Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
Сочинение «Яратам сине, туган як»
Яратам мин туган илемне,
Яратам мин туган телемне,
Яратам мин туган ?иремне,
Яратам мин туган ?емне,
гаил?мне, ?ниемне, ?тиемне, д?? ?ниемне, д?? ?тиемне ??м н?ни бертуган се?елемне. Мин, Л?йс?н Илгиз кызы Сейдгазова, Пенза ?лк?сене? Лопатино районы иске Вершаут авылында яшим. Мин ?ирг? татар кызы булып тууыма бик горурмын. Мин ?земне? туган телемне яратам, ч?нки ул ?нием, ?тием, ?би-бабаем теле. Без ?йд? татар теленд? ген? с?йл?ш?без.
Безне? Вершаут авылында м?кт?п, м?д?ният йорты бар. М?д?ният йорты каршында зур ??йк?л басып тора.Ул Б?ек Ватан сугышы кырында ятып калган авыл батырларына, безне? ирекне саклаучыларга багышлап салынган. Б?ек ?и?? к?ненд? шул ??йк?л янына балалар, укучылар, авыл халкы ?ыелып аларны иск? алалар.
Безне? яш?г?н ?иребез – авылыбыз бик матур. Авылыбызны б?тен ягыннан урманнар уралган. «Урманнарда кура ?ил?к т? ?ир ?ил?к, к?з ачып йомганчы ?ыярсы? бер чил?к». Ул ?ил?кл?р шулкад?р т?мле авызда эреп кит?. Туган ?иремд? ?ск?нг?ме ?лл? ми?а шулай тоела? Андый т?мле ?ил?кл?р безд? ген? ?с? кебек, алардан бер д? туймыйсы? сыман. ? к?з к?не бай урманнар безне т?рле-т?рле г?мб?л?р бел?н б?л?кли.
Авылны? бер почмагында зур к?л ??елеп ята. Ул балыкка бай. Яз, ??й к?нн?ренд? к?лг? бик к?п булып акчарлаклар килеп т?ш?. Нинди к??елле шул акчаларны? к?лг? чумып-чумып балык тотуларын карап торырга!
Яз ?ит? бел?н яшел чир?мд? б?л?к?й ген? каз,?рд?к б?бк?л?ре шул ?л?нне ашап, й?гереп й?рил?р, ? ??й к?нн?ре к?л ?сте ап-ак булып кит?, ?йтерсе?, к?л ?стен? ак кар яуган. Бу авыл халкыны? казлары, ?рд?кл?ре й?зеп й?рил?р. ? к?з ?итк?ч, ??р ?йд? каз ?м?л?ре оештырыла. Кызлар казларны чил?кк? т?яп, к?янт?л?рг? тагып, чишм?г? казлар юарга т?ш?л?р. ? кичл?рен кызлар, ?м? булган ?йг? ?ыелышып, т?рле уеннар уйный, ?ырлар ?ырлый, егетл?р гармун суза. ?ай, к??елле д? инде шул чаклар! Без, авыл балалары, сыйланып, т?мле ризыклар ашап р?х?тл?н?без.
Б?лки, ул ми?а гына шулай тоела!? Мин уземне? туган ?иремне бик яратам, ч?нки бик матур, бик с?йкемле минем туган авылым, аны? чылтыр-чылтыр аккан чишм?л?ре, ул чишм?л?рне? сап-салкын сулары. Алар шундый т?мле! Ул суларны эчк?ч, ?аны? р?х?тл?неп кит?, яшисе килеп тора! Ул судан ?ич т? туймысы?, шундый т?мле минем авылымны? чишм? сулары!
Май аенда безне? авыл ап-ак к?лм?к киг?н т?сле була. Т?рле ?имеш агачлары ч?ч?кк? т?рен?. К?р?се иде шул вакытта, нинди матур безне? яш?г?н ?иребез! Т?нн?р буена сандугачлар сайравын утырып ты?лыйсы кил?. Шул вакытта чикерк?не? кычкыруы да си?а башка т?рле булып тоела. Ул инде к??ел к?т?ренке булуга шулайдыр, минемч?.
??й к?не алмаларын, чиял?рен й?зеп кен? ?лгер. Авылда мал-туарга печ?н ?ыйган вакыт килеп ?ит?. Хуш исле печ?н исл?ре яулап ала, син ул исне сулап туймыйсын. ? кырларда ??й к?не ашлыклар к?кр?п ?с?. Алар т?рл? вакытта т?рле т?ск? кер?. Бер карыйсы?, ди?гез кебек яшькелт-з??г?р ул, ? икенчел?п караганда – кояш кебек, ?ылытып сары т?ск? керг?н. К?з ?итк?ч, кырга комбайннар чыга, иген т?ялг?н машиналар кырдан бертуктаусыз авылга я?а ?ыйган урожайны ташыйлар; аннары ул элеваторларга кит?. Безд? ?ск?н ашлыктан ипи-печенье, тортлар, ??м башка т?рле ризыклар пешер?л?р.
Безне? авылда к?п еллар элек руслар бел?н татарлар яш?г?н. Авылны? бер почмагы «рус очы» дип аталган. Рус балалары да татар балалары да бер м?кт?пк? й?рг?н. Руслар ??м татарлар берг?л?шеп бик тату яш?г?нн?р, эшт? д?, ялда да берг? булганнар. Х?зер инде авылыбыз – татар авылы.
Нинди р?х?т ?зе?не? туган-?ск?н ?ире?д? яш??! Ходай сугышларыннан сакласын, к?гебезне кара кайгылы болытлар капламасын инде.
?ади Такташны? “Мокомай”поэмасыннан юллар иск? т?ш?:
Бер ?ирд? юк андый ак каеннар,
Бер ?ирд? юк андый урманнар,
Бкр ?ирд? юк камыш сабаклары-
мондагыдай шаулый торганнар…
МБОУ “СОШ №28”
Сочинение.
Туган авылым.
Эшл?де:
7 А сыйныф укучысы,
Ху?ина Л?йл?.
?ит?кче: Галимова
Л?йс?н Р?шит кызы.
Яр Чаллы, 2012 ел.
Сочинение.
Туган авылым.
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен – туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза:
Р?х?тл?неп аунадым бер
Туган як кырларында!
Кулларымны куеп тордым
Чишм?не? парларына.
Р?х?тл?неп таптап й?рдем
Бала чак сукмакларын,
Иск? т?шереп, гомеремне?
Татлы т?шт?й чакларын…
Мин д? к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?!
Авылымны ике яктан бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган.
Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшелекк? к?мел?. Мин авылымны бик нык яратам!
И туган ягым, нинди г?з?л син!
План.
I. Баланы туган ?ире назлый.
1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!»
2. Авылым ?янкел?ре.
3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр.
II. Авылым — г?з?л бакча.
1. Табигатьне саклыйк!
2. Тарихтан бер с?хиф?.
III. ?ырым си?а булсын, туган ягым!
Китс?м туган яктан,
Читт? б?хет тапмам —
Яш?рмен гел ?анны телг?л?п.
?ырлыйм туган якта,
?ырлыйм сезне? хакта,
Каеннарым бел?н берг?л?п.
Р. Ми?нуллин.
Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели.
Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!?
Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?.
Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора.
Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек:
Сезг? энд?шми, мин кемг?
Энд?шим, ?янкел?р?
?итте минем д?, сезне? к?к,
Картайдым, дияр к?нн?р, —
ди шагыйрь.
Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р.
Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди:
Минем д? бар ?зем ?чен
шундый як — Туган ягым:
Дога и?г?н ??р т?шенн?н
чишм?л?р чыга аны?!
Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?.
Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?.
Ак каеннар азмы далаларда,
Япандагы олы юлларда…
Беркайда юк, л?кин сезне? сыман
Сагындырган каен, — беркайда! —
дип ?зг?л?н? ул.
Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды:
Ераклардан сагынып кайтам,
Туган авылым сине.
Ки? кырлары?, басулары?
Каршы ала мине.
Авылым урамнарында
?с? матур таллар.
Берсенн?н-берсе яктырак
Ата безд? та?нар.
Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый.
Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?:
Игенчене? у?ганлыгы,
Игенчене? хезм?т яме,
Игенчене? тырышлыгы
Кырларыннан к?рен?.
Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек:
Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап.
??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?.
Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава.
?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый:
Ча? кагам мин:
— Бар халыклар!
Барлык тел?к-гад?тл?рне
Буйсындырып бары акылга,
Кул бирегез бер-берегезг?
?ир хакына, яш?? хакына!
М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р.
Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч.
Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар.
Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды.
Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды.
Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты.
Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда.
Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр.
Акчарлаклар ел да кайта,
?тк?н гомер кайтмыйдыр.
?й, Казансу, Казансу!
Гомерл?ре ямансу.
Азатлык ?чен халкымны?
Кан-яшьл?ре тамган су, —
диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли.
Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр.
?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м:
Туган ягыма
Офык читл?ренн?н ?крен ген?,
Матур булып синд? та? ата.
Урамнардан узган к?т?л?ре?
Хезм?т к?нен синд? уята.
Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?,
Ишет?се? тургай мо?нарын.
Ишет?се? бодай, арышларны?
Ирт?нге саф ?илд? шаулавын.
?н? кара! Барлык игенн?р д?
Елмаялар кояш ягына.
Кем сокланмас шушы матурлыкка
Ия булган туган ягыма!
6 гыйнвар, 2022
Cevdet Kudret әсәрләре Шигырь, Роман, Повесть, «Сочинение һәм тәнкыйть» һәм «Экспертиза һәм Тикшеренү» жанрларында булган, цикл ул эшләгән жанрларга карап биш ел эчендә тәмамланган.
Сайлау көллияте түбәндәге исемнәрдән торды:
Армаган Экичи
Бесим Деллалоглу
Хатис Айнур
Севенгул Сонмез
Тункай Биркан
такта, Атие Гөлфер Гундогдуof «Язу алда» сезнең китабыгыз ‘Кабатлау һәм тикшерү ‘ төрдә, Эрай Кайлиof «Климат эстетикасы» сезнең китабыгыз ‘Эксперимент һәм тәнкыйть’ жанрында премия алды. Ике премия дә бертавыштан бирелде.
«Климат үзгәреше һәм экологик җимерелү проблемасына караган очеркларында, бүгенге көндә планетаның иң янып торган проблемасы, архитектура, шәһәр төзелеше, кино, фотография, эстетик квестлар кебек сәнгатьнең төрле өлкәләрендә чагылышы аша. бүгенге сәнгатьтә капитализм, колониализм һәм расизм, кырның теоретик фоны белән фикер алышып, ул үзенекен булдыра. Перспектив һәм язма тел булдырып анализлый алганы өчен. Эрай Кайлиof ‘Климат эстетикасы китап, ‘Эксперимент һәм тәнкыйть’ 2021 Cevdet Kudret әдәбият премиясенә лаек дип табылды.
“Османлы әдәбиятында заманча ‘укучы’ сезнең фигура тугач Ахмет Митат Эфенди Ул романнарының герменевтик фикерләү һәм кабул итү теориясеннән уйнаган мөһим ролен тикшергәндә, ул бирелгән теорияне җирле очракта гына кулланмый, теория өлкәсенә дә өлеш кертә һәм идарә итә торган хикәя төзеп диссертациясен тикшерә. укучының кызыксынуын саклап калу. Атие Гөлфер Гундогдуof «Язу алда» китап ‘Кабатлау һәм тикшерү’ Ул 2021 Cevdet Kudret әдәбият премиясенә лаек дип табылды. «
ДӨН .Я КИТАБЫБЫЗДА ЧАКЫРЫГЫЗ
Төркия нәшриятлары ассоциациясе генераль координатор Джемран Өдер имзасы белән бастыру белән бәйле проблемаларны язды:
«Төркия Нәшрият Ассоциациясе тарафыннан чыгарылган ашыгыч чакыру белән, ил нәшриятында булган икътисади кыенлыкларга өстәп, китап сату һәм укучыга ирешү, китапның абруе, караклыкка каршы эффектив көрәш, җимергеч. Электрон сәүдә сайтларында ташламалар, китап кибетләренә стимуллар, фикер һәм фикер иреге алдындагы киртәләр. Чыганак китапларын һәм әдәби әсәрләрне сайлаудан алып китапханә шартларына кадәр без бик актуаль ихтыяҗларга игътибар итәбез. Без санлы тапшыруларга салым ташламасын кертергә тәкъдим итәбез. «
Cevat Capanга бүләк
Sözler журналы бу санны Чеват Чапанга багышлый:
«90. Cevat Capan-га яшь тулгач бүләк — махсус чыгарылыш ‘
Кереш өлеш:
“Бу сан тагын Cevat CapanИке матур шигырь һәм тәрҗемә белән ачыла.
Ләкин аннан соң, без күнеккән саннар түгел. чөнки Cevat CapanАгымдагы елның 18 гыйнварында аңа 89 яшь, 90 яшь тула.
