся за Даніка, калі таго білі браты Палуяны. Данік упершыню адчуў не толькі суцяшэнне, але і словы-напамін пра бацьку-героя. Данік захапляўся сваім новым сябрам, яго розумам, уменнем уплываць на іншых, часам старэйшых за яго самога.
4. Навучанне Даніка пачалося з польскага «элементажа» (буквара) і непрыемнага настаўніка пана Цабы, які не спадабаўся хлопчыку яшчэ да школы. Данік быў адразу настроены на вучобу, і схопліваў усё адразу, старанна выконваў урокі. Але аднойчы Мікола Кужалевіч адкрыў яму зусім іншы свет – сусвет роднай мовы беларускіх пісьменнікаў.
5. Пан Цаба, настаўнік у школе. Ён быў чалавек непрыемны, у яго быў доўгі чырвоны нос і ён казаў сыплючы польскімі словамі. Але хутка Данік даведаўся, што пан Цаба родам з вёскі Бярозаўка, з сям’і багатай. Вучыўся ў Нясвіжы па-руску. А пасля ажаніўся з паняй, сястрой паліцянта і «ў панскую скуру палез». Пан Цаба ставіў дзяцей у кут за правіны, ганьбаваў беларускую мову, хаця і польскай валодаў не вельмі добра, мы дазнаемся, што менавіта ён дамогся арышту Міколы Кужалевіча.
Пан Цаба – хітры, паскудны, здрадлівы чалавек. Такія ўвогуле не павінны навучаць дзяцей.
6. Пасля знаёмства з беларускай граматай, Данік і яго сябры больш цягнуліся да роднай мовы, Данік чытаў ім творы беларускіх пісьменнікаў і яны з захапленнем слухалі. Жыхары Галынкі пісалі пратэст, яны дабіваліся беларускаймоўнай школы для сваіх дзяцей.
7. Пані Мар’я – выхавацелька чацвёртага класа, вясёлая, жартаўлівая, цікавая, высокаадукаваная, добрая, прыгожая (мілы, прыгожы твар яе, абапал якога звісалі чорныя кучаравыя пасмы коратка, «пад польку», астрыжаных валасоў). Яна незвычайна праводзіла свае ўрокі, напрыклад, дзеці малявалі яблыкі на кляновых лістах, настаўніца не толькі назірала і вучыла, але і сама актыўна ўдзельнічала ў працэсе, давала слушныя парады, дапамагала, а калі яна чытала творы дзецям, то ўкладвала ў чытанне столькі пачуццяў і асабістых адносін, што дзеці не маглі не захапіцца імі.
На беларускіх гадзінах настаўніца знаёміла дзяцей з творамі беларускіх пісьменнікаў. Яна настолькі прачула чытала гэтыя апавяданні, што Данік не мог нічога рабіць, акрамя як слухаць і бачыць яе спачуванне і перажыванне за маленькіх герояў з апавяданняў Цёткі і Сянкевіча.
8. Пані Мар’я была спагадліваю, мела добрае сэрца, яна спачувае героям апавяданняў Цёткі і Г. Сянкевіча. Абодва гэтыя творы – пра трагічны лёс дзяцей-сірот. Настаўніца хоча падкрэсліць, што жыццё бедных працоўных людзей і Польшчы, і Беларусі аднолькавае. Гіне Янка-музыка, гіне Міхаська. Іх не зразумелі ў грамадстве, якое пабудавана на жорсткасці, дзікасці, класавай няроўнасці. Пані Мар’я спачувала гаротнаму лёсу людзей з беларускай вёскі, якіх прымусова адбіралі мову, апалячвалі. Яна імкнулася данесці Даніку, што не ўсе палякі аднолькавыя. Таму і праводзіла беларускія гадзіны, сама вывучала беларускую мову, у вольныя часы па вечарах.
9. Пані Мар’я лічыла Даніка вельмі здольным да навук, яна верыла ў яго, любіла, як сапраўдная «другая мама». Настаўніца падарыла яму кнігу Баляслава Пруса «Навелы» і падпісала яе: «Даніку Мальцу, майму светлавалосаму хлопчыку, каб дачакаўся светлага жыцця».
Пані Мар’я вылучалася сярод іншых настаўнікаў. Яна любіла сваіх вучняў, аддавала ім сваё сэрца. Пані Мар’я старалася зразумець сваіх навучэнцаў, давала ім веды, падтрымлівала іх у розных складаных жыццёвых абставінах. Яны лічылі яе сваёй другой мамай.
10. Панна Рузя, якая прыйшла ў клас пасля таго, як захварэла пані Мар’я, была яе поўнай супрацьлегласцю: «худая, крыклівая панна Рузя, якая вучыць і нецікава, і нудна. Адзнакі запісвае ў тоўсты блакнот, які хавае ў чорную сумачку. З усіх пяці адзнак яна найбольш любіць «тры з мінусам» і за ўсё ўсякае лаецца. Ад яе Данік упершыню пачуў чатыры новыя польскія словы – матолак, дрань і «божы конь». «часцей за ўсё стаіць каля белай кафлянай грубкі, залажыўшы назад сухія бяскроўныя рукі з пярсцёнкамі»
Пані Мар’я была мілай і прыгожай: мілы, прыгожы твар яе, абапал якога звісалі чорныя кучаравыя пасмы коратка, «пад польку», астрыжаных валасоў. Яна ніколі не абражала сваіх вучняў, заўсёды ўдзельнічала ў жыцці класа, нестандартна праводзіла ўрокі, любіла прадмет, які выкладала.
Панна Рузя зневажала дзетак-беларусаў, ставіла ім нізкія адзнакі, а палякаў узвышала і абараняла.
Пані Мар’я глядзела на ўсіх дзяцей як роўных, стала сапраўднай «другой матуляй для іх».
11. У час вялікай перамены Данік разам са сваімі сябрамі па асобым спісе, у які ўваходзілі дзеці з бедных сямей, выдаваў абаранкі. Хлопчыка абвінавацілі ў тым, што ён арганізаваў «камуну». Пані Мар’я зразумела, што Данік хацеў падтрымаць сваіх сяброў з бедных сямей, якія нічога не маглі прынесці з дому на сняданак. Яна не дала перарасці канфлікту ў расправу над хлопчыкам, адвяла бяду, а пасля проста папрасіла яго болей так не рабіць.
12. Калі пані Мар’я захварэла дзеці прыйшлі яе наведаць. Але ў пакой напачатку ісці ўпусцілі толькі Даніка. Яна сустрэла яго вельмі прыязна, нават пацалавала. Хлопчык вельмі засаромеўся. Настаўніца распытала пра яго поспехі, пасля яны прыгадалі эпізод каля вакна, і пані Мар’я сказала, што ён зразумее яе ўчынак, калі падрасце. Калі яны ўспомнілі пра спрэчку з-за баранкаў, якія выдаваў Данік па спісе, жанчына сказала важныя словы:
– Я разумею цябе – ты любіш толькі бедных. I я, Данік, не з багатай сям’і. Вы тут усе не любіце паноў. А я – таксама палячка. I гэта, хлопчык, не адно і тое ж. I ў нас, у Польшчы, усякія людзі ёсць. Ты зразумееш мяне, калі падрасцеш.
