Рассказ пра восень на беларускай мове 2 класс

Сочинения
Свободная тема
Урожай

Осенью, как правило, наступает время собирать последний долгожданный урожай. То, что сажали весной и летом, наконец-то начинает приносить свои дары. Люди в деревнях и на фермах трудятся, не покладая рук, ведь им нужно успеть сделать множество работы за это время.

Урожай нужно собрать как можно скорее, ведь никто не может предугадать, когда начнутся первые ночные заморозки, поэтому во всех садах в это время всегда начинается массовый сбор урожая. Ни в коем случае нельзя пропустить нужное время сбора таких овощей, как огурцы, кабачки, капуста и свекла, так как они могут перезреть. В деревнях в эту пору работы валом. Нужно собирать пшеницу и виноград, сливы, морковь, репку, лук, мёд из ульев. А в лесу множество своих богатых плодов. Там настаёт пора собирать корзины ягод, орехов и грибов.

Я очень люблю наблюдать за тем, как мама с папой возвращаются из леса с полными корзинками плодов. На душе сразу становится так радостно, ведь это значит, что совсем скоро я смогу отведать мой любимый грибной суп. Но больше всего я люблю время сбора яблочного урожая. От высоких и стройных яблонь невозможно оторвать взгляд, а только что собранные яблоки всегда очень сочные и ароматные. Стоит просто потрясти яблоню, как с неё тут же, словно град, падают на землю вкуснейшие плоды.

Мама каждый год варит из вкусных красных яблок варенье, которого хватает, чтобы пережить целую зиму. Сборка урожая приносит только удовольствие, целый год я жду наступления осени, чтобы испробовать урожай, которым нас щедро угощает природа и которого нам хватит на очень долгое время.

Осень считается очень красивой порой, а в особенности ранняя осень, ведь это время года дарит нам столько красивых насыщенных красок, на улице ещё тепло, как летом, и светит солнце, но с деревьев уже опадают листья различных цветов: жёлтые, красные, оранжевые. Ранняя осень прелестна.

Во время осени мы наблюдаем с сентября по ноябрь цветение прекрасных осенних цветов: георгинов, астр, хризантем, соцветия флоксов и так далее. Начинают краснеть ягоды рябины, что выглядит поистине прекрасно. Природа осенью просто волшебна. Но разнообразие красок – это далеко не всё, чем может порадовать человечество осень.

Вариант 2

Урожай – слово, которое в корне своём имеет –род-, то есть, то, что родилось, появилось на земле. Чтобы получить урожай чего-либо нужно много трудиться. Иногда урожаем мы называем плоды нашего труда, не обязательно сельскохозяйственного.

Весна в этом году была тёплой, даже жаркой. Поэтому нужно было торопиться, чтобы посадить всё, что задумано. Когда трудная работа была закончена, можно было передохнуть. Всходы были разные. Однако, времени на размышление уже не было. В поле, в огороде, в саду — всюду начиналась горячая пора. Сорняки росли быстрее, чем всё остальное, особенно после полива и дождя. Лето выдалось сухим, жарким. Сотни насекомых трудились в саду, и огороде. На полях они летали утром и ближе к вечеру, когда зной немного спадал. Однако от хрущей, гусениц, бабочек-белянок, слизней спасения не было. Им не мешала жара, сухая погода и даже опрыскивания жгучим перцем и горчицей не помогали. Малина спела очень быстро, ягоды были некрупные, но очень душистые и сладкие. Они привлекали пчёл, ос, других насекомых. Юленька ходила каждое утро в сад, к кустам малины и собирала горстями ягодки. Она ела их сразу, едва помыв водой под краном возле черешни. Там было прохладно, дерево надёжно укрывало от зноя. На нём висели спелые тёмные плоды, которые были сочные и сладкие. Девочка уже их не ела, потому что черешня поспела неделю назад, и её было так много, что не успевали снимать с веток. Самые первые черешенки казались такими вкусными и ароматными, что лучше не бывает. Сварили компот, ели свежую, заморозили, варили варенье, снова компоты. Уже не хочется. Угостили соседей, а черешня всё спеет. Наливается её глянцевый бочок! Скоро лакомились фруктами только воробьи. Правда, остались они на самом верху высокого дерева с широкой кроной. Отдыхай до следующего года, черешня, спасибо тебе!

Настало время других ягод: клубника , малина, смородина. В этом году их было немного. Затем стали поспевать яблочки. Румяные, крепкие, сочные висели они на ветках, привлекая соседских ребят. Юля старалась угостить друзей и себя не забывала. Вот уже и конец июля. Что ещё спеет в саду? Висят на ветках груши, они ещё небольшие, только стали наливаться. Орехи тоже ещё нескоро поспеют, и виноградные кисточки подрастают чуть-чуть. Это всё поздние сорта и сладкими они станут только осенью.

