Инфоурок
›
Родной язык
›Презентации›Презентация к уроку родного (татарского) языка на тему «Сүз турында сүз»
Описание презентации по отдельным слайдам:
-
1 слайд
Описание слайда:
Сүз турында сүз.
Сочинение язу. -
2 слайд
Описание слайда:
Өй эшен тикшерү.
Сүз турында мәкальләр язарга.
Көтелгән җавап: Кеше сүзе кеше үтерә. Авызда чакта син хуҗа, авыздан чыккач, сүз хуҗа. Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. -
3 слайд
Описание слайда:
Сүз турында (сүз)
Тел күрке — ….
Яхшы … ) – җан азыгы,
Яман … – баш казыгы.(сүз)
(сүз
(сүз) -
4 слайд
Описание слайда:
Туган телебез — татар теле. Безнең туган телебездә нинди генә сүзләр юк. Мин күбрәк матур, ягымлы, серле, мәгънәле сүзләрне кулланырга яратам. Телебез байый, үсә, иске сүзләр тѳшеп кала, алар урынына яңа сүзләр барлыкка килә.
Сүзләр ярдәмендә без аралашабыз, аңлашабыз, шатланабыз, кайгырабыз, коткарабыз, куркытабыз, өметләндерәбез.
Кешеләрнең аралашу чарасы — сүз. -
5 слайд
Описание слайда:
Сүзнең лексик мәгънәсен аңлатуның берничә юлы бар:
Сүзгә кыскача аңлатма бирү, лексик мәгънәсен аңлату;
Синонимнар сайлау;
Антонимнар сайлау;
Тамырдаш сүзләр уйлау;
Рәсем яки фотография бирү. -
6 слайд
Описание слайда:
Баш сүзенең лексик мәгънәсен аңлату. (көтелгән җавап)
1. Сүзнең лексик мәгънәсе (. (Дәрестә аңлатмалы сүзлекләр кулланыла. Шулай ук ссылка ярдәмендә интернеттан табып була: https://suzlek.antat.ru/ )
1) Кеше башы, агач башы, баш хәреф, баш бармак, баш киеме.
2. Тамырдаш сүзләр
башлы, башсыз
3. Синонимнар
Баш – акыл, гакыл, беренче
4. Антонимнар
Баш – аяк, башы — ахыры -
7 слайд
Описание слайда:
5. Нинди сүзләр белән бәйләнеп килә ала?
Акыллы, акылсыз, йомры, тубал.
6.Мәкаль
Баш исән булса, бүрек табылыр. Башка килгән телдән килә.
Башланган эш – беткән эш.
Башыңа төшсә башмакчы булырсың.
Башыңа төшсә, түмгәккә дә сәлам бирерсең.
7.Бу сүз белән җөмләләр төзү
Башлы кеше белән аралашу рәхәт. Минем башым авырта. Укытучы сүзен башлады. -
8 слайд
Описание слайда:
Өй эше:
1)Үзең теләгән бер сүз сайлап, проект төзеп кара.
2)Бу сүз кергән инша да яз.
3) Сыйныфта үзең сайлаган сүз турында сөйләргә әзерлән.
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с
сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Пожаловаться на материал
- Сейчас обучается 940 человек из 79 регионов
- Сейчас обучается 310 человек из 63 регионов
- Сейчас обучается 1010 человек из 81 региона
Найдите материал к любому уроку,
указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:
также Вы можете выбрать тип материала:
-
Все материалы
-
Статьи
-
Научные работы
-
Видеоуроки
-
Презентации
-
Конспекты
-
Тесты
-
Рабочие программы
-
Другие методич. материалы
Проверен экспертом
Общая информация
Учебник:
«Татар теле», Харисов Ф.Ф., Харисова Ч.М.
Тема:
Лексикология
Похожие материалы
-
Конспект урока по родному (татарскому) языку
-
Программа курса «Родной (русский)язык 5-9 класс.
-
Аннотация Родной (русский) язык 5-9 классы
-
Кад сымахан, Фыдыбаста хъахъхъанджыта
-
Сообщение «Развитие связной речи учащихся. Методика подготовки и написания сочинений»
-
Сообщение «Как работать над рассказом?»
-
Опыт работы по сохранению родного (нанайского) языка и национальной культуры
-
План-конспект урока родного языка «Весна»
-
Не нашли то что искали?
Воспользуйтесь поиском по нашей базе из
5454968 материалов.