Пасля яна падарыла яму кнігу навел Баляслава Пруса, і падпісала яе для яго. Гэты падарунак быў для яго самым дарагім у жыцці. Пані Мар’я была ўпэўнена, што Данік пойдзе далёка ў вучэнні. Такія ж спадзяванні яна ўскладала і на сваіх дзетак, якім яна імкнулася прывіць пачуццё дабрыні. Пані Мар’я стала для Даніка сапраўднай другой матуляй, якая не толькі бараніла яго, але і заклала ў яго душу важныя духоўныя паняцці.
13. Даніка выключылі са школы за тое, што ён разам са сваімі сябрамі прыняў рашэнне на перапынках гаварыць толькі па-беларуску, а хто парушыць дагавор, будзе плаціць штраф 5 грошаў. На яго данёс лупаты Чэсік Бэндзіньскі. Заступіцца на гэты раз за Даніка не было каму. Пані Мар’я яшчэ хварэла. Так ён вярнуўся ў Галынку і зноў стаў пастушком. Але быў гэта зусім іншы Данік.
14. Мікола Кужалевіч зноў адкрыў для хлопчыка новы свет – свет беларускага друкаванага слова. Пад яго ўплывам хлопчык пачынае адчуваць сябе беларусам, сынам свайго народа, у ім абуджаецца нацыянальная годнасць. Верш Янкі Купалы, прачытаны Міколам Кужалевічам, дапамог Даніку зразумець сэнс жыцця: трэба змагацца за свае правы, каб доля не была «горкай». Санька Сурновіч сябра і аднакласнік Даніка. Добры, разумны хлопчык. Таленавіты, ён падтрымліваў Даніка, любіў беларускую мову.
Муж пані Мар’і зусім не падобны на яе – чалавек бязлікі, баязлівы, наўрад ці ён падтрымліваў цягу сваёй жонкі да беларускай культуры.
Палуян – солтыс, стараста, ён непрыемны чалавек, абзываў маці Даніка, гаварыў, што яна жабрачка, яго сыны не любілі Даніка, білі яго.
15. Данік:
Данік быў старанным хлопчыкам, больш за ўсіх вучняў чытаў беларускіх, рускіх і польскіх кніжак. Аднак хлопчыку прыйшлося два гады сядзець у адным класе, у маці не было грошай, каб даць магчымасць вучыцца далей.
«Яму ўжо адзінаццаць. Ужо другі год хлопец сядзіць у трэцім класе. Што, хіба ён вучыцца дрэнна? Ды не! Цяпер ужо не толькі ўся школа, а ўся Галынка ведае, што ён, Зосін Данік, вучыцца лепш за ўсіх…»
«А ці добра, што я пайду туды, што я хачу вучыцца, хоць і па-польску? Што ж я – хачу панам Цабам зрабіцца?.. Ды ж дзядзька піша, каб я вучыўся! – успамінае ён з палёгкай. – У школе буду вучыцца па-польску, а дома – па-свойму. I буду шмат чытаць, буду такі разумны, як тата, як дзядзька Пятрусь, як Мікола».
Пані Мар’я:
Вось як успрымае вобраз пані Мар’і Данік: «Данік глядзіць на белую маленькую руку настаўніцы, потым крадком цікуе на мілы прыгожы твар яе, абапал якога звісаюць чорныя кучаравыя пасмы коратка, «пад польку», астрыжаных валасоў. І ў душу яго само чамусьці просіцца слова «матуля», пачутае ад яе пазаўчора».
Пані Мар’я любіць сваіх выхаванцаў, і яны адказваюць ёй узаемнасцю. Хлопчыкі і дзяўчынкі захапляюцца непасрэднасцю, шчырасцю настаўніцы, яе здольнасцю парадавацца поспехам вучняў, дапамагчы ім.
Мар’я Анджэеўская была з беднай польскай сям’і. Вучылася яна ў рускай гімназіі, дзе яшчэ перад вайной яе бацька працаваў настаўнікам. Потым яна самастойна па вечарах вучыла беларускую мову.
Пра панну Рузю: «худая, крыклівая панна Рузя, якая вучыць нецікава і нудна. Адзнакі запісвае ў тоўсты блакнот, які хавае ў чорную сумачку. З усіх пяці адзнак яна найбольш любіць «тры з мінусам» і за ўсё-ўсякае лаецца». Ад яе Данік упершыню пачуў новыя польскія словы – матолак, дрань і «божы конь».
Пан Цаба: «У пана Цабы нос быў доўгі, чырвоны, і настаўнік гугніў у яго неяк адмыслова».
Мікола Кужалевіч:
… – Прыдурак ты! – загрымеў на Васіля другі дзяцюк, Мікола Кужалевіч. Меншы і маладзейшы за Васіля, Мікола штурхануў гэтага здаравілу ў грудзі і замахнуўся: – Табе б вось самому па сківіцах! Каму ты памагаеш, асталоп?! А ты, кулацкая гніда! Вось я табе!..
… – Нічога. Ты, брат, не плач, – гаварыў ён, прыгнуўшыся. – Вырасцеш – мы ім пакажам. Твой бацька быў герой, і ты не плач…
… – Гэта Купала, – сказаў ён. – Той самы, што і пра Машэку напісаў. Памятаеш? – падмаргнуў ён Даніку. – I пра мяне ён напісаў, – гартаў кнігу Мікола. – Глядзі вось, верш «Я шавец-маладзец». I пра цябе напісаў. Пра цябе і пра маму тваю…
Стары Палуян:
I сам стары Палуян не раз крычаў цераз плот на Данікаву маці: «Жабрачка ты! Я цябе з адной кішэні магу купіць з усёй тваёй паршывай гаспадаркай!..
16. У цэнтры ўвагі пісьменніка духоўны і маральны рост Даніка Мальца, яго класавае, сацыяльнае, маральнае сталенне. Гэтай мэце падпарадкавана і пабудова твора. Аповесць «Сірочы хлеб» пачынаецца тым, што Данік – пастух, напрыканцы – таксама. Але за гэты час змянілася светаўспрыманне хлопчыка, ён гатовы змагацца за свае ідэалы, па-новаму ўспрымае шчасце, сэнс жыцця. Пісьменнік даследуе, што дапамагло Даніку так змяніцца і пасталець.
Спачатку пісьменнік паказвае нам сямігадовага хлопчыка. Ён па-дзіцячы глядзіць на свет, жыве дзіцячымі клопатамі, гуляе разам са сваімі сябрамі, бегае па лужынах, купаецца ў Нёмане, збірае на лузе лотаць, б’ецца, калі яго дражняць асабліва крыўднымі мянушкамі. Часта плача, калі не можа справіцца са сваімі ворагамі. Даніка цягне ў школу, яна яму здаецца новым дарослым жыццём.