В этом году у нас разный урожай, но мы рады тому, что выросло. Это наш труд, наша забота о матери-земле. Она и отдаёт нам то, что мы в неё вложили.

Сочинение Наш урожай

Осень пришла в этом году незаметно, еще в конце августа. Именно тогда с деревьев начали опадать первые листья. Это и стало нам знаком к сбору осеннего урожая.

Огород встретил нас тишиной, прерываемой щебетом птиц, которые еще не успели улететь в теплые края. Я медленно оглянулась вокруг. Как же тут красиво! Наш огород находился за городом, прямо около леса. Достаточно было пройти полкилометра, чтобы увидеть верхушки сосен и услышать крик филина.

В лесу деревья были все еще зеленые, а вот у нас в огороде некоторые листья уже успели пожелтеть. Под ногами еще не хрустела листва, но трава уже понемногу начинала увядать.

Я еще раз оглянулась вокруг. Все — таки природа осенью волшебна. Многочисленные желто — зеленые деревья создавали золотой перелив, который весело сверкал на солнце. А свежие плоды заставляли меня облизнуться.

Вот, например, с правой стороны у нас росли яблони. Высокие, стройные и красивые они радовали глаз. Даже не приближаясь, можно было увидеть очертания сочных желтых яблок. Я уже представляла, как приехав домой, буду варить из них варенье. Рядом с яблоками росли груши и сливы. Я не любила их, но все же деревья были красивыми. Зеленоватые груши резко контрастировали с темно — фиолетовыми сливами.

А вот слева были кусты с всевозможными ягодами: малина, смородина, черника и ежевика. Больше всего я любила ежевику. Хоть она и колючая, но чтобы собрать ее, не нужно ползать по земле, как с малиной.

Где — то вдалеке виднелось поле с кукурузой, которое тоже принадлежало нам. Ее мы уже успели собрать неделю назад, я сама лично обрывала с нее стебли.

А вот впереди росли овощи. Огурцы, помидоры, капуста и лук. Мама ужасно гордилась своим огородом. Недавно мы даже построили теплицу.

А урожай в этом году выдался славный. Целый день мы провели в работе. Рвали ежевику и смородину, искали малину, выкапывали лук и капусту, собирали фрукты. Но даже от такой работы мы получали удовольствие. Ведь мы еще долго будем есть тот урожай, которым нас так щедро наградила природа.

Также читают:

Картинка к сочинению Урожай

Популярные сегодня темы

Сочинение Дороги, которые мы выбираем
Наша жизнь состоит из множества дорог и путей, выбранных нами. Пожалуй, первым самостоятельным важным решением становится для многих из нас выбор будущей профессии
Сочинение на тему Сострадание активный помощник
«Сострадание — это не чувство; скорее, это благородное расположение души, готовое к тому, чтобы воспринять любовь, милость и другие добродетельные чувства», — произнес однажды знаменитый итальянский поэт Данте Алигьери.
Тема любви в рассказе Куст сирени Куприна
Куприн Александр Иванович написал одно из самых трогательных и полных чувств любви произведений, которое назвал «Куст сирени». В нём он повествует о паре Веры и Николая.
Хронологическая таблица жизни и творчества Достоевского
Федор Михайлович является одним из великих классиков XIX века. Его произведения выделяются своей необычностью и уникальностью.
Составте рассказ о своей учёбе использую план
Сколько бы человек не учился в школе, в каком классе, у него всегда будут любимые и нелюбимые уроки… так и у меня. Однако вкусы могут поменяться

Источник

Тэма: Ходзіць восень-чарадзейка. В. Вярба. “Восень”;М. Даніленка. “Па лясах і палях”

Мэта: Арганізаваць дзейнасць вучняў па вывучэнні тэмы “Ходзіць восень-чарадзейка” у выніку чаго вучні будуць ведаць як выказваць пачуцці любові да прыроды роднага краю;будуць умець выразна чытаць

Садзейнічаць развіццю творчых здольнасцей

Спрыяць выхаванню любові да прыроды

Абсталяванне: падручнік, малюнак жанчыны, малюнак пацерак, малюнак рабіны, лісточкі ў кожнага вучня

Ход урока

Арганізацыйны момант

-Зазвінеў для вас званок.

Запрасіў вас на ўрок.

Ці гатовы вы чытаць

І пытанні задаваць?