безнең авторлардан Cevat CapanБез алардан бу бүләк мәсьәләсендә катнашуларын сорадык, алар поэзия, тәрҗемә театры, күләгәле уен һәм кино өлкәләренең берсендә язачаклар. Әгәр дә без барлык язылганнардан нәтиҗә ясасак, Cevat CapanБез әйтә алабыз, иң зур осталык — тормышның һәр ягын поэзиягә әйләндерү. «
Махсус чыгарылышта кемнең мәкаләләре бар:
Энис Батур
Безнең сыену урыныбыз — өмет
Яңа елның беренче көне мине яңа ел башыннан күбрәк кызыксындырды, ул төндә нәрсә булды. Ахырның кайгы-хәсрәтенә карамастан, ул яңа елда да чагыла. Хәтер искә төшерү һәм оныту төшенчәләре арасында чиксез буталчыкта.
Соңгы ике елда без сәламәтлек тәҗрибәсенең кеше тормышында никадәр мөһим булуын белдек. Медицина җәмгыятенә дә яхшы ел телим, безнең сәламәтлек аларның сәламәтлегенә бәйле.
Сәгать 24.00 узгач, мин кире кайтып булмый торган дәртне гадәти хәл дип саныйм.
«Нигә?» Сорасаң, чөнки ул вакытта мин киләсе елда нәрсә эшләвемне көн тәртибемдә язам.
Календарьдагы вакыт аралыгы кешеләрдә эшкуарлык көче уята.
Әлбәттә, узган елны карагыз, шулай ук иртәгәгә планлаштырыгыз. Сез булдыра алмаганны эшләргә игътибар итегез, мин һәрвакыт үткәнне эреткән кешеләргә әйтәм: каршы торучылар, иртәгә яңа вакыт дип уйлаучылар, үзләре һәм әйләнә-тирәләре өчен бәхет белән балкып торалар.
Ләкин әдәбият өлкәсеннән берничә мисал китермәсәм, минем Яңа ел мәкаләсе тулы булмас.
Тарик БуграОсталык символларының берсе «Иртәгә кебек нәрсә юк»онытмыйсың.
Мәхәббәтегезне, уйларыгызны әйтегез, тормыш батырлыгы сезне һәрвакыт озатсын.
Сез аны куя алмассыз …
Күптән көтелгән роман, 100 еллыгын тәмамлаган әсәр, яки тарихи күзәтү … Без 2022 елда киштәләрдә күрәчәк 10 китапны санап чыктык.
— ‘Кинәт Истанбул’, Селчук Демирел, Й.К.
Селчук Демирелның Истанбул китабы: Кызлар манарасы, Босфор, Галата манарасы … Кайвакыт караңгы, кайвакыт тыныч … Язучыларның Истанбул текстлары белән бергә …
— ‘Йөзүчеләр’, Джули Оцука, Доминго
«Аттикадагы Будда» авторы Джули Оцука «Йөзүчеләр» май аенда киштәләрдә Дюгу Агын тәрҗемәсе белән булачак.
— ‘Шилок операциясе’, Филип Рот, Монокл
— ‘Буш кешеләр’, Гильермо дель Торо-Чак Хоган, Ремзи
Танылган режиссерның фантастик детектив романы… Ümran Özbalcı тәрҗемәсе белән…
кабат искә төшерергә тиеш
Раштуа бүләкләре өчен телевизордагы рекламаны карагач, күбесенчә электрон товарлар күрсәтелә.
Ләкин минем өчен иң яхшы бүләк — китап.
Газеталарның сәнгать өстәмәләре исемлектә елның иң яраткан һәм укылганын тәкъдим итә. .Ичшиксез, ул иң күп сатучы.
Журналларның махсус саннары китаплар янына урнаштырылырга тиеш, һәм алар сакланырга тиеш әсәрләр.
Мин әдәбияттан тыш диверсификация тәкъдим итәм.
Музыкаль китаплар җитәрлек. Музыка сөючеләр өчен алар турында белү дә кирәк. Бу китаплар безнең илдә, халык музыкасыннан алып операга кадәр, концертлар һәм фестивальләр үткәрелергә тиеш.
Технология CD-ларны витриналардан тартып алды, ләкин LP-лар тартыла. Пикаплар сатыла. Интернетта музыка турында мәгълүмат аеруча операларда.
Кызганычка каршы, чит ил классик музыка журналлары язылудан чыкмый.
Бу көннәрдә аудиокитаплар киң таралган.
Истанбулның бай тарихы
Истанбулның һәр чоры һәр яктан байлык белән тулы. Эшләнгән эшләр бу шәһәр өчен генә түгел, ә дөнья тарихы өчен дә мөһим.
‘Истанбулдан Византиягә — 1800-1955 ‘ Күргәзмә каталогын укыгач, без үткәннән алып бүгенге көнгә кадәр күп темалар турында тирәнтен беләбез.
Төрек һәм чит ил белгечләре империянең халыкара мөнәсәбәтләрен яктырталар, архитектура һәм политик күзлектән бу интервал тарихында булган вакыйгаларны тикшерәләр.
Бригит Питаракис, «Истанбулдан Византиягә кадәр яңадан ачу юллары — 1800–1955» Ул үз мәкаләсендә шәһәрнең мөһимлеген йомгаклый:
«Истанбул, постмодерния мегаполисы, бай мәдәни мирас катламнары өстендә урнашкан, һәм Босфор аша узучы туктаусыз кораблар бу шәһәрнең икътисадый һәм геосәяси әһәмиятен күрсәтәләр, Көнчыгыш һәм Көнбатыш кисешкән урында. Шәһәрнең заманча транспорт челтәренең нигезе XIX гасыр азагында Берлин-Багдат тимер юлы төзелеше һәм Суес каналы ачылу белән салына башлады. Кызыксыну туды.
Пера Палас кунакханәсе (1895) берничә ел элек Константинопольне һәм Көнчыгышны өйрәнергә теләгән беренче кунакларны каршы алды, кунакханә архитекторы Александр Валлаури Истанбул археологик музейларының неоклассик бинасын (1891) Гөлхан паркы белән берлектә төзеде. Топкапи сарае. «
Хагия София: Империя витринасы
Империя даны һәм эклектик тәм
Хагия София: Империя витринасы
Йылдырым Гүрсе Айла Гүрсе белән
Махсус язмалардан ике тавыш: Солист һәм композитор: Йылдырым Гүрсес — Кино актерлары тавышы: Белкы Озенер
Кереш язма: “Йылдырым, озак вакыттан соң, тавышы һәм аңлатмасы белән җанатарлары белән. 1965-1988 арасында беркайчан да бастырылмаган Нәҗип Саричоглу Архив язмаларыннан торган бу альбомда аның хатыны Айла Гурс Ул шулай ук аның ике җырында катнаша. ”
Али СекмекLP эченә кертелгән ‘Яхшы Сада …’ Аның мәкаләсенең бер өлеше:
“1960-нчы елларда күтәрелгән көчле тавыш солистлар традициясен селкетә алды, башта радио микрофоннарда, аннары казино сәхнәләрендә. Көнбатыш музыка стиле аның эчендә көчле тавыш иде … Бу көчле тавышның хуҗасы Йылдырым Бу яшь солист иде …
ЯшенУл урта мәктәптә укыган Бурса Төрек музыка җәмгыятенең даими әгъзаларының берсе иде. Ул шулай ук студент булган Бурса коммерция урта мәктәбендә кечкенә концертлар биргән. Ул 18 яшендә Бурса тавышлы патшасы була. Ул шулай ук беренче урын белән Анкара радиосы ачкан рәссам имтиханында җиңде. радиода Айла Ул аның белән танышты һәм алар 1962 елда өйләнештеләр.
ЯшенУл 1965-нче елда Мухайеркурди режимында иҗат итә. «Яшьләр белән хушлашу» Hisыры белән ул үз исемен зур халыкка җиткерә алды.
Шул ук елны Хюрриет газетасы ачылды ‘Алтын микрофон’ Көнбатыш музыка көндәшләренең 297 арасында бердәнбер төрек музыкасы тавышы буларак, ул 24 төрек һәм көнбатыш музыкасыннан торган полифоник оркестры белән беренче урынны яулады.
Йылдырым
Баклажан ашаган кеше гашыйкмы?
Артун Üнсал безне үзенең яңа китабында ашау һәм өстәл культурасы турында сәяхәткә алып бара. «Сирәк бөдрә Артокок» — мавыктыргыч һәм гыйбрәтле китап …
Артун ansнсалның «Сирәк бөдрә — Артишок» китабы исемдә дәгъва белдерә. “Баклажан тиресе яки андагы матдәләр кешеләрдә депрессия тудыра дигән әйтемдә дөреслек бармы, белмим. Чыннан да, баклажан ашаган яраткан температурасы булган кешеләр өчен бүгенге телдә гашыйк, меланхолиягә төшү куркынычы бармы?
Истанбулның баклажан утлары данлыклы. Чөнки кухняларда баклажанны кыздырганда янгын чыккан дип күп язылган.
Кереш сүздә автор болай ди: “Таблицалар куела һәм бетерелә. Кызганыч, хәзер кайберләребезнең өстәлдә буш урыны бар. Дистәләрчә мең кеше һәм сәламәтлек саклау хезмәткәрләренең корона афәтендә югалганнары безнең хәтеребездә, чөнки без ризыкларыбызны алар белән бүлешмибез, ә кайгы-хәсрәтләребез генә. Соңгы вакытта урман янгыннары, су басу афәтләре кебек, соңгы вакытта безнең барыбызны да кайгыга салган, киткән матур кешеләребез белән … Мин бары тик бу китапны аларга югалган тормышны искә төшереп багышлыйм. хөрмәт. «
Помидор савыт-саба йөзенә бер төрле макияж куя; Бу җәйге яшелчәләрнең помадасы һәм кызаруы. Испаниялеләр помидорны Европага китерделәр. Рефик Халит Карай помидорны болай аңлата: “Сездә җимеш яки яшелчәләр бармы, ул иң җәлеп итүчеләрнең берсе. Яшелдән кызылга күчү белән алмага охшаган. Башка җиләк-җимешләр дә коңгырт төскә керәләр, ләкин алар тулысынча төсле түгел. Мәсәлән, карбыз эчкә генә бәйләнгән, тышкы яктан торф кызыл. Помидорның кызаруы аның чылбырына үтеп керде, тиресе дә кызыл, эчләре … Полюс помидорының җанлы төсе. Бигрәк тә аның тиресен суыртканда, аның эчке тиресендәге бозлы алсу төстә охшап булмый торган матурлык. ”
Ике мәкалә зәйтүн һәм зәйтүн мае турында, без барыбыз да ашыйбыз: ‘Зәйтүннең Анатолиядә озын тарихы бар …’ һәм ‘Зәйтүн мае Византиядән һәм Османлыдан алып бүгенге көнгә кадәр’ … nнсал әйтте: «localирлеләр саны зәйтүн һәм зәйтүн мае музейлары артырга тиеш «:» Иске нефть комбинатлары, заводлар һәм складлар мәдәни туризмга кертелергә мөмкин. «
Артун Üнсал, ашамлыклар арасында экскурсия өчен кулланма. Күңелле һәм гыйбрәтле китап.
Артишок — бик сирәк
Яхшы композитор, яхшы башкаручы, яхшы укытучы: Алаеддин Явашча
Президентның Гранд Сәнгать премиясен алганнан соң, мин Аладдин Явашча белән якыннан таныштым. Мин аның кайбер истәлекләрен тыңладым. Аның табиб булып матур тормышы булган. Ялгышмасам, төштән соң доктор. Алар Невзат Атлыч белән очрашып, музыка турында сөйләшәләр иде.
Төрек музыкасында яхшы рәссам яки укытучы бу музыканың дөрес башкарылуы һәм аны яшь буыннар арасында популярлаштыру ягыннан башкаларга белемнәрен җиткерү мөһим.
Сез аны тыңлап күп нәрсә белә аласыз.
Мин Аладдин әкрен генә.әр сүзнең «Тугрылык!»Мин тыңладым. Айгун Сенгун Тасли Ул үзенең 13 композициясен җырлады.
Рәссам аны төрек музыкасына рухландырган ике кешенең исемен бирә: Некдет Ясар һәм Аладдин әкрен генә. ӘкренрәкУл алдында композиция җырлый һәм аның хуплавын ала.
LP-ларда да, CD-ларда да тыңлаучы буларак эзләгән әйберем — рәссам биографиясен кертү. Шулай ук шул LPда Хәсән авыз сенof ‘Аның биографиясе әкрен һәм әкрен сөйли ‘Аны тыңлаганда укырга киңәш итәм.
Төрек музыкасына омтылышының башында ул нигез салган хор килә.