Заканчваецца аповесць – Даніку Мальцу дванаццаць гадоў. За гэты час адбыліся вялікія змены. У душы Даніка адбываецца складаная праца, ён назірае, разважае, асэнсоўвае з’явы, праблемы. На станаўленне асобы хлопчыка ўплываюць Мікола Кужалевіч і пані Мар’я. Данік шмат зразумеў, выпрацаваў свой погляд на падзеі жыцця.
У гэтай назве слова «хлеб» мае пераноснае значэнне – гэта лёс, жыццё, заробак. А слова «сірочы» ужыта ў прамым значэнні, бо Данік расце без таты, сірата. Слова «хлеб» тут трэба разумець як «жыццё» (параўнайце: «нялёгкі хлеб», «горкі хлеб», «лёгкі хлеб». У назве сканцэнтраваны змест аповесці, у якой чытаем пра нялёгкае сірочае жыццё пры панскай Польшчы.
18. Змест аповесці «Сірочы хлеб» раскрываецца разнымі спосабамі і прыёмамі. Так прыём аповеду выкарыстоўваецца у пачатку аповесці – ад першых слоў «Данік, як і кожны з малых…» да канца абзаца, што пачынаецца словамі «Данік быў сірата» і заканчваецца словамі «…трэба абараняцца самому».
Чытаючы аповесць «Сірочы хлеб», мы ўвесь час уважліва сочым за тым, як складваецца жыццё Даніка Мальца ў яго адносінах да Міколы Кужалевіча, пані Мар’і, іншых вяскоўцаў, вучняў.
Акрамя гэтага выкарыстоўваецца прыём партрэту і пейзажу: у аповесці «Сірочы хлеб» такіх замалёвак прыроды шмат, напрыклад, у раздзеле VI – абзац, што пачынаецца словамі: «Як яны (лісты) хораша жаўцеюць на іхнім клёне перад хатай». Партрэту таксама надаецца важнае значэнне, таму што пісьменнік дапамагае нам уявіць знешні выгляд героя, напрыклад, Цабы, пані Мар’і, панны Рузі.
Апісанні раскіданы па ўсім творы, падаюцца асобнымі штрыхамі, дэталямі з мэтай паступовай характарыстыкі дзеяння або героя твора.
Важным прыёмам для раскрыцця аарктарыстыкі герояў з’яўляецца дыялог, гэтым прыёмам аўтар часта карыстаецца. Яскравы прыклад: размовы паміж Данікам і пані Мар’яй.
Похожие статьи:
Пераказы → Хлеб для партызанаў
Пераказы → Хлеб
Пераказы → Хлеб-соль
Пераказы → Вытаптаны хлеб
Пераказы → Хлеб
Жыў стары са старой,
Зямлю аралі, хлеб нажывалі,
I было ў іх сямёра дзяцей.
– Выраслі, дзеткі,
Трэба й справай заняцца.
Кім жа хочаце стаць? –
Так спытаўся бацька,
Так спыталася маці.
– Я хачу быць вучоным.
– Быць хачу падарожнікам.
– Я хачу быць артыстам.
– Я ваенным хачу быць.
– Стану медыкам я.
– Ну а я – педагогам.
– Прадаўцом хачу быць, –
Адказалі дарослыя дзеці,
Адказалі і ў свет пайшлі.
Хутка да мэты дзеці ішлі,
Толькі час ішоў хутчэй.
I памерла маці,
I бацька памёр.
Хто ж цяперака будзе
Зямельку араць ды жніва чакаць?
Ещё вершы:
- Дачка лясніка (казка) Каценьцы, дачцэ лясніка, вельмі не хапала мацярынскай ласкі і таму яна так гарнулася да маці-прыроды. Не тое што луг, поле, […]…
- СВЕЖЫНА Ото ж важная дзяржава – Колькі свят у календары! Што ні лічба, то падстава, Рады ўсе гаспадары. Пасха, Коляды, Мікола, […]…
- Машанька з дзядулем і ваўкі (Казка) Пасля выпадку з мядзведзем, дзядуля з бабуляй унучку з сяброўкамі ў лес адпускаць не сталі. А дзядуля ў лес па […]…
- Быць не хачу прыгожай Быць не хачу прыгожай, быць не хачу шчаслівай – толькі выратуй, Божа! У белую квецень слівы з чорнае краскі ночы […]…
- Яблычнае зярнятка (казка) На Яблычны Спас у адну кватэру пазванілі. Гаспадары, убачыўшы бабулю з працягнутай рукой, тут жа зачынілі дзверы. Яны і сваю […]…
- Сёстры Леніна Яны ішлі за братам, як байцы Ідуць за камандзірам баявым, – Сястрыцы, аднадумкі, малайцы З глыбокім – братнім позіркам жывым. […]…
- Пытае першаклашку бацька Пытае першаклашку бацька: -Коля! Ну, як твой першы дзень прайшоў у школе? Ці многаму наўчыўся ты, сынок? -Не надта… Хутка […]…
- Спрэчка колераў (Казка) Колеры аднойчы заспрачаліся. Кожны з іх хацеў быць галоўным. Больш за ўсіх кроычаў Чырвоны колер: – Я самы яркі, таму […]…
- Як звяры ў лесе Каляды адзначалі (Казка) Ідзе Ліса па лесе, а насустрач ёй Воўк. Павіталіся, і Ліса гаворыць: – Вось хутка Каляды, як адзначаць будзем? – […]…
- Гімн Асіповічам Гімн Асіповічам Наш горад, ты для нас з дзяцінства, Як маці і як бацька быў. Ты грэў і песціў нас […]…
- Пара бацькоў наведаць Як дрэвы моцна за зямлю Трымаюцца карэннем, Так дзеці у сваю сям’ю Урастаюць у пакаленнях. Калісьці з роднага двара Спяшаліся […]…
- Выбіраю прафесію Я хачу быць футбалістам, забівацьгалы са свістам галавой, нагой, рукой! Вой! Што я кажу?! Я хачу быць машыністам, электрычкі гнаць […]…
- Скарбы (казка) У адной сям’і нарадзіліся два сыны-блізняты. Назвалі іх Пятром і Паўлам. Калі яны трохі падраслі, з’явіліся ў іх мары падобныя […]…
- Калі вораг быў у хаце Зараслі травой акопы, Ад вайны ўжо час няблізкі. Дзе змагаліся героі, Там смуткуюць абеліскі. Калі вораг быў у хаце, Не […]…
- Жураўлі (казка) Непадалёку ад дома, што стаяў на водшыбе, узвышаўся калодзезьны журавель. Ён выцягваў шыю, углядаўся ўдалячынь, дзе на поплаве былі бачны […]…
- За Цябе ухапіцца хачу За цябе ухапіцца хачу, Як за посах сляпы – ухапіцца, Знаю, ведаеш Ты таямніцы і на сэрцы глухую тугу… Далучыцца […]…
- Хутка казка Шэрасць. Млявасць. Варона – адзіны насычаны колер, Хоць які… П’ю гаркавасць – Салёным сцякае ў сэрца па горле Ад тугі. […]…
- ПЕЧ Гараць вочы, гараць сэрцы, гараць душы, толькі верце, што на свеце гарыць усё, як і шчырасць так і зло. Гараць […]…
- Ня трэба мне грошай Ня трэба мне грошай, ня трэба мне славы, Хачу каб са мной размаўлялі дубравы. Чуць часам хачу я бабуліны словы, […]…