-Добры дзень. Сядайце. Спадзяюся, што вы будзеце добра працаваць на ўроку, адзін аднаму дапамагаць.

Моўная размінка

Дзі-дзі-дзі, дзі-дзі-дзі – вакол сябе паглядзі.

Дзе-дзе-дзе, дзе-дзе-дзе – восень па зямле ідзе.

-Звярніце ўвагу на тое, што гук [дз’] мяккі, і адпаведна ен будзе вымаўляцца мякка

Прачытайце вочкамі
Прачытайце шэптам
Прачытайце ўголас павольна
Прачытайце ўголас хутка

Тры дравасекі, тры дрываколы на трох дварах дровы колюць

-Звярніце ўвагу на тое, што гук [р] цверды, і адпаведна ен будзе вымаўляцца цверда

Прачытайце вочкамі
Прачытайце шэптам
Прачытайце ўголас павольна
Прачытайце ўголас хутка

Праверка дамашняга задання

-Давайце праверым дамашняе заданне. Што было зададзена на дом?

(Дзеці чытаюць верш выразна)

-З якім настроем трэба чытаць гэты верш?

-Якімі словамі можна развітацца з сябрам, з мамай, з настаўніцай?

(Дзеці чытаюць тэкст “Павучковыя арэлі” ланцужком)

-Пра каго гаворыцца ў казцы “Павучковыя арэлі”?

-Хто даў павучку разумную параду?

-Як паступілі павукі з мухай?

-Дзе будзе зімаваць муха?

Гульня “Перакладчык”

-Прачытайце. Злучыце рускія і адпаведныя ім беларускія словы.

Арэлі жужжать

Кепска покарабкался

Пакараскаўся папка

Зумкаць жалко

Татка плохо

Шкада качели

Арэлі- качели, кепска-плохо, пакараскаўся- покарабкался, зумкаць-жужжать, татка- папка, шкада-жалко

Фізкультхвілінка

Вывучэнне новага матэрыялу

Падрыхтоўка да ўспрымання зместу твораў

-Давайце прачытаем дыялог па ролях на с. 10. Не забывайце пра крытэрыі чытання, правільнасць і выразнасць.

Чытанне па ролях

-Дзеці, а каму падабаецца восень?

-А чаму яна вам падабаецца?

-А якія прыказкі і прымаўкі пра восень вы ведаеце? Як вы іх зразумееце?

Вясна красна цвятамі, а восень пладамі

Кастрычнік ходзіць па краю ды ходзіць птушак з гаю

У лістападзе гола ў садзе

-Звычайна восень –час адмірання прыроды: ападаюць лісты, высыхае трава, птушкі адлятаюць у цеплыя краіны, жывелы рыхтуюцца да зімовага сну. Усе гэта выклікае пачуцце маркоты, суму. Але гэта не заўседы так. Бо ў час “залатой” восені паветра празрыстае, вогненна-залаты дыван ахінае нашу зямлю. Сонечныя промні ярка асвятляюць яе. З’яўляецца пачуцце бадзерасці. І мы можам убачыць прыгажосць восені ва ўсей яе моцы, у залатым зіхаценні ціхага сонечнага дня.

-Разгледзьце малюнак на с. 11. Якой паказана восень? Што яна трымае ў руках?

-Гэтая дудачка называецца жалейка. Гэта народны музычны інструмент.

-Паслухайце верш і скажыце, як аўтар назваў восень?

Першаснае чытанне твора настаўнікам

-Прачытайце твор самі сабе і адкажыце, чаму аўтар называе восень чарадзейкай?

Дзеці чытаюць самі сабе

-Чаму аўтар называе восень чарадзейкай?

-Знайдзіце ў тэксце, што робіць восень?

-Хто дапамагае восені, зачытайце?

-Куды дзеці запрашаюць восень, прачытайце словамі аўтара?

-Чаму дзеці хочуць навучыць яе, зачытайце?

Выбарачнае чытанне
Чытанне ў парах
Чытанне па адным радку

Фізхвілінка

Падрыхтоўка да ўспрымання зместу твора “Па лясах і палях”

-Адгадайце загадку, каб даведацца пра гераіню апавядання, якое мы будзем чытаць:

Нясу я ўраджаі , палі зноў засяваю,

Птушак на поўдзень адпраўляю,

Дрэвы распранаю,

Ды не чапаю елак і сосен,

Бо хто я?…(Восень)

-Сапраўды, мы будзем чытаць яшчэ адзін твор пра восень . А каб вам лягчэй было зразумець, папрацуем са слоўнікам на с. 12

(Пацеркі-бусы, паказаць малюнак)

(Гронкі-гроздзи, паказаць малюнак)

(Частавацца=угощаться)

(Ззяць=сиять, сверкать, блестеть)

-Паглядзіце на с. 12, як называецца твор, з якім мы зараз пазнаемімся?