Абдулкадир Мераги ‘
Күршеләрне язучылар тере килеш саклыйлар
Бейоглу мэры Хәйдәр Али Йылдыз Каракойда фахишәләр урнашкан төбәкнең мәдәният һәм сәнгатькә китереләчәген хәбәр итте. Матбугаттагы дусларым да президент чакыруы буенча катнаштылар һәм район буйлап гастрольләрдә булдылар.
Истанбулның һәр районында әдәбиятта урын бар, һәм бу текстлар аның үткәнен һәм бүгенгесен бәйли. Ул шулай ук бүген нәрсә эшләргә кирәклеген күрсәтә.
Яңалыклар белән танышкач, кадерлем Дениз Кавукчуоглуof «Кызыл болан урамы порт булганмы?» Китапның кереш сүзен хәтерлим.
Мин аны алам:
«1993 елның язында, Истанбулда, мин 1970-1992 еллар арасында озак елларга кире кайта алмадым, ләкин һәрвакыт кайтасым килде, дустым. Тимер үзәкБәлки, мин бу китапны Бейоглу гастрольләрендә булганда, болан урамында булмасак, язмас идем. Китап язганда мин Кызыл Марал урамына тагын берничә тапкыр барып, шул иске кофеда утырдым. йорт … Галип Деде балта осталарына, кушылучыларга, тирә урамдагы люстраларга, антиквариат сатучыларга, ак товарларны ремонтлаучыларга, Гирафа урамындагы фахишәләргә, азык-төлек кибетләренә, ‘хатын-кызлар’Көндәлек тормышымда беркайчан да очратмаган, көндәлек тормышымда беркайчан да очратмаган, шәһәр читендәге мөгезле яшьләр, лотерея билетлары сатучы, бүтән кешеләргә хезмәт иткән һәм беркайчан да булмаган бу урында мин нәрсә эзләдем? бүтән кешеләр сәер таптымы? Бәлки, мин барган саен, туктаган саен әйтү дөресрәк булыр, — Нигә мин монда? ул сорый, ләкин мин хәтеремдә яңа тамыр тоткан саен … Бу тамырлар мине төрле җирләргә һәм төрле даталарга алып бардылар … Кызыл Марал урамы порт кебек иде? «
Дениз КавукчуоглуБу китап районның оста тасвирламасыннан тыш сизгерлекне чагылдыра.
Бу районның барлык үзенчәлекләрен җыйган кайбер районнар бар.
Берәү килеп чыкса, ул әдәбиятта чагылган буталчыклыкның йөзен күрә.
Төрек опера композиторларының әсәрләре АКМда сәхнәләштерелергә тиеш
Без төрек опера җырчыларының әсәрләрен, шулай ук танылган чит ил операларын АКМда сәхнәләштерергә тиеш. Аларны карагач, илебезнең композиторларының бу жанрда ирешкән нокталарын күрә алабыз.
Мәдәният һәм туризм министры Мәхмәт Нури ЭрсойАКМ белән булганда, ул яңа АКМ бинасында иң яңа технологияләр урнаштырылган язу бүлмәсе турында сөйләште. Ул вакытта күрсәтелгән операларның язмалары ясалырга мөмкин иде, хәтта аларның CD һәм LP-лары да сатылырга мөмкин иде. Музыка тыңлау технологиясе никадәр алдынгы булса да, CD тыңлаучылар һәм опера энтузиастлары алардан сатып ала ала. Әгәр дә презентацияләр язылса, без композиторларыбызны аеруча яшь буын белән таныштырырбыз. Моннан тыш, без башкаручыларыбызны онытмыйбыз һәм искә төшермибез.
Сәхнәләштерелергә тиешле әсәрләрнең берсе А.Аднан Сайгун«Дан ‘Озсой ‘ опера, һәм либретто А.Туран Офлазоглу.әр сүзнең ОканДемирис‘композициясе «IV. Мурат ‘ опера. АКМ ачылганда музыколог / пианист Гульпер РефигМин мәкаләнең бер өлешен алдым.
Гульпер Рефиг икесе дә Аднан СайгунУл шулай ук ачылган төндә операны искә ала:
СИНАН ОПЕРАAKәм АКМ АЧЫК
“Ататюрк 1934 елда Иран шахы Реза ПахлавиТөркиягә сәфәрендә, ул нигез салган яңа халыкның мәдәни сәясәтенең һәм гомуми әхлакый кыйммәтләренең конкрет мисалы буларак, ‘Озсой ‘ Ул Франциядә белемен тәмамлаганнан соң, Төркиягә һәм музыка укытучылары мәктәбенең 27 яшьлек укытучысы булып кайтты. А.АднанСайгунбирә
Бу опера яңа җәмгыятькә милли мәдәниятне саклаучы милли аң биреп калмыйча, Төркия Милләтенең тууын һәм Иран һәм Төркия халыкларының туганлыгын күрсәтә, аларның чыгышы ерак тарихка карый. Ататюрк Ул музыканың тәэсирле көчен, зур лидерларның алдан әйтүе белән җәлеп итте. Сайгун, без шәхси сөйләшүләрдән туплап әзерләдем ‘Ататүрк һәм Аднан Сайгун — Озсой операсы’ Ул ул көннәрне минем китабымда болай сурәтли: «…… Ләкин без дәрт белән тулы. Мин генә түгел, барлык хезмәттәшләрем дә дәртләнеп кайнап торалар. Белмим, чөнки мин хәзер картайдым, хәзерге буыннар алга китеш елларында безнең эчендә сүнмәс дулкынлану һәм сүнмәс утны ничек тоя алулары турында уйлыйм. Йөрәк бу дулкынлануның беркайчан да бетмәвен тели, һәм Ата сүзләре буенча, заманча цивилизация дәрәҗәсеннән күтәрелү юлында бер-берсенә ияреп, чорга һәм шартларга туры килә.
‘Ататүрк һәм Аднан Сайгун-Озой операсы’
Иммигрант үзенең музыкасын үзе белән ала
Хәсән Салтык нигез салган Калан Музыкасы 30-нчы елында чикләнгән чыгарылыш альбомы чыгарды: ‘Америкадагы әрмәннәр Ара Динджян архивыннан Таш язмаларында’.
dinkjian1915 елга кадәр һәм аннан соң АКШка Анатолиядән күченгән Анатолия әрмәннәренең музыкаль сәяхәте хикәясе сайланган 58 язмада чагылыш таба.
Бу сайлау безгә музыкаль дөньяны җиткерә, әрмән артистлары алар киткән музыкаль мирасны түгел, ә алар күченгән җирләрдә дәвам иттеләр һәм үстерделәр.
Альбомның максатын түбәндәгечә гомумиләштереп була: өч CD һәм буклет. dinkjian Әрмәнстан культурасы һәм тарих язучысы Гарри А.КазелианБу җентекле мәкалә белән озатыла.
Без яшәгән җирләрдә онытылган музыкаль төрлелекне ачу; Калан музыкасы Анатолиянең барлык телләренең, диннәренең һәм җәмгыятьләренең тавышын дөньяга таныштыру өчен 1991-нче елда оешкан. Хәсән Салтик тарафыннан нигезләнгән
Каланны оештырганнан соң, ул катлаулы язмаларны, аз танылган культуралар музыкасын һәм хәтта күп язылмаган әсәрләрне җыйды. абсолютшулай ук этномузикология тикшеренүләрен хуплады һәм архив сериясен безнең музыка дөньясына китерде.
Бу дөньяда коллекционерлар гына түгел, ә бу борыңгы җирләрнең тавышларын саклап калырга, бүгенге көндә бу тавышлар белән яшәргә һәм киләчәк буыннарга бу тавышларны тәкъдим итәргә теләгән барлык тыңлаучыларда да урын табар дип ышанам …
Dinkjian эзләү
Язучылар өчен дә, журналистлар өчен дә …
Еллар дәвамында күп газеталарда көн тәртибен билгеләгән мәкаләләр язган журналист-автор Vâ-Nû (Vâlâ Nureddin) мәкаләләре Тункай Биркан җыентыгы белән ике китапта тупланган.
Төрек укучылары 1967-нче елда 66 яшендә үлеп киткән Vâ-Nû (Vâlâ Nureddin) белән Nâzım Passed World белән таныштылар. Шулай да, ул күп газеталарда көн тәртибен билгеләгән мөһим мәкаләләр язды. Ул газета мәкаләсенең белем белән әдәби шәхес булуын исбатлаган осталарның берсе иде.
Журналист-автор язмалары артында фон бар. Хурлау юк. Алар ирониянең язуга әдәби тәм өстәвенең мисаллары. Тункай Биркан әзерләгән ике китап, аның язмалары тупланган: ‘Бу ирек безнең интеллект һәм сәнгать өлкәсенә җитми’ һәм ‘Заманча хыяллар, фетиш режимнары’.
Бу ике китап политика яки хәзерге баганалар язучылар өчен үрнәк булыр.
Тункай Биркан «Эзләр турында» мәкаләсендә сериянең табигате турында мәгълүмат бирә:
“Без республиканың язма мирасы турында җитәрлек белмибез, ул тиздән 100-нче елына керәчәк. Уртада бик зур архив бар, ләкин ул бик төп җитешсезлекләр булган архив. «
«Vâ-Nû: Язучы буларак Джокер портреты» мәкаләсендә Биркан авторны Төркиянең иҗтимагый-сәяси шартларында анализлый. Сез Төркиянең язу тарихын һәм демократияне бу мәкаләдән белә аласыз:
«Vâlâ Nureddin Vâ-Nû иң продуктив, ягъни барлык төрек язучыларының иң авторы, Пейами Сафа белән бергә, мөгаен, Әхмәт Митаттан соң булгандыр.»
«Заманча хыяллар, фетиш режимнары» ндагы «Бейоглу кебек Европа урамнары» мәкаләсе 1939 елда язылган. Ул урамнарны Көнбатыш кешеләре белән чагыштыра. Ул яңа районнарның үсүен тикшерә.
китап юлы
Галатапортта башланып, АКМда тәмамланган ‘Мәдәният / сәнгать юлы’ проекты миңа китап юлы төшенчәсен искә төшерде.
Дүшәмбе көнне катнашкан Төркия Журналистлар Ассоциациясендә Седат Симави премиясен тапшыру тантанасыннан киткәндә, Беязитта башланган китап юлы турында уйладым.
Минем кадерле дустым, кадерлем Онат Кутлар, Ул төн уртасында китап кибетләре турында сөйләшә иде. Ул моны Париждагы тәэсирләренә туры китереп теләр иде.
Бүләк алучылардан үлгәннәр турында уйладым. Әдәби премия лауреаты Орхан Памук Ул шулай ук үзенең беренче романын язганда премия яулаган ике останы искә төшерде:
Перид Селал белән Фазил Хусну Дагларкасез. Сайлау комитеты әгъзалары минем күз алдымда бер-бер артлы үттеләр:
Рауф Мутлуай
Фетхи Начи
Тахсин Yucкель
Фәхир Из
Истанбулның яңа җәлеп итү үзәге: АКМ
Таксимга килеп җиткәч, АКМның кызыл өлкәсе сезне аның ягына чакыра. Эчтә дә, тышта да һәркем диярлек алар алдында фотога төшәргә ашыкты. Бу Истанбулда яши диючеләрнең шәхес документына әйләнде диярлек.
АКММәдәният һәм туризм министры ишегендә Мехмет Нури ЭрсойОчрашкач, үткән көннәрне искә төшердем. Вакыт-вакыт бинаның күтәрелүен күрдем. Мин утлы урында орлыкның үсүен күзәткәндәй булдым.
ЭрсойАның бу бина өчен күпме эшләгәнен без барыбыз да беләбез.
Мин аның биографиясенә шикләнмим Haci Bayram-i Veliкватрейнын куячак:
“Мин Нагехан шәһәренә килдем.
Мин моның эшләнгәнен күрдем
Мин хәтта ясалдым
Таш белән җир арасында ”
Аның беренче җөмләсе минем игътибарымны җәлеп итте:
Музыка тәнкыйтьчесе булмау
Популяр музыка турындагы мәкаләләр журналларда һәм газета өстәмәләрендә еш очрый.
Кызганычка каршы, классик төрек музыкасыннан да, Көнбатыш музыкаль концертларыннан соң күзәтү мәкаләсе кызу басылмый.
Эвин İлясоглу — Көнбатыш музыкасы өчен язган бердәнбер кеше.
Газеталарның тиражы аз булган көннәрдә без концертның тәнкыйтен икенче көнне газеталарда укыйбыз.
Өч исем минем хәтердә кала: Н. имзасы белән. Надир Нади, Фикри Чичекоглу, Селми Андак.
Төрек музыкасын язган башка исемнәр дә бар иде. Концертка барган тыңлаучы икенче көнне рецензияне укыр иде.
Бигрәк тә төрек музыкасы бөтенләй искә алынмый.