- Незвычайны дамавік (казка) Дома ў адной сялянскай сям’і жыў Дамавік. Вызначаўся ён тым, што быў вельмі дамавітым. Паснуць ноччу гаспадары, дык ён выйдзе […]…
- Мне не страшна зараз быць вар’ятам Мне не страшна зараз быць вар’ятам. Было б горш, калі б я ім не быў. І ў цемры жыў сваім […]…
- КАЛіСЬ Прыгнаўшы ўвечары каровы, Адразу падаў, засынаў. Была вячэра ўжо гатова – Вячэраць бацька падымаў. Я шкрабаў лыжкай дзе папала – […]…
- Перакос з недахопам Перакос з недахопам Дзіцячае Бы з хмаркі зваліуся ен цемнаю ноччу У садок завітау невялічкі каточак Без таты і маці […]…
- Дзень Народзін канібала Дзень Народзін канібала А вось ежы досыць мала! Плачуць, плачуць яго дзеткі: “У супе косці ды шкарпэткі! Тата, тата, хочам […]…
- Ты не мастак! Ты не ствараеш цуд Ты не мастак! Ты не ствараеш цуд, Узяўшы фарбы з неба… Ты шукаў Гармонію жыцця так доўга тут…. Ідэямі хварэў…Не […]…
- Мы можам спыніць вайну З дзяцінства слаўнага куплеты. І толькі з дрэва – пісталеты. З вады ўсе кулі, на ўцеху. Гарматаў залпы – з […]…
- Жытні хлеб Расою і дожджыкам цёплым напоены, Распешчаны ў сонечных промняў цяпле, Напоўнены з чуйных далоняў любоўю – Ляжыць жытні хлеб на […]…
- Па хлеб І я чаргу па хлеб успомню Ў сямідзесятыя гады. Ля магазіна ў панскім доме Былым Стары і малады Машыну хлебную […]…
- ПЕСНЯ ПРА ХЛЕБ Так з даўнiны ў баку нашым вялося, Што лепшыя ўсе песнi ў нас – пра Хлеб… Бач, нездарма – жытнёвае […]…
- Матчын хлеб Матчын хлеб. Зноўку сігаю праз далеч дзіцячу, Зноў сьпеў жаўруковы натхнёна нясу, Аб тых узлесках дзе кнігаўкі плачуць Ды першакветы […]…
- Хлеб Ці гэта звычка, ці патрэба – Адчуўшы лепшы ў свеце пах, Я зноў цалую бохан хлеба, Які трымаю у руках. […]…
- Добры мужык (казка) Ёсць людзі, што і мухі не заб’юць, а ўжо тым больш калі гэта, скажам, такое божае стварэнне як крот. Аднаму […]…
- Снегавік На двары маім узнік незвычайны снегавік: сімпатычны, абаяльны дабрадушны і брутальны. Распусціў з галінак коскі – наймаднейшая прычоска – нібы […]…
- Зайшлі у цёплую кавярню * * * Зайшлі у цёплую кавярню, каб выпіць кавы ля вакна. Здаецца, час праходзіць марна ад недаступнасці цяпла. Сядзелі, […]…
- Не бойся рукі апячы аб хлеб Не бойся рукі апячы аб хлеб, Бойся горшага- Хлеб апячы аб рукі. Не па кніжцы Пазнай сакрэт Хлебаробскай бацькавай навукі. […]…
- БАЛАДА ЯНКІ КУПАЛЫ (7.07.1882-28.06.1942) …Сябе забыць ці быць забытым? Сябе забіць ці быць забітым І ў лесвічны ляцець пралёт? Прыстукі чорныя, як лёд, […]…
- Калгасны супермэн Структуру ўласнай жыццёвае мэты Я скласці павінен, павінен даўно, Жыву на зямлі 31-ае лета, А ўсё неяк так, усё без […]…
- Бацькава сталярня Бацькава сталярня (Прысвячаю свайму тату Пічыцу Уладзіміру Андрэевічу) Яшчэ была без мэблі наша хата, Хоць да ўваходзін поўнасцю гатова. Заняў […]…
- Спроба Паспрабуй змяніцца без людзей, Паспрабуй пажыць у адзіноцтве, Паспрабуй, не меўшы шмат падзей, Верыць у вялікія прароцтвы. Паспрабуй быць тым, […]…
- Старэю цягне да магілкіС Старэю… Цягне да магілкі. Раней туды баяўся я хадзіць, А зараз забягаю на хвілінку, Каб з бацькам тут пагаварыць. Старэю […]…
1. Прыгожая птушка пер’ем, а чалавек вучэннем
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
«Алё, Але»,
«Урок»;
2. Увосень і верабей багаты
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
«Восень у лесе»;
Купальскія песні;
3. Чалавек без радзімы, што салавей без песні
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
4. Добры чалавек і жывёлу шкадуе
Для чытання і вывучэння ў класе
Народныя загадкі пра жывёл.
5. Зімовы дзянёк, што камароў насок
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
Масленічныя песні;
6. Як ты да людзей, так і людзі да цябе
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
7. Добрае дзіця бацькоў думкі згадвае
Для чытання і вывучэння ў класе
Калыханкі, забаўлянкі, пацешкі, прыказкі пра ўзаемаадносіны ў сям’і.
Для пазакласнага чытання
Народныя забаўлянкі і лічылкі;
8. Вясенні дзень год корміць
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
«Страшны звер»;
9. Хто хоча шчасліва жыць,
той працу павінен любіць
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
10. Мірна жыць — шчаслівым быць
Для чытання і вывучэння ў класе
Для пазакласнага чытання
11. Хто спортам займаецца, той сілы набіраецца
Для чытання і вывучэння ў класе
Спрадвеку хлеб у беларусаў быў у пашане і з’яўляўся знакам заможнасці, дабрабыту і дастатку. І па гэты дзень традыцыя сустракаць знакамітых і важных гасцей хлебам-соллю захоўваецца ў нашай краіне не толькі як частка ўрачыстага этыкету, але і свяшчэннай цырымоніі, якая сімвалізуе хлебасольства гаспадароў. Яна сведчыць пра іх гасціннасць, ветлівасць і адкрытасць да добразычлівага дыялогу, пра давер і гатоўнасць да ўзаемнай дапамогі і падтрымкі. Сустрэча хлебам- соллю таксама абяцае гасцям камфортнае знаходжанне ў краіне, дзе ёсць матэрыяльныя і духоўныя багацці, сярод якіх вяршэнствуе хлеб. Нездарма ў народзе гавораць: будзе хлеб, будзе і песня. Усё, што звязана з хлебам: поле — перапрацоўка збожжа — хлебапрадукты, гэтыя найважнейшыя вытворчыя сферы знаходзяцца пад пастаянным кантролем дзяржавы. Таму хлеб — традыцыйная ежа беларусаў — здаўна шануецца ў Беларусі і як стратэгічны прадукт, дзякуючы якому ўмацоўваецца харчовая бяспека краіны.