-Як вы лічыце, аб чым пойдзе гутарка?

-Я зараз прачытаю твор, а вы послухайце і адкажыце мне, якой аўтар малюе восень?

Чытанне настаўнікам тэксту М. Даніленкі “Па лясах і палях”

-Якой аўтар малюе восень?

Чытанне “ланцужком”

-Што вырашыла зрабіць восень?

-Якога колеру былі грушы і асіны?

Як выглядалі бярозы і клены?

-Што паслужыла восені люстэркай?

-Якога колеру быў асенні ўбор?

-Як выглядалі гронкі рабіны?

-Якія кветкі сабрала восень і ўпляла ў касу?

-Што несла восень у прыполе?

Чытанне “Галава-хвост”

-Як па-іншаму можна назваць тэкст?

-Як восень гасцінна запрашае нас пачаставацца? Прачытайце?

-Успомніце, калі гавораць: “Частуйцеся на здароўе!”?

-Як трэба падзякаваць за пачастунак?

Замацаванне

Гульня “Перакладчык”

Перакласці на рускую мову словы: чарадзейка, жалейка, пацеркі, гронкі, чырвоны, люстэрка

Падвядзенне вынікаў урока

-Якія творы мы сення чыталі?

-Чым яны падобныя між сабой? Чым адрозніваюцца?

Рэфлексія

-Калі вы актыўна ўдзельнічалі ў працы на ўроку і ўсе было зразумела, прымацуйце свой лісток да кашулі Восені. Калі нічога не было зразумела, або было цяжка- прымацуйце лісток да вяночка чарадзейкі Восені

Дамашняе заданне

Выразнае чытанне твораў В.Вярбы “Восень”, М. Даніленкі “Па лясах і палях”

Источник

Залатая восень на школьным двары (казка)