Көнбатышның классик музыкасы да, Төркия музыка ансамбльләре дә бар. Төркиянең музыкаль концертлары һәм Көнбатышның классик музыкаль концертлары Президентның яңа бинасында узачак дип ышанам.
Анданте гына айлык музыка журналы булып чыга. Подпискадан кала, Төркиядә Көнбатышта басылган мөһим журналларны табу мөмкинлеге бар.
җәй рыцарьлары
Ибраһим Түзернең «хикәяләү / аңлату» — яхшы укучы китапханәсендә булырга тиеш әсәр. Түзер үз китабында әдәби әсәр белән шөгыльләнә һәм авторның башка әсәрләрен өйрәнү өлкәсендә кертә.
Әдәби тикшерүчеләр һәм тарихчылар минем өчен әдәбият рыцарьлары. Алар безгә романнарны / романистларны, хикәяләрне / хикәяләүчеләрне әсәргә дә, авторга биргән мәгълүматлар белән бәяләргә мөмкинлек бирә, һәм аңлатмаларыбызны төгәлрәк формалаштырырга мөмкинлек бирә.
Ибраһим Түзернең «хикәяләү / аңлатма (романнар һәм хикәяләр турындагы мәкаләләр») китабын барлык әдәбият укучыларына тәкъдим итәм.
Түзер кереш сүздә китапның үзенчәлеген искә төшерә:
«Язу» акты, акылның тулы чагылышын аңлата, бу мәгънәдә, «уку» ның тулы һәм күренеп торган чарасына әверелә.
Сез кулыгызда тоткан китап дөньяны сизү өчен шундый тырышлык нәтиҗәсендә барлыкка килде. Бер яктан, дөньяда яшәргә омтылу һәм уку белән яңа мәгънә өлкәләренә ирешү, икенче яктан, бу мәгънәне язу аша күренергә тырышу мондый өйрәнүнең үзәген тәшкил итте. «
Бу спектрда кемнәр бар: Әхмәт Мидхат Эфенди, Ахмет Хәмди Танпынар, Халит Зия Ушаклыгил, Өмер Сейфеттин, Хөсәен Рахми Гөрпинар, Якуп Кадри Караосманоглу, Сабахаттин Али, Саит Фаик Абасянык, Тарык Буğра, Кырык Буğра Чокум, Сафие Эрол, Мостафа Кутлу, Назан Бекироглу, Стефан Звейг, Умберто Эко һәм Ченгиз Айтматов.
Китаптагы «Аңлатма һәм хәзерге карашлар буларак әдәби социология» исемле соңгы мәкаләне укыгыз …
Мин әйтәм
Гөлтен Акин Нилүфер Муниципалитетында искә алына
Бурса Нилүфер Муниципалитетының «Ел язучысы» чаралары 10-11 декабрьдә Назым Хикмәт Мәдәният Йортында узачак «Илнең Шигырь бакчасы: Гөлтен Акин симпозиумы» белән тәмамлана.
«Ел авторы» эшчәнлеге кысаларында беренче тапкыр шагыйрьне кабул итү һәм Гултен АкинНилүфер Муниципалитеты, 2021 ел дәвамында 48 чара оештырган Гултен Акин фокуска тупланган.
Ул җәмгыятьнең төрле сегментларын уку остаханәләре, завод укулары кебек чаралар белән җәлеп итә. Гултен Акин Сәнгать әсәрләрен берләштергән традицион оешма ябылганда әдәбият һәм академия дөньясыннан кыйммәтле исемнәрне берләштерәчәк.
Бүген 19.00 сәгатьтә башланачак симпозиумның ачылышы Муратан Мунган ясаячак. 2 көн дәвамында; ‘Шигырьдән тормышка караш’, ‘Гөлтен Акинның «Галәм язу» әсәре., ‘«Гөлтен Акын поэзиясендә хатын-кыз булу», ‘Иҗат эзендә ‘ Симпозиум кысаларында сессияләр, 2 шигырь сөйләү һәм күргәзмә узачак.
Симпозиумга махсус әзерләнгән «Беркөнне кемдер бүтән юлдан сызгырыр». поэзия спектаклендә, Гультен Акиншигырьләре, театр артисты Джулид кагыйдә һәм солист Гунсели Седа Четинкая җырлаячак. Нилүфер шәһәр театры кертемнәре белән әзерләнгән «Нилүфер хатын-кызларының шигырь концертыГөлтен Акин уку остаханәсендә катнашкан Нилүфер хатын-кызлары сәхнәдә аның шигырьләрен укыганда килүчеләрнең сорауларына җавап бирәчәкләр.
.Әр сүзнең Эзги Баккайтарафыннан башкарылган.Кош очса, күләгә кала. Күргәзмә бүген 18.30 сәгатьтә Нәзим Хикмәт Мәдәният йортында халыкка ачылачак. Гултен АкинТөрле фәннәрдән килгән илһам белән җыелган күргәзмәдә; Eyейлан Диздар, Дюгу Дениз Билгин, Элчин Акун, Фуля Четин, İпек üесой, Лейла Эмади, Мелиха Сөзери, Озлем Шимшек, Сена Турал һәм Ясемин Калайчи, скульптура, картиналар, видео, фотография, монтаж һәм спектакльләр.
Лингвист-язучы Некмия АльпайСимпозиум ахырында, йомгаклау чыгышы белән тәмамланачак.
Симпозиум чакыруы буенча Нилүфер мэры
Балагыз белән сәяхәт итегез
Рәхми М. КОЧ музеенда олыларның да, балаларның да игътибарын җәлеп итәчәк күргәзмә ачылды:
Куратор: Серра Брэнди
Каталогның беренче битендә Мостафа Кемал Ататүрк ‘Моннан өзек:
“Кечкенә ханымнар, кечкенә әфәнделәр! Сез барыгыз да роза, йолдыз һәм киләчәкнең чәчәк ату нуры. Сез илне яктыртырга тиеш. Сезнең никадәр мөһим һәм кадерле икәнегез турында уйлагыз һәм шуңа эшләгез. Без сездән күпне көтәбез. ”
‘Кереш сүз’шулай ук Рахми М. Коч, күргәзмәнең характеры турында мәгълүмат бирә:
«Көнбатышта Урта гасырларда сихерчелек өчен кулланылган балавыз курчаклары булганда, Яңарыш чорындагы затлы ханымнарның мода кызыксынуы өчен ясалган бизәкле агач курчаклар, краска күлмәкләре пәйда булды.
Вакыт узу белән, осталар традицион ысуллар кулланып ясаган курчаклар фарфордан һәм пластмассалардан масса-күләм җитештерелгән курчаклар белән арзанрак булган сәнәгать революциясе белән алыштырылды. Шулай итеп, хәзер балалар элеккегә караганда күбрәк сабый ала ала.
Төрле милләттән килгән кунаклар, төрле яшьтәге кызлар, малайлар безнең күргәзмәгә кызыксыну һәм соклану белән килерләр, һәм бу очракта алар сабыйлар турында күп нәрсә белерләр дип ышанам. ”
‘Керергә’
«Минем зур мәхәббәтем Моцарт»
Мин музыкантлар өчен репетициядә булырга яратам. Концерт алдыннан аларның хәлен, тәртибен карау һәм сәхнәдә булу башка рәхәтлек.
Кайбер язмалар шулай ук репетициядә әйтелгәнне үз эченә ала, бу музыка сөюче өчен аерым аңлатма документы.
— Танылган оркестр дирижеры Карл Бох (1894 – 1981), Моцарт Аның бер симфониясен алып барганда, эш өзелгәндә нәрсә әйткәнен карагыз.
«Минем Моцартны бик яратам.»
Бу чыгыш тамашачыларга да җиткерелә.
— Танылган пианист Владимир АшкеназиİКСВ музыка фестиваленә килгән иде. İКСВтагы дусларым рөхсәте белән мин аның репетициясенә киттем.
Борчылмас өчен, мин иске АКМ өстендәге урынга утырдым. АшкеназиХәтерем мине алдамаса, ШопенМин аның бер өлешен тыңладым
Мин кич белән бүлмәдә идем. Dinleyicilerin de bulunduğu konserde, yalnız başıma aldığım tadı alamadım, belki de yalnız dinlemenin bir aldatmacasıydı.
— Harbiye’deki radyo evinde kitap/edebiyat programı yapıyordum. O zaman Türk müziği konserlerinin çoğu da canlı yayımlanırdı.
Инфоурок
›
Родной язык
›Презентации›Презентация к уроку родного (татарского) языка на тему «Сүз турында сүз»
Описание презентации по отдельным слайдам:
-
1 слайд
Описание слайда:
Сүз турында сүз.
Сочинение язу. -
2 слайд
Описание слайда:
Өй эшен тикшерү.
Сүз турында мәкальләр язарга.
Көтелгән җавап: Кеше сүзе кеше үтерә. Авызда чакта син хуҗа, авыздан чыккач, сүз хуҗа. Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. -
3 слайд
Описание слайда:
Сүз турында (сүз)
Тел күрке — ….
Яхшы … ) – җан азыгы,
Яман … – баш казыгы.(сүз)
(сүз
(сүз) -
4 слайд
Описание слайда:
Туган телебез — татар теле. Безнең туган телебездә нинди генә сүзләр юк. Мин күбрәк матур, ягымлы, серле, мәгънәле сүзләрне кулланырга яратам. Телебез байый, үсә, иске сүзләр тѳшеп кала, алар урынына яңа сүзләр барлыкка килә.
Сүзләр ярдәмендә без аралашабыз, аңлашабыз, шатланабыз, кайгырабыз, коткарабыз, куркытабыз, өметләндерәбез.
Кешеләрнең аралашу чарасы — сүз. -
5 слайд
Описание слайда:
Сүзнең лексик мәгънәсен аңлатуның берничә юлы бар:
Сүзгә кыскача аңлатма бирү, лексик мәгънәсен аңлату;
Синонимнар сайлау;
Антонимнар сайлау;
Тамырдаш сүзләр уйлау;
Рәсем яки фотография бирү. -
6 слайд
Описание слайда:
Баш сүзенең лексик мәгънәсен аңлату. (көтелгән җавап)
1. Сүзнең лексик мәгънәсе (. (Дәрестә аңлатмалы сүзлекләр кулланыла. Шулай ук ссылка ярдәмендә интернеттан табып була: https://suzlek.antat.ru/ )
1) Кеше башы, агач башы, баш хәреф, баш бармак, баш киеме.
2. Тамырдаш сүзләр
башлы, башсыз
3. Синонимнар
Баш – акыл, гакыл, беренче
4. Антонимнар
Баш – аяк, башы — ахыры -
7 слайд
Описание слайда:
5. Нинди сүзләр белән бәйләнеп килә ала?
Акыллы, акылсыз, йомры, тубал.
6.Мәкаль
Баш исән булса, бүрек табылыр. Башка килгән телдән килә.
Башланган эш – беткән эш.
Башыңа төшсә башмакчы булырсың.
Башыңа төшсә, түмгәккә дә сәлам бирерсең.
7.Бу сүз белән җөмләләр төзү
Башлы кеше белән аралашу рәхәт. Минем башым авырта. Укытучы сүзен башлады. -
8 слайд
Описание слайда:
Өй эше:
1)Үзең теләгән бер сүз сайлап, проект төзеп кара.
2)Бу сүз кергән инша да яз.
3) Сыйныфта үзең сайлаган сүз турында сөйләргә әзерлән.
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с
сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Пожаловаться на материал
- Сейчас обучается 941 человек из 79 регионов
- Сейчас обучается 300 человек из 62 регионов
- Сейчас обучается 1014 человек из 81 региона
Найдите материал к любому уроку,
указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:
также Вы можете выбрать тип материала:
-
Все материалы
-
Статьи
-
Научные работы
-
Видеоуроки
-
Презентации
-
Конспекты
-
Тесты
-
Рабочие программы
-
Другие методич. материалы
Проверен экспертом
Общая информация
Учебник:
«Татар теле», Харисов Ф.Ф., Харисова Ч.М.
Тема:
Лексикология
Похожие материалы
-
Конспект урока по родному (татарскому) языку
-
Программа курса «Родной (русский)язык 5-9 класс.
-
Аннотация Родной (русский) язык 5-9 классы
-
Кад сымахан, Фыдыбаста хъахъхъанджыта
-
Сообщение «Развитие связной речи учащихся. Методика подготовки и написания сочинений»
-
Сообщение «Как работать над рассказом?»
-
Опыт работы по сохранению родного (нанайского) языка и национальной культуры
-
План-конспект урока родного языка «Весна»
-
Не нашли то что искали?
Воспользуйтесь поиском по нашей базе из
5457995 материалов.