Традыцыі выпечкі — у пашане
Як сведчыць статыстыка, хлеба сучасныя беларусы хоць і сталі есці менш, арыентуючыся на здаровы лад жыцця, але ён у народзе гэтак жа папулярны, як і раней. Дастаткова зайсці ў супермаркет і паглядзець у спажывецкія кошыкі або каляскі пакупнікоў, каб пераканацца: хлеб — усяму галава. Калі не заўва-жыш у іх чорны, аржаны пад масай прадуктаў, то, скажам, доўгі белы багет у вочы кінецца абавязкова — узвышаецца над усім змесцівам: зламаць яго ж не хочацца, такі ён прыгожы, крохкі і свежы. Таксама на большасці столікаў у кафэ і рэстаранах сярод іншых страў убачыш у Беларусі талерку з кавалачкамі хлеба — белага і чорнага.
Якая зямля, такі і хлеб. Крыху гісторыі
Пачуццё павагі да хлеба ў Беларусі, беражлівае да яго стаўленне, можна нават сказаць трапяткое, — частка культуры беларусаў. Інакш кажучы, адносіны да хлеба тут у генах. У Музеі старажытных народных рамёстваў і тэхналогій у Дудутках, што пад Мінскам, ёсць унікальная пякарня, дзе можна шмат даведацца пра хлеб. І на сайце музея (www.dudutki.by) расказваецца пра мноства традыцый, звязаных з хлебапячэннем. Асабіста я зрабіла шмат для сябе адкрыццяў, звязаных з мастацтвам выпечкі. Аказваецца, у продкаў беларусаў былі свае ўяўленні, звычаі, як і калі трэба хлеб наразаць, а не ламаць. Шанавалася нават хлебная крошка, якую нельга было ўпусціць на падлогу і, не дай Бог, растаптаць нагамі. Лічылася, што пячы хлеб павінна жанчына, гаспадыня дома. Ні ў якім разе ёй не варта было рашчыняць хлеб у кепскім настроі, што магло адбіцца на яго якасці. А вось як пачыналі выпечку нашы продкі:
“Квасілі цеста з дапамогай рошчыны — невялікага кавалачка сырога цеста, якое засталося на дне дзяжы ад папярэдняй выпечкі.
Раніцай у дзень выпечкі ў рошчыну дабаўлялі муку і вымешвалі крутое цеста. Мясілі цеста на выскрабеным стале пры дапамозе кулакоў.
Пакуль цеста падыходзіла, у печы добра прапальвалі і старанна вымяталі яе памялом. Далей з дзяжы бралі кавалачак цеста на адну булку, прыгладжвалі яго рукамі і клалі на драўляную хлебную лапату, якую папярэдне пасыпалі мукой або засцілалі лісцем капусты, клёну, аеру, хрэну. З лапаты цеста садзілі ў печ. Выпечка хлеба доўжылася 1-2 гадзіны ў за-лежнасці ад цеплаёмістасці печы. За адну выпечку пяклі ад 4 да 7 булак.
Гатоўнасць хлеба правяралі рознымі спосабамі. Глядзелі: калі пар з хлеба ідзе ўгору роўна — значыць, спёкся. Клалі на адну руку і стукалі знізу другой: калі буханка падскочыць на далоні, то гатовы. Скочвалі з хлебнага мякішу “галачку” і кідалі ў шклянку з вадой: калі “галачка” ўсплыве — хлеб выпечаны. Пратыкалі хлеб нажом або палачкай, калі цеста не прыставала, то спёкся. Стукалі сярэднімі суставамі пальцаў аб ніжнюю скарынку — гатовы хлеб “гучыць”. Прыкладвалі булку да носа: калі не пячэ, значыць вільгаць з яго ўжо дастаткова выпарылася, і хлеб гатовы.
Гатовы хлеб вымалі з печы, чысцілі ад лісця, укладвалі на засланую лаву, злёгку змочвалі вадой, каб скарынка не чарсцвела, і накрывалі ручніком”.
У музеі, што ў Дудутках, рас-казваюць: “Даўней беларусам не заўсёды даводзілася есці “чысты”, прыгатаваны з адной толькі жытняй мукі хлеб. Часта неўраджаі, войны, стыхійныя бедствы прымушалі ўжываць у ежу жытні хлеб з рознымі дамешкамі.
Так, “градовы” хлеб выпякаўся з непрасеянай жытняй мукі. Калі ж зерне пасля малацьбы не прасейвалася зусім, а толькі чысцілася ад буйнога смецця і пустых каласоў, то мука з такога жыта ішла на прыгатаванне “пушнога” хлеба. “Паловы” хлеб складаўся з жытняй мукі толькі напалову. Другую палову складалі ўзятыя паасобку або змяшаныя адзін з адным ячмень, авёс, грэчка, пшаніца.
У гады дрэннага ўраджаю злакавых выпякалі “бульбяны” хлеб з жытняй мукі і мятай варанай або перацёртай на тарцы сырой бульбы. Нягледзячы на прыемны смак і белізну, такі хлеб даволі хутка чарсцвеў і прыядаўся.
Вясной або ў гады недароду часта ўжывалі “мякінны” хлеб. Асновай такога хлеба была аўсяная, ячменная, пшанічная або жытняя мякіна, а мука выкарыстоўвалася толькі як злучальны кампанент. Пра такі хлеб гаварылі: “З мякiнаю лёгка хадзiць, ды цяжка ногi валачыць”.
Бывала, што і такога хлеба не хапала, тады да жытняй мукі дадавалі лісце шчаўя, лебяды, жалуды, мёрзлую бульбу. Пра такі хлеб гаварылі: “Не бяда, калi ў хлебе лебяда, тады бяда, калi хлеба няма!”
Як вядома, упершыню чалавек пачаў ужываць зерне дзікіх злакаў у ежу 15 тысяч гадоў назад. Вікіпедыя, якая прэтэндуе на ўсёведанне, падказвае: менавіта старажытныя егіпцяне першымі сталі выпякаць хлеб з разрыхленага шляхам браджэння цеста. Ён і стаў асновай сучаснага хлебапячэння. У 70-80 гадах XX стагоддзя асартымент хлеба ў СССР абмяжоўваўся некалькімі найменнямі. У Беларусі ў тыя часы выпякалі чыста жытнія гатункі хлеба, а таксама хлеб з сумесі жытняй і пшанічнай мукі на густых і вадкіх заквасках. З распадам Савецкага Саюза хлебапячэнне Беларусі стала развівацца з улікам асаблівай культуры харчавання, густаў, наяўнасці сыравіннай базы. Цяпер гэта вельмі развітая галіна ў краіне.