Скончыліся ўрокі. Наспех запіхнуўшы ў заплечнікі сшыткі, кніжкі, ручкі і алоўкі, дзеці разбягаліся па хатах. А на школьным двары красавалася залатая Восень. Усё вакол было заліта сонечным святлом, і толькі халаднаваты ветрык, абдзімаючы дзіцячыя твары, нагадваў пра тое, што не за гарамі восеньская прахалода і дажджы.
     На хаду зашпіляючы куртку, Валік бег да сваёй хаты. А чатырнаццатай гадзіне абяцалі прыйсці яго сябры – Мішка і Кірыл. Хлопчыкі вучыліся ў суседняй школе. Сёння ўсім ім яшчэ трэба будзе рабіць хатнія заданні, аднак зараз хлапчукам вельмі хочацца хоць трохі адпачыць ад вучобы.
     Ды вось і яны!
     – Прывітанне! Што будзем рабіць?
     – Як што? Пайшлі!
     Толькі цяпер Валік заўважыў футбольны мяч у руках сяброў:
     – Ура! Пагуляем трохі!
     Хлопчык памятаў строгі наказ мамы ў шаснаццаць гадзін садзіцца за ўрокі. Аднак школьныя заплечнікі дзяцей ужо звалены ў кучу на лаўцы ў скверыку каля спартыўнай пляцоўкі, а зверху на іх ляглі дзіцячыя курткі і шапкі.
     Надвор’е дзеля гульні выдалася цудоўнае! Суха, ні аблачыны на небе. Толькі шкада, што лета прайшло. Пакуль хлопчыкі гулялі, клён, які рос нападалёку ад спартыўнай пляцоўкі, скідаў і скідаў з сябе жоўтыя і барвовыя пяцівугольныя лісточкі. Яны плаўна апускаліся на зямлю прама ля ног дзяцей. Вось толькі ніхто з іх не заўважаў гэтую восеньскую прыгажосць.
     Набегаўшыся ўдосталь, моцна прагаладаўшыся, падхапіўшы заплечнікі і курткі, хлопчыкі разбегліся па хатах. Лаўка апусцела, але не зусім. Набор каляровых алоўкаў у прыадчыненай скрыначцы, які выпаў аднекуль з рэчаў, так і застаўся ляжаць тут, чамусьці нікім з дзяцей не заўважаны. Сонейка не абышло ўвагай навостраныя каляровыя алоўкі і асвяціла іх так, што яны заззялі ад задавальнення!
     – Так! – прамовіў Зялёны Аловак. – Мне тут падабаецца. Вакол столькі зялёнага колеру!
     – І мне тут падабаецца! – пацвердзіў Жоўты Аловак. – Глядзіце, колькі лістоты афарбавана ў жоўты колер!
     – І мне таксама вельмі падабаецца! – падхапіў Чырвоны Аловак.
     Кожны каляровы аловак, які выглядваў з кардоннай скрыначкі, хутка знайшоў сваякоў у яркай разнастайнасці восеньскай прыроды. Весела абмяркоўваючы ўбачаныя прадметы, алоўкі не адразу звярнулі ўвагу на таго, хто падсеў да іх на лаўку, пастукваючы драўлянай палачкай аб зямлю.
     – І хто ж гэтыя вас тут забыўся? – спытаў доўгабароды сівы дзядок у смешнай чырвона-жоўта-зялёнай шапцы, падобнай на грыб.
     – Валік забыўся, – асцярожна адказалі алоўкі. – А хто вы такі?
     – Хто я? Я дзед Дабрадзед. Абыходжу паркі, бульвары, скверы, сады і, дзе заўважаю непарадак, падфарбоўваю. Бывае, што ліст, трава ці кветка не зусім адказваюць патрабаванням спадарыні Восені. Вось яна і папрасіла мяне дапамагчы ёй у афарбоўцы лістоты ў восеньскія колеры. Сёння я ўжо абышоў пяць паркаў і бульвараў, патраціў усе фарбы, якія браў з сабой. Але вось тут, у гэтым скверы, я яшчэ бачу восеньскі непарадак. А фарбаў няма. Можа быць вы мне дапаможаце ў маёй справе. Вы ж – алоўкі і ўмееце маляваць.
     Алоўкі пераглянуліся. Вядома ж, ім вельмі захацелася паўдзельнічаць у такой добрай справе, і яны тут жа згадзіліся. Тым больш, што на час «восеньскай працы» дзед Дабрадзед зрабіў іх грыфелі чароўнымі! Зараз яны маглі размалёўваць лісце, кветкі, траву і нават неба ў дзіўныя прыгожыя і жывыя восеньскія колеры!
     Усім знайшлася работа: Жоўтаму, Чырвонаму, Бардоваму, Зялёнаму, Аранжаваму алоўкам. Карычневы і Чорны алоўкі падпраўлялі дрэнна афарбаваныя месцы на ствалах дрэваў і кустоў, а сіні і блакітны – дакрануліся да неба, каб трохі падфарбаваць і яго. Дзве гадзіны працы – і сквер ля хаты Валіка яшчэ больш заблішчэў яркімі і вясёлымі фарбамі!
     – Вось і добра! Цяпер і тут поўны парадак, – сказаў дзед Дабрадзед. – Я рады. І людзям, упэўнены, будзе прыемна глядзець на такую восеньскую прыгажосць. Дзякуй вам, алоўкі!
     – Выбачайце, мне трэба ісці. Але я не пакіну вас тут, а аднясу Валянціну. Вы ж мне падкажаце, дзе ён жыве?
     Дзед Дабрадзед узяў скрынку з каляровымі алоўкамі і, пастукваючы сваёй палкай, пайшоў у двор Валькінай хаты. Толькі не паспеў ён падысці да пад’езда, як убачыў хлопчыка. Валік, паабедаўшы і сеўшы рабіць урокі, заўважыў згубу ў сваім заплечніку і пабег яе шукаць. Сёння яму трэба было зрабіць хатняе заданне да ўроку малявання – намаляваць Восень. А калі незнаёмы дзядуля ля пад’езда вярнуў яму скрынку з алоўкамі, хлопчык узрадаваўся і адразу супакоіўся.
     У хаце, разгарнуўшы сшытак па маляванню, Валік дастаў алоўкі і паклаў іх на стол. «Яны такія розныя па колеру. Якім жа з іх маляваць Восень?» – думаў хлопчык.
     Невядома, змог бы ён правільна адлюстраваць на лісце паперы фарбы восені, калі б самі алоўкі не прыйшлі яму на дапамогу. Варта было хлопчыку ўзяць у руку адзін з іх, як на малюнку з’яўляліся выразныя і вельмі яркія прыметы Восені: дрэвы, з якіх аблятала жоўтае і барвовае лісце, бэзавыя, жоўтыя, барвовыя колеры хрызантэм, пунсовыя гронкі рабін.
     Хлопчык паглядзеў на свой малюнак і застаўся задаволены ім.
     А назаўтра Валік раней выйшаў з хаты, каб не спяшаючыся прайсціся праз сквер да школы і палюбавацца на сапраўдныя, жывыя і такія вясёлыя фарбы залатой Восені.