Вам будут интересны эти курсы:
-
Курс повышения квалификации «Правовое обеспечение деятельности коммерческой организации и индивидуальных предпринимателей»
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление персоналом и оформление трудовых отношений»
-
Курс повышения квалификации «Методика написания учебной и научно-исследовательской работы в школе (доклад, реферат, эссе, статья) в процессе реализации метапредметных задач ФГОС ОО»
-
Курс повышения квалификации «Педагогическая риторика в условиях реализации ФГОС»
-
Курс повышения квалификации «Управление финансами: как уйти от банкротства»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности по подбору и оценке персонала (рекрутинг)»
-
Курс повышения квалификации «Организация практики студентов в соответствии с требованиями ФГОС медицинских направлений подготовки»
-
Курс повышения квалификации «Источники финансов»
-
Курс повышения квалификации «Психодинамический подход в консультировании»
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление информационной средой на основе инноваций»
-
Курс профессиональной переподготовки «Метрология, стандартизация и сертификация»
-
Курс профессиональной переподготовки «Гостиничный менеджмент: организация управления текущей деятельностью»
-
Курс профессиональной переподготовки «Осуществление и координация продаж»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация и управление процессом по предоставлению услуг по кредитному брокериджу»
-
Курс профессиональной переподготовки «Информационная поддержка бизнес-процессов в организации»
Татарстан Республикасы Ютазы муниципаль районы
“Өченче санлы Урыссу урта гомуми белем бирү мәктәбе”
муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе
Проект эше:
“Сәләтле балалар белән эшләү,
татар теле фәне буенча олимпиадаларга әзерләү”
Проектның үтәлү вакыты:
2019 – 2020 нче уку елы
Төзүче-автор:
I квалификацион категорияле
татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Әхтәмова Лилия Мөхлис кызы
Эчтәлек
- Кереш. Проектның асылы.
- Төп өлеш. Сәләтле балалар белән эшләү hәм татар теле фәненнән олимпиадаларга әзерләү.
2.1. Сәләтле балаларны ачыклау.
2.2. Сайлап алынган балаларның психологик үзенчәлекләрен өйрәнү.
2.3. Сәләтле балалар белән эшләү планы.
2.4. Сәләтле балалар белән эшләү өчен метод–алымнар hәм материаллар.
- Файдаланылган әдәбият.
“Аерым шәхес белән эшләү өчен, аны белергә һәм коллективта үстерергә кирәк. Әгәр минем күзаллавымда аерым шәхесләр , анда- монда сибелеп, коллективтан тыш яши икән, әгәр мин аларга коллектив үлчәвеннән башка гына якын киләм икән, мин моннан бернәрсә чыгара алмаячакмын”
Күренекле педагог А. С. Макаренко
Сәләтле балалар белән эш түбәндәге юнәлешләр буенча алып барыла:
—укучыларда милли үзаң тәрбияләү;
-гуманитар стильдәге фикерләү сәләтен формалаштыру;
-шәхеснең үз-үзенә ышанганлык, үз-үзен күрсәтү, үз-үзен раслау, үз планнарын тормышка
ашыру юнәлешендә рухи мөмкинчелекләрен үстерү;
-сәләтле балаларның фәнни-гамәли күнекмәләрен, иҗади мөмкинчелекләрен үстерү.
Укучылар өчен ия булырга тиешле белем, осталык һәм күнекмәләр
1. Татар телен өйрәнү өчен шартлар булдыру;
2. Уку-укыту процессында укучыны аңлап һәм актив рәвештә белем алуга әзерләү, алган белемнәрен, осталыкларын, күнекмәләрен ныгыту;
3. Татар теле буенча системалы фәнни белем бирү, аларны ирекле аралашырга өйрәтү, татар дөньясы турында күпкырлы мәгълүмат җиткерү;
4 .Укучыларны тестлар белән эшләргә өйрәтү;
5 Татар әдәби теленең үсеш үзенчәлекләрен төгәл күзалдына китерү, тел үсеп торсын өчен, аның көндәлек кулланышын тәэмин итү юлларын белү;
6 Төрле стильләрне аера белү, алардан файдалана белү;
7 Әдәби әсәрнең жанрын тану, әсәрнең төп идеясен аңлау;
8.Сүзлекләрнең төрләрен, төзелешен белеп, алардан иркен файдалана алу;
9. Укучыларны гуманитар профиль буенча әзерләү;
10. Укучыларның телләр белү дәрәҗәләрен камилләштерү, үстерү;
1.Кереш. Проектның асылы
Кешелек дөньясы яңа меңьеллыкка – ХХI гасырга аяк басты. Заман таләпләре үскәннән үсә бара һәм уку – укыту эшчәнлегенең барлык тармакларына үзгәрешлүр кертә. Мәгариф өлкәсендәге җитди үзгәрешләр, укыту программаларын, төрле эш алымнарын сайлап алу мөмкинлеге фәннәрне тирәнтен өйрәнү hәм балаларның табигый сәләтен үстерүгә юл ачты.
Без баланың сәләтен никадәр тизрәк күреп алабыз, үстерәбез, уңай шартлар тудырабыз, шул очракта гына көтелгән уңышларга ирешә алабыз. Сәләт бары тик дөрес оештырылган эшчәнлектә генә үсә.
Сәләтлек билгеләре дигәндә, без, иң беренче чиратта, кешедәге акыл үсешенең югары дәрәҗәсен күз алдында тотабыз. Психолог – галим И.Дубровина сәләтле балаларны өч төркемгә, өч категориягә бүлеп карый. Аларның беренчесенә зыялылык сәләте кече яшьтән ачылганнар (вундеркиндлар); икенчесенә аерым фәннәрне бик яхшы үзләштерүчеләр; өченчесенә сәләтлелек билгеләре ачык сизелә торганнар керә. Ә менә психология фәннәре докторы Ю. Гильбух фикеренчә, билгеле яшьтәге аңлылык дәрәҗәсе акыл сәләтен билгеләүгә хезмәт итә. Акыл үсешенең югары темпы – сәләтле балага хас сыйфат. Белгечләр исбатлавынча, сәләтле балаларның нәрсәгә сәләтле булулары бигеле бер шартларда ачыклана. Сәләтле булу нәселдәнлеккә генә бәйле түгел, монда баланың тирә – ягындагы кыйммәтләр системасы да зур әһәмияткә ия. Билгеле бер шартлар булдырганда, укучыларның күбесендә теге яки бу сәләтне үстерергә мөмкин.
Олимпиадага әзерләнү һәм анда катнашу белем алуда зур әһәмияткә ия. Чөнки олимпиадалар укучыларның танып белү активлыгын камилләштерергә һәм үстерергә, фәнни-популяр һәм башка төр өстәмә әдәбият белән җентекләп эшли белергә ярдәм итә. Бәйге-ярышларда катнашу тырышлык, максатка омтылучанлык, мөстәкыйль фикер йөртә белү кебек мөһим шәхси сыйфатлар тәрбияләргә дә булыша.
Ләкин нинди генә сәләтлелек булмасын,билгеле бер эш белән җитди һәм эзлекле шөгыльләнгән баланың сәләте тиз ачыла,кызыксынучанлыгы арта.Шуңа күрә һәр укытучының сәләтле балалар белән эшләү планы,максаты,бурычлары булу бик мөһим.
2.Төп өлеш. Сәләтле балалар белән эшләү hәм татар теле фәненнән олимпиадаларга әзерләү
Проектның максаты:
- баладагы мавыгуларны, омтылышларны үстерү, аңа үз сәләтен табуда hәм камилләштерүдә булышу, мөмкинлекләр тудыру. Татар теле hәм әдәбияты дәресләрендә, дәрестән тыш чараларда татар теле фәне олимпиадаларына әзерләү өстендә комплекслы эш алып бару.
Гипотеза
— сәләтле балалар белән эшләүне югарырак дәрәҗәгә күтәрү;
-алган белемнәрен практикада куллану;
-проектта укытучыларга файдалы гамәли тәҗрибә үрнәкләре бирүгә ирешү.
Проектның бурычлары:
- сәләтле балалар белән эшләү тәҗрибәсе белән таныштыру;
- укыту – тәрбия эшләрен оештырганда заманча укыту технологияләрен, алдынгы укытучыларның эш тәҗрибәләрен өйрәнеп файдалану;
- фән олимпиадаларында дәрестән тыш чараларда актив катнашу hәм югары күрсәткечләргә ирешү;
- укучыларның танып-белү эшчәнлеген,иҗади фикерләү сәләтен камилләштерү;аларны эзләнү-тикшеренү эшчәнлегенә тарту.
Көтелгән нәтиҗә:
1. Район, республика күләмендәге чараларда актив катнашу.
2.Төрле олимпиада-бәйгеләрдә нәтиҗәләргә ирешү.
Проектның тикшерү объекты:укучыларның иҗади эшләү сәләтен үстерү юллары,аларның үзенчәлекләре.
Проектның практик әһәмияте һәм яңалыгы: сәләтле балалар белән эшләүче укытучыларга кулланма була алуында.
2.1. Сәләтле балаларны ачыклау
Мөгәллимнәргә баланың ни дәрәҗәдә сәләтле булуын белү бик мөһим. Алардан сәләтле баланың күңелен аңлау, аларның үсешенә көч- куәт бирерлек эшләр башкару, шәхси якын килү таләп ителә.
Куйган максат-бурычларга ирешү өчен, укучыларны актив иҗади эшчәнлеккә
тарту, сәләтләрен ачуны түбәндәге юнәлешләрдә алып барырга була.
1.Танып белү сәләтләрен ачыклау
-яңа материалны үзләштерү дәрәҗәсе
-нәтиҗә ясый белүе
-катлаулы идеяләрне аңлавы, үзенчәлекләрен аера белүе
-ситуациягә анализ ясый белү
-теорияне практикада куллана белү
-гипотеза төзи белү
2. Иҗади сәләт
-сиземләү үсеше
-оригиналь идеяләрне әйтә белү
-интуиция үсеше
Моны ачыклау өчен сораулар ярдәмендә төрле тестлар тәкъдим ителә.
Һәр фәннән сәләтле, иҗади фикерләүче балалар бар. Һәркайсына юл табарга, кызыксындырырга гына кирәк. Мондый балаларның сәләтен барлау һәм үстерү өчен ел дәвамында системалы эш оештырыла. Катлаулырак мәсьәлә һәм биремнәрдән торган олимпиада, интеллектуаль марафон үткәрелә. Соңыннан эш нәтиҗәләрен чагыштырып, сәләтле балаларны сайлап, олимпиадага әзерлек эше башлана.
Бу күзәтүләрдән соң сәләтле балалар турында мәгълүматлар тупларга була.
2.2.Сайлап алынган балаларның психологик үзенчәлекләрен өйрәнү
“Сәләтле балалар” исемлеге. Алар турында мәгълүмат
| № | Ф. И. | сый ныф | укучының сәләте | Нәтиҗәлелек |
| 1. | Полякова Ксения | 5 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә |
| 2. | Гәрәева Алина | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша һәм җиңүләр яулый, татар телен яхшы белә. |
| 3. | Нафикова Аделина | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый |
| 4. | Хабибуллина Амалия | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала |
| 5. | Ахунова Рушания | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала, сәнгатьле укый |
| 6. | Ракипова Аделина | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый, сөйләм теле бай |
| 7. | Шәрәфиева Элина | 6 | җыр | иҗади конкурсларда катнаша, татар телен яхшы белә, матур җырлый |
| 8. | Фархутдинов Алмаз | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала |
| 9. | Латыпов Азамат | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, татарча аңлый, аралаша ала |
| 10. | Хамидуллин Булат | 8 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый |
2.3. Эш планы
| № | Эчтәлеге | Үткәрелү вакыты |
| 1. | Сыйныфларда сәләтле укучыларны барлау. | сентябрь |
| 2. | Класс җитәкчеләре белән киңәшләшеп, аларның исемлеген булдыру. | сентябрь |
| 3. | Сәләтле балалар белән эшләү өчен эш планы төзү, дидактик материаллар, методик әдәбият тупланган папкалар булдыру. | сентябрь даими |
| 4. | Сәләтле укучылар белән эшне оештыру. | даими |
| 5. | Укучыларны олимпиадаларга әзерләү. | сентябрь — декабрь |
| 6. | Мәктәп күләмендә фән олимпиадаларында катнашу | октябрь |
| 7. | Мәктәп олимпиадаларында җиңүче укучыларны район олимпиадаларына әзерләү. | ноябрь- декабрь |
| 8. | Сыйныфтан тыш чаралар оештырганда сәләтле укучыларның фикерләрен, кызыксынучанлыкларын исәпкә алып, яңа төр эш формалары булдыру. | даими |
| 9. | Сүзлекләрнең төрләрен, төзелешен белеп, алардан иркен файдалану | даими сентябрь |
| 10. | Татар дөньясы турында күпкырлы мәгълүмат җыю | даими |
| 11. | Бәйләнешле сөйләм телен үстерү өстендә эш: диалогка чыгу, төрле уеннар оештыру, бәйрәмнәрдә катнашу. | даими |
| 12. | Иҗади конкурсларда катнашу: “Нәфис сүз” “Йолдызлык”, “Шигырьләр уку конкурслары”, “Иншалар язу конкурслары”, фәнни-гамәли конференцияләр | даими декабрь февраль март |
| 13. | Иҗади презентация әзерләү “Мин татарча беләм” | даими февраль апрель |
| 14. | “Мин татарча сөйләшәм” акциясендә катнашу | даими февраль- апрель |
| 15. | Укучыларны тестлар белән эшләргә өйрәтү | даими |
| 16. | Татар телендә булган газета-журналлар белән танышу. | даими |
| 17. | Интернаттан әдипләр турында мәгълүматлар туплау, альбом-папкалар, презентация әзерләү | даими |
| 18. | Районкүләм, республика күләм конкурсларда катнашу | даими |
2.4. Сәләтле балалар белән эшләү өчен метод – алымнар hәм материаллар
Сәләтле балалар белән эшләгәндә нинди алымнар кулланыла һәм аларның нәтиҗәлелеге нинди?