Хлеб — тое, што нас аб’ядноўвае. Асабістае
Гэты слоган сёння можна сустрэць на білбордах па Мінску. І ён мне да душы, бо абуджае ўспаміны, звязаныя з хлебам. У кожнага з нас свая “хлебная” гісторыя. Маё ўсведамленне каштоўнасці хлеба, трапяткіх адносінаў да яго духмянага “акрайца”, як і ў многіх іншых маіх аднагодкаў, пачалося ў дзяцінстве. І ў нашай сям’і без хлеба не снедалі, не абедалі і не вячэралі. А мы, дзеці, часта без яго нават не гулялі на вуліцы.
Інжынер-тэхнолаг хлебабулачнага ўчастка Гомельхлебпрам Алеся Крупадзёрава з фірменым хлебам «Валатоўскі», які карыстаецца попытам
Памятаю, як суседскі хлапчук, нас, чараду дзятвы, здзівіў невымоўна, калі выйшаў на прагулку з вялікім кавалкам хлеба, густа пасыпаным цукрам. Ён жаваў гэты акраец, падобны да адпілаванага кавалка цагліны, так, што цукар храбусцеў на зубах і, што дзіўна, прама на хлебе цямнеў і станавіўся падобным да наздраватага сакавіцкага снегу. Як потым аказалася, хлеб трэба было злёгку папырскаць вадой, а потым густа пасыпаць цукрам. Зразумела, колькасць цукровай пасыпкі зале-жала ад смакавых пераваг. Карацей, назаўтра ўсе мы дружна высыпалі на вуліцу з лустамі хлеба з мокрым цукрам і адзін перад адным дэманстравалі свае здольнасці храбусцець цукровым пяском. Прызнаюся, мне той сэндвіч зусім не спадабаўся, пра што я і сказала дамашнім. А бабуля, пасмейваючыся, адрэзала мне кавалак хлеба, наліла ў сподачак пахучую вадкасць, якую яшчэ і соллю пасыпала. Так у скарбонцы маіх смакаў ва ўзросце чатырох гадоў з’явіўся хлеб з алеем і соллю. І дагэтуль, час ад часу, я балую сябе, прыпраўляючы хлеб смакамі дзяцінства. Але, на жаль, алей сёння не той. Хто бываў на Украіне, той ведае смак хатняга, як у нас на Харкаўшчыне называлі, “саматужнага” сланечнікавага алею, густога і духмянага. Таму назаўтра я выйшла на вуліцу з кавалкам хлеба з алеем. А яшчэ йшлі у ход і акрайцы, нацертыя часныком і соллю, і кавалкі хлеба з варэннем альбо мёдам.
Калі мы пасталелі, дарослыя даручылі нам хадзіць “по хліб” у блі-жэйшы магазін — на “Белгародскую”. Так мы называлі малюсенькі магазінчык “Белгародскі”, які стаяў уздоўж
дарогі, што вяла ў расійскі горад Белгарад. Я добра памятаю кіславаты смак таго свежага, часта яшчэ цёплага хлеба і абгрызены акраец, які кожны з нас умудраўся з’есці па дарозе дадому. І, вядома ж, яго водар. Дарэчы, падобны па смаку на хлеб майго дзяцінства “кірпічык” спрабавала ў Клецку і Нясвіжы. І як толькі даводзіцца там бываць, купляю традыцыйны бохан у выглядзе цагліны — “Нясвіжскі” хлеб. Ён, дарэчы, выпякаецца з сумесі жытняй і пшанічнай мукі, не плеснее і доўга не чарсцвее, гэта гаворыць пра тое, што выпечка вырабляецца з натуральных прадуктаў. А яшчэ ў Нясвіжы можна купіць каравай незвычайнай прыгажосці, выкананы ў нацыянальным стылі.
Хлеб будзе, дык і ўсё будзе
“Худо, брат жить в Париже: есть нечего, черного хлеба не допросишься”, — паўтараў Аляксандр Пушкін словы свайго сябра, графа Пятра Шараметава, які пабываў у Францыі і, зразумела, дзяліўся з паэтам сваімі ўражаннямі. Гэтыя словы я успамінаю ўсялякі раз, бываючы за мяжой на адпачынку — ў Грэцыі ці Балгарыі, Егіпце альбо на Кіпры, дзе незвычайна смачны белы і шэры хлеб, а чорнага няма. І, як правіла, вяртаючыся з далёкіх краін, купляю да абедзеннага стала хлеб жытні. Перавагу аддаю “Нарачанскаму”. І штораз думаю пра тое, што гэты гатунак, зрэшты, як і іншыя гатункі жытняга хлеба, не прыядаецца.
Спецыялісты аддзела мукамольна-крупяной, пякарнай і макароннай прамысловасці Галоўнага ўпраўлення па хлебапрадуктах Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання жартуюць, удакладняючы: не мае ўласцівасцяў “прыядальнасці”. І ганарацца тым, што беларускі хлеб вырабляецца толькі з натуральнай сыравіны. І вось што ў сувязі з гэтым можна расказаць пра хлеб, які вырабляецца ў Беларусі.
Нягледзячы на тое, што аб’ёмы булачных і здобных вырабаў значна выраслі, беларусы па-ранейшаму аддаюць перавагу хлебу. Яго ўдзельная вага ў аб’ёме вытворчасці хлебабулачных вырабаў займае 70 працэнтаў. А калі браць хлеб у цэлым, то больш за 90 працэнтаў беларусаў аддаюць перавагу хлебу жытняму і хлебу з выкарыстаннем жытняй мукі. Менавіта жытні хлеб з’яўляецца прадуктам паўнацэннага харчавання, які змяшчае і бялкі, і вугляводы, а таксама мікра- і макраэлементы, вітаміны групы В і незаменныя амінакіслоты, валокны. Відаць, у народзе ведалі пра тое, што хлеб — карысны прадукт. Нездарма беларуская прыказка гаворыць: хлеб і сэрца чалавеку ўмацуе.