     Гэтая казка на рускай мове

8.07.14

Источник

Воплескі даланёю

адною:

лунае

кляновы ліст над зямлёй.

Так убачыў выдатны паэт Алесь Разанаў, які нядаўна сышоў ад нас, восеньскую пару…

Здавалася б, час, калі ўсё сцішваецца ды вяне… А нахтненне паэтаў ды пісьменнікаў якраз квітнее.

Вядомы даследчык Алесь Бельскі падлічыў пры складанні частотнага паказальніка асноўных пейзажных тэм, вобразаў і матываў беларускай літаратуры, што ў 10 320 творах 150 паэтаў вясна згадваецца 978, восень — 908, зіма — 615, лета — 313 разоў.

Як бачыце, восень амаль даганяе вясну па запатрабаванасці ў літаратараў… Хоць бачаць яе па-рознаму. Алесь Адамовіч пісаў сябру Янку Брылю ў 1957 годзе на Нарач: «У нас тут ні то восень, ні то атамная радыяцыя — поскудзь, а не пагода. Можа, у вас там каля вялікай вады тое, што з неба льецца, не так ужо перашкаджае жыць».

І каб пейзажы за вокнамі гэтай парой не наганялі нуду, як на аўтара вышэй працытаванага ліста, давайце падсвецім іх фантазіяй класікаў.

Восень натхняльная

Дарэчы, чаму для літаратараў восень — пара плённая, даў адказ Уладзімір Караткевіч у рамане «Нельга забыць». Аднакурснік галоўнага героя, паэта Андрэя Грынкевіча, па Літаратурным інстытуце, латыш Яніс, мае рэальны правобраз — гэта паэт Еранім Стулпан, які сябраваў з Караткевічам падчас вучобы на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве. Пра яго гаворыцца наступнае:

«Яніса амаль цэлы месяц не было ў Маскве. Быў у Рызе. Сам зняволіў сябе ў Доме творчасці і пісаў там новую паэму. Яму лепей за ўсё пісалася позняй восенню, у лістападзе, калі над зямлёю нізкае шэрае неба, туман ляжыць на верхавінах дрэў і нават апалая лістота паспела згубіць свой залаты колер і стаць грыфельна-шэрай.

Ён проста быў моцны і жыццярадасны чалавек. А такія любяць восень. І любяць працаваць увосень, таму што ў астатнія поры года жыць хочацца больш, чым пісаць».

Зрэшты, у гэтым рамане шмат восеньскіх пейзажаў, якія робяцца фонам для развіцця нялёгкай любоўнай гісторыі:

«Дзень выдаўся ясны і празрысты для сярэдзіны лістапада. Сквер, пабіты ранішнікамі, толькі сям-там трапятаў паасобнымі, счарнелымі ўжо, лісцямі. І ўмыта, прасветлена-сумна ляжала над белымі лужынкамі, над пацямнелымі з сонечнага боку храпамі шэрай мёрзлай зямлі, над нежывымі дрэвамі халоднае блакітнае неба.

У Андрэя было нялёгка на душы. Нялёгкай была нядаўняя гісторыя з Ірынай, шкада было Ганны».

Восень гаротная

Калі вясна для многіх беларускіх паэтаў — сімвал адраджэння, то восень служыла найлепшым фонам для плачу аб гаротным жыцці мужыка. У паэме Янкі Купалы «Адвечная песня», дзе сімвалічна апісаны год таго беларускага мужыка, раздзел «Восень» пачынаецца так:

«Досвітак. Ток. Бледна курыцца на сцяне газоўка. Мужык малоціць. Цэп гудзе. Яму, глуха заводзячы, падцінае вецер. Дзверы адчыняюцца, уваходзіць Восень. У адной руцэ трымае пук усялякіх павялых зёлак, у другой — пусты мех».

Мужык давай, як яму належыць, скардзіцца:

Восень, ясная пані,

Глянь! я лгаць не хачу —

Да паўзімкі не стане,

Як лічу, не лічу.

Няма штосьці ўмалоту,

Ды і што малаціць?

Копкі дзве акалоту,

Грэчкі з возік ляжыць.

А паколькі ў сям’і сямёра дзетак, будзе зіма галоднай… І восень «выходзіць. На дварэ вецер вые штораз мацней. Каплі сцюдзёнага дажджу шлёпаюць аб гнілыя сцены. Мужык набірае ў рэзгіны вязку саломы і ідзе даваць скаціне. Дзверы са скрыпам зачыняюцца».

Восень, якая дае надзею

Затое ў паэтэсы Канстанцыі Буйло восень — сімвал жыццёвых выпрабаванняў, якія не зламаюць моцнага чалавека.