Терәк схемалар (конспектлар) – үзара нык бәйләнештәге сораулар яки тема буенча кыскача нәтиҗәләр системасы ул. Алар укучыларга теманы аңлату алдыннан өләшенә һәм балалар укытучы сөйләгәннәрдән җавап эзлиләр яки тема нәтиҗәләрен таба баралар.
Текстлы биремнәр, шулай ук тестлар да киң кулланыла. Укучы үзе дөрес дип санаган җавапның берсен сайлап ала. Сәләтле балаларга катлаулырак, эзләнә торган сораулар яки җаваплар тәкъдим итәргә мөмкин.
Балаларның ни дәрәҗәдә сәләтле булулары укучыларның бер-берсенең белемен тикшерү, проектларны яклау, дәрес-конференцияләрдә, семинарларда ачык күренә. Мәсәлән, дәрес-семинарларны алыйк. Һәр баланы актив катнаштыру – дәреснең төп таләбе. Алардан өстәмә әдәбият белән җитди мөстәкыйль эш (яңа чыганакларны уку, материалларны чагыштыру, кызыклы мәгълүматлар сайлап алу) таләп ителә.
Олимпиадаларга әзерләнгәндә, төрле эш алымнары кулланыла. Укытучы белән укучы арасындагы әңгәмәләр, фикер алышулар, тест биремнәрен үтәү, яңа чыккан фәнни китаплар, методик кулланмалар белән танышып, өйрәнеп бару зур әһәмияткә ия. Дәресләрдә бу укучыларга, темаларны үткән вакытта, өстәмә чыганаклардан файдаланырга, иҗади эзләнергә кушыла.
Фәнни конференцияләргә әзерләнүнең дә укучылар сәләтен үстерүдә зур әһәмияте бар. Бирелгән тема буенча укучы өстәмә чыганаклардан файдаланып әзерләнә. Үзен кызыксындырган сорауларга җавап эзли. Теманы тулысынча ачып бирү өчен, берничә чыганактан файдалана. Үзенең дәлилләрен берничә галимнең фикерләре белән ачыклый. Монда укучының мөстәкыйль фикер йөртүен, эзләнүен, нәтиҗә ясавын ассызыклап үтәргә кирәк.
Укучыларның иҗади сәләтен үстерүдә иҗади дәресләр, иҗади биремле күнегүләр, биремнәр зур роль уйный. Мәсәлән, сочинение язу, шигырь, хикәя, әкиятләр уйлап чыгару укучыларның иҗади фикерләү дәрәҗәләрен үстерә, сүзлек запасын баета, сөйләм телләрен үстерә. Укучылар бу төр эшләрне бик теләп башкаралар, шәһәр, республика бәйгеләрендә бик теләп катнашалар, призлы урыннар яулыйлар.
Укучыларның җыр, бию, артист-сәхнә остасы булу сәләтләрен дә үстерергә мөмкин. Моның өчен махсус түгәрәкләр оештырырга була: театр, яшь иҗатчылар, нәфис сүз сөйләү түгәрәкләре һ.б.
Йомгаклап шуны әйтәсе килә: дәресләрдә кулланылган эш алымнары (карточкалар белән эш, рәсем, картиналар буенча иҗади эшләр, компьютерда эшләү) – барысы да укучыларның сәләтләрен үстерүгә юнәлтелгән. Бары тик сәләтле балалар белән эшләгәндә генә, мөгаллим үзе дә күп нәрсәгә өйрәнә, белемен тирәнәйтә, тәҗрибә туплый. Дәресләрдәге информация –белемгә, ә белем күнекмәгә әверелә. Укытучы һәм укучыларда үз көченә ышаныч туа, алар үзләрен туплаган тәҗрибәләре белән көчле итеп сизәләр. Әгәр дә без җәмгыятьнең алга таба үсүен теләсәк, һәр укучының, һәр шәхеснең үсешен тәэмин итәргә тиешбез. Укучылар белән эшләү өчен, әлбәттә, гамәлдәге дәреслекләр генә җитми, бик күп өстәмә материал, электрон дәреслекләр таләп ителә. Укытучыга фәнни-популяр журналлардагы язмалар белән даими танышып барырга кирәк. Шулай ук интернет та зур ярдәм итә.
3.Файдаланылган әдәбият
- Татар теленнән гомуми белем бирү стандарты. Казан.2008.
- Г.Н. Селевко. Современные образовательные технологии. Москва «Народное образование», 1998.
- Р.А. Юсупов. Укучыларда сөйләм культурасы тәрбияләү. Казан. ТКН, 1983.
- Педагогик технологияләр турында “Мәгариф” журналларындагы материаллар (2015-2019 еллар).
- Бодрых О.Д. Работа с одаренными детьми. Завуч начальной школы.-2009.-№8.
- Савенков А.И. Детская одаренность как теоретическая проблема. Начальная школа.-2011-№1.
- Савенков А.И. Одаренные дети: особенности психического развития. – М.,2010
- Шумакова Н.Б. Одаренный ребенок: особенности обучения. – М.: Просв., 2010.
- http://nsportal.ru ПРОЕКТ «НАШИ НАДЕЖДЫ» (программа работы с одаренными детьми в начальной школе).
- http://nsportal.ru/nachalnaya-shkola/psikhologiya/vyyavlenie-odarennosti-u-detei» Выявление одарённости у детей.
- Хуҗиәхмәтов Ә.Н. Педагогик технологияләр.- “Мәгәриф” нәшрияты, 2008.
Татарстан — минем республикам
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п.
Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава,
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы.
И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан!
Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер.
Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган.
Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты!
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан.
Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н.
? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды.
Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р.
Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде.
1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде.
«Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме.
Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?.
Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?!
?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын.
Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?.
Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу.
?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый.
Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара.
Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары.
Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке.
Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле.
Кайларда со? шушы
?киятт?ге
И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м,
Й?ри торгач белдек:
Бу д?ньяда
И? матур ил — безне? ?ир ик?н! —
дип язды Х?с?н ага Туфан да.
К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
помогите написать сочинение на татарском про Татарстан
Ответы:
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта. Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тта, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикалыраны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала. Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши. Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?чу т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?. Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган. Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигырьяте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез. Перевод сочинения на руссский язык: Каждому человеку дорог свой родной край, своя родная земля. Где бы ни находился человек, он душой будет стремиться к тому месту, где он родился и вырос. Наша необъятная родина богата величественными городами и самобытными деревушками. Но те, кто считает своим родным языком татарский язык, кто преклоняется перед традициями татарского народа, несомненно, проживают на территории республики Татарстан. Республика Татарстан относится к одному из экономически стабильных и густонаселенных регионов нашей страны. Кроме того, Татарстан – это родной дом для более ста национальностей и народностей, большая многонациональная республика. Благодаря богатой истории и уникальным природным условиям республика является предметом гордости для своих жителей и приковывает внимание огромного количества туристов. Необъятные урожайные луга и пашни, города-многомиллионники сменяются полноводными водами крупнейших рек Камы, Волги и других и зелеными могучими лесами. Богатства недр земли Татарстана даруют её экономике процветание. Республика представляет собой образец культурного взаимодействия татаров-мусульман и православных русских. Несмотря на суровые события истории республики, в современном Татарстане русские и татары живут в мире и согласии. Республика славится многовековыми традициями и обычаями. Одним из главных среди них является национальный праздник Сабантуй, который отмечается не только в самой республике, но и за её пределами и даже за рубежом, где живут татары. Главным событием этого праздника, посвященного к окончанию весеннего сева, выступают скачки. В современном Татарстане также уделяется огромное внимание конному виду спорта. Наряду с национальными татарскими праздниками активно отмечаются и другие национальные празднества марийцев, удмуртов, русских и так далее. Очень мелодична татарская музыка. Душу народа характеризует слово «мон», которое не имеет эквивалентов в значении других языков. Это не просто мелодия, это душа народа, нежная и ранимая, тонкая и изящная… Кроме поэзии и песенного творчества, колорит татарской культуры передается через традиционные художественные ремесла, которые отражают душевный мир народа татар. Например, всемирно известно татарское ювелирное искусство. Татарское искусство отражает быт и жизнь наших предков
, которые, безусловно, требуют уважительного отношения с нашей стороны – современного поколения, проживающего в двадцать первом столетии.
Как красивы наши реки Ик, Зай, Мёша, Черемшан, Казанка, Свияга! Почти у каждой деревни под горой в тени ив журчат родники с прозрачной и вкусной водой! Климат нашего края мягкий. Зима не слишком холодная.
Летом нет невыносимой жары. В Татарстане есть большие заводы, электростанции, новые города.
Какие только товары не выпускаются. Назвать только известные всей стране часы, машины. Обувь разных фасонов, шитые ичиги, меховая одежда, различные книги. В Татарстане живут люди разных национальностей: татары, русские, чуваши, мари, удмурты и многие другие. Они дружно трудятся, чтобы и дальше процветала наша республика.
У нашего народа много праздников. Но самый главный из них – Сабантуй. Если перевести дословно, сабан – плуг, туй – праздник.
Праздник плуга… Сабантуй не только татарский праздник.
В нем принимают участие русские, чуваши, марийцы, удмурты. Соревнуются лучшие пахари, борцы, мотоциклисты, разбивают горшки, лезут на столб за петухом, выступают артисты. Замечательны старинные игры.
Вы пробовали когда-нибудь бежать наперегонки, взяв в зубы ложку с яйцом? Шибко не разбежишься!
Самое интересное – скачки. После скачек коней обвешивают платками, полотенцами.
Всаднику вручают ценный приз. Сидят на траве борцы.
Правила борьбы строгие: побежденный выбывает. К вечеру в кругу остаются только самые сильные, ловкие, выносливые. Победитель – сильный, могучий батыр. Его главный приз – баран. Можно тысячу раз прочитать про Сабантуй, но лучше его хоть раз увидеть!
Стоит моя деревня на горке некрутой. Родник с водой студеной от нас подать рукой.
Мне всё вокруг отрадно, мне вкус воды знаком. Люблю душой и телом я всё в краю моём. (Г. Тукай ) Мое село в котором я живу не очень большое, но красивое. Рядом с нашим селом есть пруд, куда мы ездим с папой ловить рыбу.
Природа нашего леса сказочно разнообразна и богата. Войдешь летом в лес и залюбуешься его великолепием. Вот стоят вековые великаны-дубы, недалеко – белые кудрявые березы, заросли орешника и черемухи, краснеет земляника. А какой здесь чудесный воздух!
Подует ветерок и обдаст тебя запахом хвои или березового веника, и если присядешь на полянке, то вдохнешь аромат луговых цветов. Среди цветов порхают бабочки и жужжат пчелы, собирают мед с цветов. Тишину и лесной покой будит трелями соловей, кукушка угадывает, сколько вам лет, а белобокая сорока следит за непрошеными гостями.
Где-то за кустиком притаилась хитрая лисичка, дрожит от страха заяц, ежик направляется к своей норке. А сколько в лесу грибов! Убери листву, и ты найдешь белого груздя, по пенькам рассыпались опята, а под березой сидит белый гриб. Лес полон жизни.
Из леса непременно отправишься к роднику, где студеная чистая вода напоит тебя и умоет. Если кто-то меня спросит: Что для тебя родной край? Я отвечу: это луга и поля, реки и озера, леса и рощи. Мои друзья, родители, дом, школа, село, район, республика, страна – это все мой родной край.
Много мест красивых на свете, но дороже родимых нет! Я люблю свой край!
Туган ягым – Татарстан.
Мин яратам сине, Татарстан!
Ал та?нары? ?чен яратам.
К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган
Я?гырлары? ?чен яратам…
Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар.
Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур.
Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора!
Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая.
? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар.
К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата-
аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була.
Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора.
Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам.
Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
Иман… Иманлы кеше булу… Халкыбыз а?ына бик борынгыдан се?г?н т?шенч?л?р бу. Иманлы булу — ул динле булу, динг? табынып яш?? диг?н с?з ген? т?гел, ул ?хлакый кагыйд?л?р буенча тормыш ит?не а?лата. Тикм?г? ген? ?би-бабаларыбыз безне б?тен начар гад?тл?рд?н тыеп тормыйлар. П?хт?, чиста, матур итеп киен?, сабыр гына с?йл?ш?, м?лаем, ярд?мчел булу — шундый к?рк?м сыйфатлар безг? борын-борыннан ?би-бабаларыбыздан мирас булып калган. Гомум?н, халкыбыз ?д?п сакларга, инсафлы, намуслы булырга, ата-ана хакын хакларга, борынгы йолаларны м?мкин кад?р ?т?рг? тырышкан. Кызганычка каршы, бу сыйфатлар к?бр?к ?лк?н буында гына сакланып калган. Революцияд?н со?гы еллар изге йолаларга, борынгы ?хлак нормаларына м?н?с?б?тне ?зг?рт?.
?мирхан Еникине? «?йтелм?г?н васыять» хик?ясенд? бу м?сь?л? безне? к??елл?рне тетр?ндерерлек, озакка тынычлыкны югалтып, уйга калырлык итеп к?т?рел?. Бу ?с?рд? ?лк?н ??м яшь буын арасындагы м?н?с?б?т, заманнар б?йл?неше кебек гаять м??им проблемалар ?з?кт? тора.
?мирхан Еники фикеренч?, ?зе?не? туган т?б?ге?не онытмау, ата-ана? нигезен? м?х?бб?т, олыларны х?рм?тл??, нечк?, саф к??елле ??м сизгер булу, халкы? бел?н б?йл??че йолаларны ?т?? я?а буында ?итеп бетми. Х?ер, бу я?а буын кешел?рене? барысына да кагылмый. М?с?л?н, ?с?рд?ге шагыйрь болай ди: «…сагыныр н?рс?л?р д? юк т?гел бит. ?н? шул син с?йл?г?н халыкны? матур йолалары — б?йр?мн?ре-туйлары, уеннары-?ырлары — берсе д? онытылмаска тиеш, минемч?… Халыкны? буыннан буынга к?чеп килг?н рухи байлыгы бит алар барысы да…»
Хик?яне? т?п герое — Акъ?би. Аксылу, Аккилен, Ак?и?г?, Акъ?би — гомере узган саен шулай т?рлеч? атыйлар бу башкорт карчыгын. Гомере буе пакь к??елле, намуслы, саф ?анлы булган ул. Авылыннан, туган ?иренн?н аерылмаган, хезм?т бел?н к?н к?рг?н, мал-туар, кош-корт асраган, ире бел?н балаларын т?рбиял?г?н, аларга югары белем бир? алган. Мен? х?зер балалары кайсы кая таралып, заманча яш?п, зур ?ирл?рд? эшл?п, ш???р кешел?ре булып бетк?нн?р. Алар буыннарны ялгап торган ?епне югалтканнар, авылга да бик сир?к кайталар, аналарыны? авылын сагынуын да, аны? тел?ген д?, сагышын да а?ламыйлар.
Бер яктан караса?, аларны да а?лап була кебек: алар — эш кешел?ре, вакытлары тар. ?нил?рен б?тенл?й ташладылар дип т? ?йтеп булмый: алар бит Акъ?бине ш???рг? алып килеп, аерым б?лм? биреп, т?рбиял?п торалар. ?мма ул балаларда аналарына карата игътибарлылык ?итеп бетми: алар аналары бел?н бер утырып с?йл?шерг? вакыт тапмыйлар, аны? со?гы с?зл?рен, со?гы васыятен ты?ламыйлар. ? ?л?р чагы ?итк?ч, Акъ?бине шифахан?г? илтеп салалар. К?зе йомылгач, ?йл?рен? алып кайтып м?ш?катьл?нмил?р. ?бине, к?фенл?п т? тормыйча, м?селман гореф-гад?тл?рен бозып ?ирлил?р. «?ан бирг?нд? янында кеше булмаган. Бер??не д? борчымыйча, к?б?л?кт?й, тавыш-тынсыз гына китк?н д? барган», — ди автор. Аны со?гы юлга озатканда ?йтелг?н шагыйрь с?зл?ре д? бик гыйбр?тле: «Кадерле дуслар, без ак к??елле, пакь к??елле ?с?ебезд?н м??гег? аерылдык. ?йе, ул барыбызны? да уртак ?с?ебез иде. Алай гына да т?гел, мин, ?ич икел?нмич?, аны башкорт халкыны? изге ?анлы анасы дияр идем…»
Гомерл?ре буе «туган ил», «халык» дип с?йл?нг?н балаларына ана эчт?н ген? ?пк?ли, «Авыл читенд?ге… кечкен? зиратта аны? (атагызны?) г??д?се ята. Баш очында таш юк… Аны? каберен мин д?, тагын бернич? авыл карты гына бел?. Безд?н со? бел?че булмаячак, кабер ?ир бел?н тигезл?н?ч?к… Й?, сезне? ?аныгызны бер д? борчымыймы бу н?рс??»
Зират — халыкны? д?ньяга, тормышка м?н?с?б?тен, аны? ?хлакый й?зен, рухын, омтылышларын чагылдырган урын. Акъ-?би кабере д? иренеке т?сле югалыр, онытылыр, м?гаен.
?ирг? килеп, гомер чигеп, кешел?рг? гел изгелек кылып, авылдашларыны? к??еленд? ?аман яш?г?н Акъ?бид?н н?рс? калды со?? ?зене? ист?леге булыр дип, гаил? ядк?ре итеп сакларлар дип, сандыгына ?ыйган «байлыгы»: чулпылары, х?сит?л?ре, муенса-бел?зекл?ре, ?з кулы бел?н суккан кызыл башлы с?лгел?ре, х?тф? камзулы, ирене? камчысы… Тик бу ядк?рл?р бер??не д? кызыктырмый: улы Суфиянны да, кызы Г?лбик?не д?, урыс килене Мария Васильевнаны да, бер к?лим? башкорт с?зе белм?г?н оныкларын да. Ананы? к??ел ?ылысын салып эшл?г?н бу со?гы ист?лекл?ре театр гардеробына илтеп тапшырыла.
Хик?яне? со?гы битен япканда, шагыйрь На?ар Н??мине? с?зл?ре иск? т?ш?:
Алла да юк х?зер, мулла да юк —
Милл?т ??м тел, ?ыр, мо? буталды.
?з арба?да башка ?ырны ?ырлау
Тыелмады, х?тта хупланды.
?мирхан Еникине? «?йтелм?г?н васыять» ?с?ре 1965 нче елда язылган. Шуннан бирле кырык ел чамасы вакыт узып китк?н. ?г?р безне? тормышыбыз ?с?рд? язылганча д?вам итс?, кем бел?, тагын бер егерме-утыз елдан бу ?с?р безне болай тетр?ндерм?с т? иде. Л?кин со?гы бер ун елда безне? милли рухыбыз уяна башлады, тарихыбызга, халкыбызга, аны? гад?т-йолаларына, к??ел ?????рл?рен? караш тамырдан ?зг?рде. Белмим, х?зер кем ген? Акъ?бине? сандыгындагы ядк?рл?рг? изге итеп карамас ик?н?! Х?ер, ун ел — тарихта сизелм?слек мизгел бит ул. Урыслашып бетк?н милл?т кешел?рен я?адан иманга китер? — ай-?ай, кыен эш! Л?кин, минемч?, акрынлап булса да, халкым кыйбласын табачак.
?тием минем — укытучы. Д?ресл?рг? ул т?б?т?й киеп кер?. А?а карап м?кт?бебезд?ге ир-ат укытучыларны? к?бесе т?б?т?й кия башлады. Энем д? ?нид?н тектереп алды аны. Анарга карыйм да уйлап куям: «?ле кайчан гына укытучыларны «Алла» с?зен кыстырган ?чен, педсоветларда тикшереп, газета битл?ренд? с?г?л?р иде. Б?лки шул укытучылар иманга кайтарыр да безне?!»
…?бием сандыгын актара: «Мен? бу кызыл башлы с?лгене минем ?нием суккан. ? мен? бусын сине? ?ние? чикте…» Мин боларны к??елем т?рен? салам, балаларыма, оныкларыма саклармын дип уйлап куям.
…?ти-?нием бел?н зиратка барам. Монда минем бабам ята. Тимер чардуган аша кабер ташына карыйм, язуларын укыйм. Зиратта тынлык, фани д?нья м?ш?катьл?ре онытыла монда. Агачлар шавы аша бабаларымны? рухы д?ш? кебек: «М?четл?рне кире торгыздыгыз, дини в?газьл?рне телевизордан ты?лыйсыз, Ураза гаетен, Н??р?зне, Корбан б?йр?мн?рен олылыйсыз, ?лк?нн?рне м?селманча со?гы юлга озатасыз. Л?кин бу бит ?ле м?сь?л?не? тышкы ягы гына. ? кешел?рне? ?анында ?зг?решл?р барамы со?? К??елл?рд?, чыннан да, иман нуры п?йда булдымы?»
Бу сорауларга ?авапны б?ген бир? ирт?р?ктер. ? шулай да ?мет бар.
Мин зираттан тынычланып кайтам. Бабам рухы ми?а иман нуры ?ст?де сыман. К??елемн?н ?аман Акъ?би бел?н с?йл?ш?м. ?ле д? ярый шундый изге ?аннар бар. Госман Сад? д? алар турында бик хаклы ?йтк?н:
Ходайны? ??р бирмеш к?нен
Дога кылып с?ламлил?р
Ил шатлыгы, ил аклыгы —
Ак яулыклы ак ?бил?р.
Халкымны с?ям мин, аны? ?тк?н данлы тарихы бел?н горурланам, ак ?бил?р алдында баш иям. Язмамны башкорт шагыйре На?ар Н??ми с?зл?ре бел?н т?мамлыйсым кил?:
Мин имансыз булыр идем,
Ч?чк? кебек сулыр идем,
Синн?н башка, милли ?аным.
Акъ?би образы — халык намусын ??м рухи д?ньясындагы сафлыкны г??д?л?ндер?че образ
(II вариант)
План.
I. Кереш. ?.Еники — кеше к??елен мавыктыргыч тасвирлаучы ?дип.
II. Т?п ?леш.
1. ?.Еникине? «?йтелм?г?н васыять» хик?ясенд? к?т?релг?н и? ???миятле м?сь?л?л?р.
2. Акъ?би образы — халык намусын ??м рухи д?ньясындагы сафлыкны г??д?л?ндер?че образ:
а) Акъ?бине? кешелеклелек сыйфатлары;
б) Акъ?би — туган телебез сакчысы;
в) тормышта Акъ?биг? охшаш ш?хесл?р;
г) Акъ?биг? балаларыны? м?н?с?б?те.
III. Йомгаклау.
1. Акъ?бине? васыяте б?генге к?нн?рг? килеп ?итк?н.
2. «?йтелм?г?н васыять» хик?ясене? т?рбияви йогынтысы.
«Йомшак кына ??йге ?ил ис?. Дала буйлап кылганнар й?гер?, кылганнар й?гер?…
…?н? к?мешл?неп дулкынланган кылганнар арасында ак яулык б?рк?нг?н, алъяпкыч б?йл?г?н, к?лм?ген ыштан б?рм?сен? кыстырган кечкен? буйлы арык бер ?би киз?к ?ыеп й?ри…»
?. Еники.
Татар ?д?биятына без яраткан, без олылап иск? алган, х?рм?тл?г?н Акъ?би ?н? шулай килеп кер?.
«Минем исемем Акбик?, — ди карчык. — Кыз чагымда мине Аксылу дип й?рт?л?р иде, кия?г? чыккач, Аккилен булдым, аннары Ак?и?г?, ? х?зер мен? Акъ?би…»
Акъ?би образын тудырган язучы хакында мин нил?р бел?м со??
?д?биятка ?мирхан Еники Сталин режимы х?кем с?рг?н кара давыллы егерменче еллар уртасында кил?.
Башта — тыйнак кына хик?ял?р, очерклар яза. Аны? исеме Ватан сугышына кад?р бик азларга билгеле була. ?. Еники 1941 — 1945 нче елларда Ватан сугышында катнаша.
Язучы ?зене? ?с?рл?ренд? ?т? гади, гад?ти, л?кин шуны? бел?н берг? бик кешелекле, тир?н м?гън?ле, кешел?рг? якын, кадерле х?л-?хв?лл?рне ала. Ул кеше к??елене? мо?арчы без белм?г?н якларын чигеп, н?кышл?п бир?, рухи г?з?ллекне яктырта.