Ад Ірыны Баранцэвіч, начальніка аддзела, даведваюся, што жытнія гатункі хлеба вырабляюцца на аснове заквасак, якія атрымліваюць з чыстых культур мікраарганізмаў — дражджэй і розных штамаў малочнакіслых бактэрый. Пры вытворчасці хлеба выкарыстоўваюцца такія віды айчыннай сыравіны, як бульбяныя крупкі, солад, патака, кваснае сусла, інвертны сіроп, кмен, ільняное семя ды іншыя дабаўкі, што дае магчымасць атрымаць не толькі своеасаблівы водар хлеба, але таксама павялічыць перыяд захавання яго свежасці, не дадаючы пры гэтым ніякіх кансервантаў. Але пакінем гэтыя тонкасці знаўцам хлебнай справы — тэхнолагам, цеставодам, пекарам, а звернем увагу на заварны хлеб. Ён становіцца ўсё больш папулярным. І спажыванне такога хлеба павялічваецца: больш за 60 працэнтаў у аб’ёме вытворчасці хлеба займаюць заварныя гатункі. Ім, асабліва ў абласных, раённых гарадах, ды і сельскай мясцовасці, аддаецца перавага.
Аказваецца, вытворчасць ажыццяўляецца строга пад заяўкі гандлёвых арганізацый. Выпрацоўваюцца і больш простыя гатункі, удзельная вага якіх невялікая, але адпавядае спажывецкаму попыту.
Сёння ў магазінах Беларусі вельмі вялікі асартымент хлеба. За год выпускаецца да 2 тысяч найменняў хлебабулачных вырабаў. У буйных гандлёвых аб’ектах, а таксама ў фірменных магазінах, асартымент хлеба дасягае да 40. Акрамя таго, гэты асартымент пастаянна ўдасканальваецца. Напрыклад, у 2014 годзе было распрацавана больш за 500 новых відаў хлебабулачных вырабаў. Калі на той або іншы гатунак хлеба няма попыту, то ён здымаецца з вытворчасці. Калі ж попыт ёсць, то аб’ёмы вытворчасці гэтага гатунку хлеба паступова нарошчваюцца.
Калі ў асартыменце няма таго хлеба, які хацеў бы набыць пакупнік у магазіне, то ён можа пакінуць сваю заяўку у Кнізе пажаданняў. Самай буйной структурай пякарнай галіны ў Беларусі з’яўляецца Мінскхлебпрам. Гэтае прадпрыемства аб’ядноўвае шэсць сталічных хлебазаводаў. Яны размешчаны ў Мінску такім чынам, каб якасны свежы хлеб паступаў да спажыўцоў непасрэдна па месцы іх жыхарства.
“Нарачанскі” ды іншыя
Аднак, вернемся да “Нарачанскага” хлеба. Мае калегі па пяры ў свой час на старонках “СБ. Беларусь сегодня” расказалі гісторыю яго стварэння. Аказваецца, “Нарачанскі” нарадзіўся ў 1986 годзе дзякуючы Святлане Загнетавай. Аўтар гэтага хлеба, ў 2011 годзе была галоўным тэхнолагам Мінскага хлебазавода №2, старэйшага прадпрыемства, якое першым асвоіла тэхналогію вытворчасці заварнога хлеба.
Сама Святлана, цяпер яна вядучы спецыяліст завода па маркетынгу і збыце, родам са Смаргоні, таму з дзяцінства часта ездзіла ў Вільнюс, дзе і паспрабавала чорны заварны хлеб. І пасля ёй вельмі захацелася спячы бохан духмянага чорнага хлеба, але каб лягчэйшы ён быў для страўніка, не такі цяжкі, як у прыбалтаў. Як гаворыцца, мары здзяйсняюцца. Падчас вучобы ў Прыбалтыцы Загнетава выведала ў мясцовых майстроў рэцэпты элітных гатункаў, і… працэс пайшоў. Потым Святлана Іванаўна разам з калегамі ўспомніла, як бабулі дадавалі ў хлеб бульбу. Добрая справа! Замясілі цеста з аржаным соладам, патакай, кменам — і выйшаў “Нарачанскі”. Так рэцэптуру будучага хлеба ўзбагацілі сакрэтамі лепшых хлебапёкаў з беларускіх вёсак. Тэхналогія цеставядзення новага хлеба аказалася настолькі ўдалай, што пасля яе перанялі калегі з іншых беларускіх хлебазаводаў.
Калі толькі пачыналі пячы гэты папулярны хлеб, усяго па сто булак у дзень, многія не верылі, што ён пойдзе ў масы: каштаваў “Нарачанскі” па тым часе не танна. Але лідзірую-чыя пазіцыі ўсё ж заваяваў хутка. Дарэчы, Загнетавай належыць і ідэя назвы гэтага хлеба. Як прызналася Святлана Іванаўна, прапаноўваліся ўсялякія іншыя — “Лугавы”, “Азёрны”, “Лясны”, “Сямейны”, але яна адчувала: усё не тое… А потым, як гэта і здараецца, калі чалавек напружваецца ў пошуку, Загнетаву асяніла: “Нарачанскі”!
У рэспубліканскім конкурсе спа-жывецкіх пераваг “Прадукт года” хлеб “Нарачанскі” Мінскага хлебазавода №2 шмат гадоў утрымлівае за сабою ганаровае першае месца і ўзнагароджаны спецыяльнай прэміяй конкурсу — Гран-пры! Яго з задавальненнем купляюць і госці Беларусі.
Вядомыя гатункі хлеба ёсць у кожнага мінскага хлебазавода, і яны не паўтараюцца. Так, напрыклад, на хлебазаводзе №2 існуе шырокі асартымент знакамітых гандлёвых марак хлеба. Гэта ў першую чаргу “Нарачанскі”, “Юбілярны” з кляновым лістом, “Траецкі”, “Радзівілаўскі”, “Старажоўскі”. На хлебазаводзе №3 — усім вядомы “Барадзінскі”. На хлебазаводзе №4 — “Балтыйскі”, на хлебазаводзе №5 — “Майскі”, на хлебазаводзе “Аўтамат” — “Водар”, а на хлебазаводзе №6 — стары знаёмы “Сітны”. Цяпер за хлебазаводамі замацаваныя свае гандлёвыя маркі. Таму прадукцыю таго ж хлебазавода №2 не зблытаеш з хлебабулачнымі вырабамі ад іншых вытворцаў.
Цяпер многія віды хлеба сталі багацейшыя па складзе. У асобныя гатункі дадаюцца арэхі, сухафрукты, ільняное семя, семя сланечніку, гарбуза. Пры вытворчасці батонаў ды іншых булачных і здобных вырабаў у выключных выпадках, а менавіта пры перапрацоўцы мукі з паніжанымі пякарнымі ўласцівасцямі, выкарыстоўваюцца ў невялікіх колькасцях харчовыя дабаўкі — паляпшальнікі, дазволеныя Міністэрствам аховы здароўя.
Ёсць і іншыя гатункі хлеба, якія таксама працяглы час знаходзяцца на рынку. Іх пазнаюць не толькі па знешнім выглядзе, але і па іх смакавых якасцях.
Такія брэндавыя гатункі існуюць у кожнай вобласці Беларусі. Да прыкладу, карыстаюцца попытам заварны хлеб “Знатны сувенірны” Баранавіцкага хлебазавода, “Зорка гандлю” Брэстхлебпрама, “Віцязь”, “Дзвінскі” Віцебскхлебпрама, “Изобильный” Барысаўхлебпрама, “Гародня” Гроднахлебпрама, “Дзеткаўскі”, “Губернатарскі” булачна-кандытарскай кампаніі “Дамачай”, “Славія” Гомельхлебпрама.