Што ж, выпрабаванняў хапала: першы зборнік юнай Канстанцыі «Курганная кветка», які выйшаў у 1914-м, рэдагаваў Янка Купала… Наступны выйшаў у 1950-м. Паміж гэтымі датамі — нараджэнне сына, страта мужа ў сталінскіх лагерах, другое замужжа, жыццё далёка ад радзімы… Гэты верш Буйло напісала ў 1966-м як пэўны жыццёвы падрахунак:

Сарвала восень

з дрэваў лісце,

Іх вецер круціць у віры,

Як лёс круціў людзей

калісьці

У далёкай, сумнае пары.

А вось не сумна мне

сягоння,

Бо, дзе трымаліся лісты,

Пупышкі ў рост сук голы

гоніць,

І ён не мёртвы, як кастыль.

Ўсё, што жывое,

будзе жыва.

А вецер мёртвае мяце…

Вясною, з новых сіл

прылівам

Наш сад магутна зацвіце.

Так і душа… Не дайся болю

І думы гордыя спялі, —

І не загіне, вер, ніколі

Ўсё, што ты зробіш

на зямлі.

Восень рэфлексіўная

Герой аповесці Максіма Гарэцкага «Дзве душы» — гэткі тыповы беларус, які рэфлексуе над сваім месцам у жыцці… З яго нараджэннем звязаная таямніца ў стылі антычных трагедый: маці, простая жанчына, немаўлём памяняла яго з панічам: «І душа дваіцца. Дзве душы. Тая, што плакала і жалілася на другую, нашто яна мучыць яе падманкамі, цяпер цвярдзее, але робіцца нядобраю, набірае ўсё болей нейкай калянасці і нават жорсткасці».

Максім Гарэцкі — майстар псіхалагічнага пейзажу, гэта ж ён не аб прыродзе — аб людской душы піша:

«Бывае так, што сярод холаду, шэрасці, пустэльнасці і нуды асенняй прыроды, сярод прыкрага надвор’я самай познай восені на небе неяк неўпрыцям прагаліцца маленькі сіненькі лапічак — адзін, другі, трэці. Вось ужо не малая частка неба вызваляецца з-за хмар, сіняя, радасная; яшчэ лёгка плывуць па яе берагох прыгожыя фарботы цёмных пасяродку і белых наўкол болачак. Яшчэ вісіць чорная, палавая туча далёка-далёка над лесам, як слова яна там дужа добра ўчапілася. А зірніце, зірніце скарэй, як вун там шпарка перасунулася астатняя срэбная хмарка цераз сонца; бліснуў з неба першы сноп светлага калосся на крыллі пруда-ветрака; перабег залатой пасцілкаю цераз папоў сад — і ўсё весялеець, робіцца прыгожым; ціхенька варухнуліся галінкі на старой бярозе, убачыўшы сонца, і мякчэйшай хоча быць мёрзлая груда пад нагамі дзяўчыны, што схапіла вёдры, бяжыць вады, бяжыць і нечага смяецца, а сонейка забылася, забавілася, любуецца на дзявоцкае прыгажство.

Бывае так.

А там ізноў — шэрая нуда».

Восень хвалюючая

Гераіня «Палескай хронікі» Івана Мележа Ганна Чарнушка, вясковая дзяўчына, перажыўшы расчараванне ў каханні, страціўшы дзіця, таксама адкрывае ў сабе здольнасць да рэфлексіі. Выбірае бульбу, аж пальцы чорныя, а сама мроіць…

«У лагодным сонечным святле гарэлі сумным адвечным полымем ліпы і бярозы каля хат, дрэвы ў недалёкім лесе. Як сівізна ад былога, ад перажытага, бялела ўсюды павуціна. Яна вісела ў паветры, абчэплівала павялы і пасохлы бульбоўнік, калы і жэрдкі вакол агародаў, пажоўклыя кусты. Усё агартаў спакойны, стары як свет смутак, смутак развітання з цяплом, з летам, набліжэння слаты, халадоў.

На душы ў Ганны ўсе гэтыя дні было самотна і трывожна, не адыходзіў ціхі, цягучы жаль. Душы хацелася шкадаваць — шкада было і добрага, ужо аслабелага сонца, і голых, бедных палёў, і яркіх агністых дрэваў, што вось-вось павінны былі страціць сваю красу.

«Што ето са мной?» — дзівілася не раз яна сваёй чуласці. Раней яна ніколі не адчувала так восені, была безуважная да гэтай пары, нібы і не заўважала. Чаго ж цяпер так хвалюе яе апошняя пяшчота цяпла, згалеласць палёў, смутак асенніх дзён? Чаму ж усё гэта адгукаецца ў сэрцы маркотнай, няўціхнай журлівасцю?»