??м мен? б?ген без та? калып укый торган ?с?р! ?йтерсе? л? ул н?къ минем, сине? ??м бик к?пл?рне?, милл?темне? намусы, сафлыгы, пакьлеге ??м кил?ч?ге сагында торган ?бил?р турында.
Мин кайчакта к?меш ч?чле М?гъз?м? ?биемне? кулларына карап торам. Мондый куллар тагын кемд? бар? Ул куллар кечкен? ген?, йомры гына. Л?кин шул кечкен? ген? куллар бел?н минем ?бием ?з гомеренд? н?рс?л?р ген? эшл?м?г?н?! К?н туган саен шул кечкен? ген? кулларга я?адан-я?а эшл?р табыла торган. Мен? х?зер д? мин а?а карыйм да Акъ?би чалымнарын эзлим.
1965 нче елда язылган «?йтелм?г?н васыять» — безне? б?генге к?небез ??м кил?ч?гебез турындагы ?с?р. Язучы тарихи барышны? кил?ч?ген к?пк? алдан к?реп, кешелек ??мгыятен? ми?ербансызлык, таш к??еллелек янаганын кис?теп язган ?с?р бу. «?йтелм?г?н васыять» хик?ясене? ?з?генд? Акъ?би образы тора. Аны? тойгы-кичерешл?ре, ?т? кешелекле ??м ?итди уй-фикерл?ре тасвирланган. Бу образда халык рухы, борын-борыннан килг?н гореф-гад?тл?ре чагылган.
Бу — Акъ?бине? авырып ш???р шифахан?сенд? ?л?е, васыятен ?йт? алмыйча калуы турындагы ?с?р ген? т?гел. Ч?нки Акъ?би авыру т?гел, ул б?ген д? с?лам?т, без ?зебез, безне? ??мгыятебез авыру. Безне терелтер ?чен Акъ?бил?р к??еле кир?к, бик т? кир?к. Безг? б?ген Акъ?бил?р кир?к.
?бием ??м Акъ?би бу яктан бер-берсене? игез?ге шикелле бик охшашлар.
Акъ?би — и? кешелекле, и? ш?фкатьле, бала ?анлы ана, ирне ир итеп тоткан, балаларына ихлас к??елд?н т?рбия бирг?н, хезм?т с?юч?н кеше. Ул гомере буена х?л?л к?че бел?н яш?г?н. Акъ?би балаларын илг? файдалы, укымышлы итеп ?стерерг? тырышкан, ире бел?н дус ??м тату яш?г?нн?р. Бу аны? шатлыгы, куанычы. Л?кин олыгайгач, сафтан чыккач, ул борчыла, ?зг?л?н?.
Аны? балаларыны? авылдан чыгып кит?л?рен?, туган туфрактан читл?ш?л?рен? ?аны сыкрана. ?итм?с?, олы улы Суфиян рус кызына ?йл?нг?н. ?би моны башкорт халкыннан й?з ч?ер?, н?сел-ыруыннан читл?ш? дип саный. Д?рест?н д?, оныклары бел?н ?би с?йл?ш? алмый, ч?нки алар башкортча белмил?р.
Язучы а?а борчылып болай ди: «А?, бу тел юклыгы! Карчыкны? тел ?йр?нер вакыты к?пт?н ?тк?н шул инде, ?мма Суфиян, юньсез, балаларына, ник ичмасам, ?бил?рен? д?ш? алырлык кына ?зебезч? бернич? дист? с?з ?йр?тм?де ик?н со??!» Акъ?би балаларына газиз туган телне к?з карасыдай кадерл?п сакларга кир?к дип васыять ?йтеп калдырырга тели.
Гаил? ш???р?сен алып бару, н?селне? абруе турында нык кайгырту, гаил? ядк?рл?рен кадерл?п саклау, зират-каберл?рг? карата игелекле м?н?с?б?т кебек к?рк?м сыйфатлар халкыбызны? ?лк?н буыннарны изге итеп санавыннан кил?.
?с?рд? шушы изге ?еп ?зел?. Акъ?бине? васыятен кил?ч?кк? ?иткерерлек буыны юк.
Шу?а да ?с?рне язучы «?йтелм?г?н васыять» дип атаган.
Тормышта Акъ?биг? охшаш ш?хесл?р шактый. Мо?а ти? кешене — ?зебезне? Янтуган авылыннан С?лим? ?бине д? иск? алып с?йл?рг? була. Ул Акъ?бид?н аермалы буларак, ана телен белм?г?н оныклары бел?н аз-маз кыенлык кичереп булса да, рус теленд? с?йл?ш? иде. ?мма юлыма оныклары бел?н очраганда, ?ч баласына да гыйлем биреп олы юлга озаткан С?лим? ?бине? к?зл?ренд? ?йтеп бетер? алмый торган мо?сулык, ниндидер кыенсыну хисл?ре сыенган була.
Еллар бер-бер артлы ?т? тора, ?бине? карты якты д?нья бел?н м??гег? саубуллаша, балалары т?рлесе-т?рле якка таралышып бет?л?р. Акъ?би ?йд? берьялгызы торып кала, ?зенч? к?н к?р?. ??р к?нне балаларыны? кайтып кер?л?рен ?зелеп к?т?. ?мма алар сир?к кайталар шул: эшл?ре к?п. ?бине? саулыгы к?нн?н-к?н начарлана, урын ?сте хастасына ?йл?н?. Шунысына ш?кер: к?ршел?ре аны ташламыйлар, кер?л?р, х?лен белешеп торалар, ч?ен куеп эчерт?л?р, кош-кортын карыйлар, ?ен ?ылыталар. Авыл халкы к?ченн?н килг?н ш?фкать-м?рх?м?тне кызганмый.
Язмышлардан узмыш юк диг?нд?й, Акъ?бине? д? авылдашлары бел?н саубуллашып ш???рг? кит?р минутлары ?ит?. Изге туфрактан, авылдашлардан аерылу а?а ?т? кыен була. Халкыбыз юкка гына: «Олыласа? олыны, олыларлар ?зе?не», — дим?г?н шул.
Мен? ул ш???рд?, балалары янында. Ул ?зе бер б?лм?д? ята. Урын-?ире чиста, тамагыннан да ?змил?р, тик ?бине? ?аны тыныч т?гел. Ул чит ?ирд?, кешел?рд?н аерым яши.
Р?х?т булса да торган ?ир,
Сагындыра туган ил.
?бине? кызы бел?н киявене? тормышы ?з агымына бара да бара. Еш кына кунаклар да килеп кит?, туган-тумачалар г?рл?шеп утыра, ялгыз б?лм?д?ге карчыкка бер??не? д? исе китми.
Сир?к кен? булса да, оныклар да ?би янына кереп чыккалыйлар. Ул вакытта ?би аларга к?зл?рен тутырып карый, ?анын борчыган с?зл?рне ?йтерг? тели. Л?кин оныклары: «Ха, бабушка!» яки «Пока, бабушка!» диюд?н ары китми, башкортчалап ?бил?рен юатырдай с?зл?р ?йт? алмыйлар.
Акъ?бине? сулыш алуы к?нн?н-к?н кыенлаша бара. Якты д?нья бел?н саубуллашыр к?нн?ре якынлаша. Балалары алдына аны со?гы юлга озату м?ш?кате килеп баса. ??рт?рле с?б?пл?р табып, аны? тел?ген? каршы килеп, ?нил?рен больницага озаталар. ?зенч? биред? а?а х?рм?т к?рс?т?л?р, табиблар карый, к?з?теп тора. Л?кин а?а болар инде файдасыз. К?п т? ?тми, ?бине? к?зл?ре м??гег? йомыла.
?бине? ?йтерг? тел?г?н васыятьл?рене? и? кир?клесе шул иде: «Улым, ?тен?м сезд?н, мине, зин?ар, ?зебезч?, м?селманча ?ирли к?регез инде».
Л?кин аны? бу тел?ге кабул булмый. Аны ш?ригать кушканча т?гел, урысча ?ирлил?р.
??р халыкны? талантын, матурлыкка м?н?с?б?тен, яш?? р?вешен а?латкан, ата-бабаларны? т?се итеп буыннан буынга к?чеп, сакланып килг?н ядк?рл?ре була. Акъ?би д? ?зе ?чен бик кадерле кайбер н?рс?л?рен балаларына т?се итеп калдырырга тели. Л?кин балалары Акъ?бине? со?гы тел?ген ты?ларга вакыт та таба алмыйлар, кир?ксенмил?р д?. Х?тта ананы? со?гы васыятен — аны ?зебезч? ?ирл??не д? тиешенч? оештыра алмыйлар. Акъ?би вафат булгач, бу ?йберл?рне? к?бесен театр гардеробына илтеп бир?л?р. Ата-бабаларыбызны? ист?леге ?зелеп калгандай була.
Акъ?бине? балалары ?нил?рен х?рм?т т? ит?л?р, яраталар да. Ни ?чен со? алар аны? со?гы тел?кл?рен ишетеп калырга вакыт таба алмыйлар? Ниг? алар Акъ?би ?чен бик изге булган ?йберл?рне? кадерен д? белмил?р?
Бу сорауны авылларда яш??че бик к?п ак яулыклы ?бил?рне? балаларына бирер идем мин. Ч?нки язучы «?йтелм?г?н васыять» ?с?ренд? халкымны ?т? ягымлы образ — Акъ?би итеп г??д?л?ндерг?н. ?с?рд? халкыбызны? б?генге четерекле х?ле, язмышы, халык т?къдире чагылдырылган.
Туга? туфрактан аерылып, ш???рл?рг? к?чк?н авыл балалары я?а шартларга иял?шерг?, т?рле милл?т кешел?ре бел?н аралашып яш?рг? тиеш булалар. Бу аларны? рухи д?ньясына бик зур йогынты ясый.
Рус м?кт?пл?ренд? укып белем алган татар балаларында милли а?, милли горурлык к?че яшеренр?к, з?гыйфьр?к чагыла. Милли а?, милли горурлык — бик табигый, бик кир?кле сыйфат, ул бит милл?тчелек т?гел. Халыклар арасындагы дуслыкка да аны? ?ич зарары юк. Милли а?ын, милли горурлыгын югалткан халык мескен халыкка ?йл?н? бит, ул тизр?к башкаларга яраклаша — буйсына ук башлый.
«?йтелм?г?н васыять» ?с?ренд?ге й?зьяш?р картны? «учагы?да ут с?нм?сен» диг?н с?зл?ре халыкны? рухи байлыгы бервакытта да саекмасын, кимем?сен, милл?т ?тк?нен х?рм?т итсен диг?нне а?лата. Акъ?бине? тел?кл?ре халык тормышын рухи т?ссезл?ндер?г? каршы юн?лг?н. Авылны? гади карчыгы кил?ч?к буыннар тормышын м?гън?ле, матур итеп к?рерг? тели.
Рухи байлык ?тк?нн?р, ?лг?нн?р ?чен т?гел, безне? ?чен — б?генге ??м кил?ч?к ?чен кир?к.
«?зене? ?тк?нен оныткан халыкны? кил?ч?ге юк», — диг?н татар халкыны? к?ренекле галиме Ш. М?р?ани.
Талантлы язучы бер?злексез ?с?, к?т?рел? барган заманны? аеруча четерекле м?сь?л?л?рен кыю р?вешт? кузгатып килг?н. ?хлак, рухи т?рбияд?ге у?ышлар бел?н ген? тынычланмыйча, «?йтелм?г?н васыять» хик?ясе безне тыйгысызлыкка, ?итди уйлануларга чакыра.
Тормышны? аяусызлыгын, ??ркайсыбызга да олыгаю к?нн?ре ?ит?ч?ген к?з алдыма китер?м. Без, Акъ?бил?рне? оныклары, ??рчак ?ылы карашыбызны кызганмаска, ис?нн?рне? кадерен белеп яш?рг? тиешбез.
Р?хм?т сезг?, ?лк?нн?р!
Безне? ?чен ?киятле, ки? к??елле, олы й?р?кле ?бил?р!
Т?рбияви йогынтыны? поэтик бер формасы булып х?ер-фатиха бир? ??м алу, ата-ана догасы, ?лк?нн?р ?йтк?н тел?кл?р торган.
Б?ген мин д? тормыш диг?н зур д?ньяга аяк басарга торам. Олы юлга чыгар алдыннан Акъ?бине х?терл?тк?н ?биемне? догаларын, тел?кл?рен ты?лыйм.
Акъ?би турындагы язмамны балачак дустыбыз, танылган шагыйрь Госман Сад? с?зл?ре бел?н т?мамлыйсым кил?:
Ходайны? ??р бирмеш к?нен
Дога кылып с?ламлил?р
Ил шатлыгы, ил аклыгы —
Ак яулыклы ак ?бил?р.
⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒
Date: 2015-09-18; view: 5746; Нарушение авторских прав