Была б галава на плячах, а хлеб спячом
І, дадам, яшчэ і на экспарт адправім. Беларусь можа пачаць экспартаваць хлеб у Злучаныя Штаты Амерыкі ды Ізраіль. Вось што гаворыць Ірына Алегаўна Баранцэвіч: “Нашы прадпрыемствы асвоілі тэхналогію вытворчасці замарожаных вырабаў. І хоць гэта працазатратная і энергаёмістая вытворчасць, ад якой многія ўжо адышлі, мы не спыняемся”.
Паводле яе слоў, сёння прадпрыемствы сістэмы Мінсельгасхарча актыўна экспартуюць замарожаны хлеб. У прыватнасці, гэтай прадукцыяй ужо зацікавіліся Ізраіль і ЗША. Пры гэтым асноўная маса хлебабулачных вырабаў усё ж экспартуецца ў прылеглыя раёны Расійскай Федэрацыі. Так, за 2014 год, паводле аператыўных дадзеных, у Расію адпраўлена 5 тысяч тон хлеба на 6,1 мільёна долараў. Наш хлеб натуральны, у яго вялікі тэрмін прыдатнасці, таму і нядзіўна, што ён даспадобы замежным спажыўцам, у тым ліку і амерыканцам.
Абсалютна ўсе госці Беларусі вельмі добра адзываюцца пра якасць беларускага хлеба і адзначаюць, што асартымент яго вельмі разнастайны. Ім падабаецца гэты непаўторны смак. Вядома, рознымі дабаўкамі, якія выкарыстоўваюцца пры паскоранай вытворчасці хлеба, можна надаць яму колер, напоўніць разнастайнымі зерневымі дабаўкамі і карыснымі рэчывамі, але смаку, які атрымліваецца толькі дзякуючы працэсу натуральнага браджэння, не будзе. Такія гатункі хлеба, як “Нарачанскі”, “Бульбаш”, “Дзвінскі”, “Дзеткаўскі”, “Золата палёў”, “Знатны сувенірны” ды іншыя, з задавальненнем купляюць за межамі краіны. А прыгожыя і смачныя караваі — неад”емны атрыбут вясельных урачыстасцей, “хлебных” святаў Дажынак і сустрэч гасцей на розных узроўнях: ад сямейнага да дзяржаўнага — таксама прыцягваюць іх ўвагу. Дарэчы, на Мінскам хлебазаводзе №3 выпякаюць караваі з ржанога хлеба.
Ёсць у Беларусі і маленькія пякарні, але іх няшмат, каля 3 працэнтаў, як гавораць спецыялісты, ад каравая краіны. Хлебапячэнне па-ранейшаму застаецца ўдзелам буйных вытворцаў, прыналежных дзяржаве і кантралюемых ёю. Гэтая мадэль, як мяркуюць у Мінсельгасхарчы, жыццяздольная, мае рэзервы для ўдасканалення.
Магчыма, пакупніку сёння складана вызначыцца, лічыць Ірына Алегаўна, з выбарам хлеба. Ёсць сярод іх даволі кансерватыўныя ў сваім выбары, і калі ўжо любяць “Нарачанскі”, то яго ім і падавай. Таксама ёсць людзі, якія імкнуцца паспрабаваць нешта новае. Да хлябоў-“доўгажыхароў”, акрамя “Нарачанскага”, можна аднесці “Барадзінскі”, “Дарніцкі”, “Верхнядзвінскі” ды іншыя хлябы.
Штогод па восені ў Мінску праводзіцца выстава “Хлебная і кандытарская справа”. Там кожны наведвальнік можа прадэгуставаць хлеб і вызначыцца: які ж гатунак для яго з’яўляецца любімым. Там жа лёгка пераканацца ў тым, што Беларусь — краіна хлебная, дзе і працаваць умеюць, і адпачываць — з густам.
Валянціна Ждановіч
Хлеб з пшанічнай мукі без дамешкаў даўней называўся “пірагом”. Яго маглі сабе дазволіць толькі заможныя людзі. Сяляне ж аддавалі перавагу хлебу з жытнёвай мукі з рознымі дабаўкамі. Паколькі традыцыйныя беларускія сем’і былі шматдзетнымі, гаспадыні за раз даводзілася выпякаць10-15 боханаў хлеба па 6 фунтаў (каля 2,5 кг). На гэта ішло 1-1,5 пуда мукі (больш за 16 кг).
Асаблівага сакрэту ў прыгатаванні цеста няма. Усыпаць крыху мукі ў цёплую ваду, размяшаць і пакінуць на час, каб пракісла. Так робіцца рошчына. У яе дадаецца мука, каб атрымалася рэдкае цеста, як на бліны. Потым накрыць дзежку (бочку) палатняным ручніком і так пакінуць нанач у цёплым месцы. Да раніцы цеста загусцее, устане, як на дражджах. Потым цеста мясілі, пяклi з яго хлеб. Частка цеста заставалася на закваску. Дарэчы, хлеб выпякалі прэсным, так было прынята. Магчыма, гэта звязана з дарагоўляй солі.
Айчынная прамысловасць па гэты час пры вытворчасці хлеба выкарыстоўвае толькі натуральную закваску, працэс гатавання якой доўгі і працаёмісты. Выкарыстоўваюць розныя схемы гатавання хлеба —ленінградскую, іванаўскую, з прымяненнем тэрмафільных малочнакіслых бактэрый.
Сёння многія беларусы спрабуюць выпякаць хлеб дома з дапамогай хлебапечкі. Гэты зручны і даступны агрэгат мае шэраг неаспрэчных пераваг. Адна з іх — магчымасць згатаваць смачны хлеб дома выключна з выбраных асабіста вамі натуральных кампанентаў.
З рэцэптурай хлеба можна эксперыментаваць. Замест вады, напрыклад, дабавіць таматны сок. Цікавы смак атрымаецца, калі дадаць смажаную цыбулю з беконам.
Сярэднестатыстычны беларус з’ядае каля 160 грамаў хлеба ў дзень. Аднак гэтыя звесткі даволі ўмоўныя, бо няма дакладных дадзеных пра аб’ёмы вытворчасці хлеба ў гандлёвых сетках, колькасць якіх з кожным годам павялічваецца.
Сёння хлеб і хлебабулачныя вырабы ў Беларусі ў прамысловых аб’ёмах вырабляюць тры асноўныя вытворцы: арганізацыі Мінсельгасхарча (56-57 працэнтаў, 52 хлебазаводы ў абласцях па ўсёй краіне), КУП “Мінскхлебпрам” (17-18 працэнтаў), “Белкаапсаюз” (18 працэнтаў) і прыватныя вытворцы.
(Па матэрыялах газеты “Аргументы и факты в Беларуси”)