Восень расстайная

Героі рамана Івана Шамякіна «Трывожнае шчасце» ўвосень мусяць развітацца — Пятра прызываюць у армію, яго маладая жонка Саша, фельчарка, застаецца на працы ў вёсцы. Расстанне яшчэ больш горкае, бо Саша чакае дзіця.

Прататыпамі герояў былі сам Шамякін і ягоная жонка, Марыя Філатаўна, раман у вялікай ступені аўтабіяграфічны. Пасля гэтага расстання няхутка давядзецца ім убачыцца. Пачнецца вайна… Маладыя сужэнцы не будуць нават ведаць адно пра аднаго, ці жывыя… Марыя народзіць дачку, якую бацька ўпершыню пабачыць толькі праз некалькі гадоў.

«Яны выйшлі ў поле.

Бярозы на могілках стаялі ў жоўтым полымі.

Каляіны дарог былі засыпаны апалым лісцем. На агароджы, на бадай што голых ужо вішнях, на прыдарожным быльнягу вісела павуцінне бабінага лета.

Пятро хацеў радавацца. Ён жа многа чытаў у розных кнігах, у часопісах, бачыў у кіно, як радуецца моладзь, калі адыходзіць у армію. Чаму ж у яго няма гэтай радасці? Ён падумаў, што, відаць, гэты смутак, які сціскаў яму сэрца, навеяны восенню…

«Навошта прызываюць увосень, калі нават прырода смуткуе, так пуста навокал… павуцінне?.. Няхай бы гэта было вясной, калі ўсё зацвітае, ажывае… Весела было б…»

Ён проста шукаў апраўдання свайму смутку, бо яму было сорамна — хіба ён горшы за іншых? Хіба не імкнуўся ён яшчэ са школьных год у армію, не хацеў паступіць у ваенную школу? Не, ён таксама з гонарам і радасцю ідзе выконваць свой пачэсны грамадзянскі абавязак! А настрой гэты ад таго, што цяжка пакідаць Сашу… Яна застанецца адна сярод чужых… Хутка гэтая бязлесная раўніна пакрыецца снегам. Стане яшчэ больш сумна. Яна адна будзе сядзець доўгімі вечарамі, а ўдзень — хадзіць да хворых…

Поле перад імі ляжала роўнае, голае, толькі з аднаго боку позірк цешыла маладая рунь азіміны, а з другога — як кінуць вокам — цягнуліся шэрая пожня і чорная ралля. Ніводнай жывой істоты, калі не лічыць адзінокага трактара, што поўзаў удалечыні, на схіле ўзгорка, чорным жуком».

Восень з дымам бульбоўніка

У Рыгора Барадуліна, майстра метафары, пра восень напісана вельмі шмат нечаканага і цудоўнага… Менавіта ён увекавечыў самы звыклы для беларусаў, амаль сакральны восеньскі пах:

Калі разыходзяцца лета

з восенню палюбоўна,

а бульбянішча на зіму яшчэ

не пераворана,

зграбаюць у кучы,

паляць бульбоўнік.

Іскры лятуць і блякнуць

патухлымі зорамі.

Дым спачатку рвецца

ўгару,

ды перадумвае

неўзабаве, —

мабыць, лагчынай прайсці

захацелася.

Барана, што ляжыць

дагары зубамі,

як вожык той абчаплялася

лісцем зжаўцелым.

Сланечнік галаву цяжкую

праз частакол прасунуў,

грэецца —

холад даймае патрошку.

Лятуць журавы над Ушачай

з курлыканнем сумным,

ляціць наўздагон ім ціхае:

«Пуцём-дарожкай!»

На возе едзе мох баравы,

запалы лістам, ігліцай,

дым следам ідзе,

і конь галавою матляе

стомлена.

З раніцы хмурыцца,

хмарыцца,

пад вечар — імгліцца.

Журавель над студняй

прыгнуўся —

нізка пад восеньскай

столлю.

Я гэты ціхі дым

на смак

і навобмацак

ведаю,

яго я ні з чым не паблытаю,

любой парою,

дзе б ні быў,

адусюль

па ім, як ганчак па следу,

дарогу дадому знайду,

да матчынага парога.

Згадзіцеся, чытаючы, нават адчуваеш той непаўторны пах вогнішча…

Так што няхай добрая беларуская літаратура дапаможа вам не сумаваць гэткай восенню!

Людміла РУБЛЕЎСКАЯ

Фота Анатоля КЛЕШЧУКА

Источник