Вам будут интересны эти курсы:
-
Курс повышения квалификации «Правовое обеспечение деятельности коммерческой организации и индивидуальных предпринимателей»
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление персоналом и оформление трудовых отношений»
-
Курс повышения квалификации «Методика написания учебной и научно-исследовательской работы в школе (доклад, реферат, эссе, статья) в процессе реализации метапредметных задач ФГОС ОО»
-
Курс повышения квалификации «Педагогическая риторика в условиях реализации ФГОС»
-
Курс повышения квалификации «Управление финансами: как уйти от банкротства»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности по подбору и оценке персонала (рекрутинг)»
-
Курс повышения квалификации «Организация практики студентов в соответствии с требованиями ФГОС медицинских направлений подготовки»
-
Курс повышения квалификации «Источники финансов»
-
Курс повышения квалификации «Психодинамический подход в консультировании»
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление информационной средой на основе инноваций»
-
Курс профессиональной переподготовки «Метрология, стандартизация и сертификация»
-
Курс профессиональной переподготовки «Гостиничный менеджмент: организация управления текущей деятельностью»
-
Курс профессиональной переподготовки «Осуществление и координация продаж»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация и управление процессом по предоставлению услуг по кредитному брокериджу»
-
Курс профессиональной переподготовки «Информационная поддержка бизнес-процессов в организации»
Просмотров 13.8к. Опубликовано
Әниләр көне белән котлау өчен сезнең игътибарга берничә тәбрикләү шигыре куярга булдык. Соңгы елларда Россиядә, традиция буенча, Энилэр коне зурлап үткәрелә башлады. Бу көнне күп кенә чаралар (төрле концертлар, күп балалы әниләр белән очрашу һ.б.) уздырыла. Мәктәп һәм балалар бакчаларында, кагыйдә буларак, бәйрәм бераз алданрак үткәрелә. Иң беренче, әлеге бәйрәмнең тарихына тукталып үтик әле.
Әниләр көне кайчан билгеләп үтелә башлый
Әниләр көне – Россиядә ноябрь аеның соңгы якшәмбесе көнне билгеләп үтелә. Бу көнне барлык әниләрне һәм йөкле хатыннарны тәбрик итү күркәм традициягә әйләнде.
Энилэр коне кайчан бәйрәм көн итеп билгеләнгән соң? Моның тарихы болай. 1998 елның 30 гыйнварында Россия президенты Борис Ельцин «Әниләр көне хакындагы» указга кул куя. Әлеге көнне канунлаштыруны сорап Россиянең, хатын-кызлар, гаилә һәм яшьләр эшләре буенча Дәүләт думасы Комитеты чыгыш ясый, төгәлрәге депутат, ЦК КПРФ әгъзасы Алевтина Апарина бу эштә активлык күрсәтә.
Әниләр көнен рәсмиләштерүнең максаты булып, хатын-кызга карата хөрмәт, гаилә нигезләрен ныгыту, кешеләр тормышында әни кеше нинди зур әһәмияткә ия икәнен искә төшерү, аналарның дәрәҗәсен күтәрү тора.
Дөресен әйткәндә, элегрәк, совет заманында, энилэр коне беренче тапкыр 1988 елның 30 октябрендә Әзербайҗанның Баку шәһәрендәге 228 нче мәктәбендә билгеләнеп үтелгән. Әлеге, әниләр хөрмәтенә уздырылган, тантананың авторы һәм оештыручысы – рус теле һәм әдәбияте укытучысы Эльмира Гусейнова була.
Бу көнне барлык мәктәп балаларына, эни бәйрәмен ел саен үткәрергә чакырып мөрәҗәгать итәләр. Шуннан соң бу мөрәҗәгать күп кенә совет газеталарында басылып чыга, ә Әниләр бәйрәменә сценарий «Укучылар тәрбиясе» (Воспитание школьников) журналында бастырыла.
1988 елдан Әниләр көне Бакуда ел саен, ә соңрак, Эльмира Гусейнова күченеп килгән, Ставрополь шәһәрендә уздырыла башлый. Тора бара ул халык бәйрәменә әйләнә.
Әниләр көне белән котлаулар
Энилэр коне белэн котлау өчен тәбрикләү шигырьләре
Әнием, сөеклем, кадерлем,
Тиңнәр юк, сиңа бу дөньяда.
Һәрчак яшь һәм матур син безгә
Картайдым инде дип уйлама
Кочаклыймын сине, тәбриклимен
Әниләр бәйрәме бит бүген
Бәхетле бул, кайгы-сагышлар
Капламасын күңелең күген.
***
Энилэр коне белэн, тәбрик итәмен
Барысы өчен сиңа рәхмәт әйтәмен
Синең тәрбияң, кылган догалар
Гомер юлымда ярдәм кылалар.
Бәхет телимен һәм дә исәнлек
Шатлыктан балкысын күзләрең
Чынга ашсын изге теләкләрең
Дога кылып әйткән сүзләрең
***
Җир йөзендә барлык әниләр
Бәхетле яшәсен дип телик
Балалары куандырып торсын
Китерсеннәр бары игелек.
Әни көне — шундый матур бәйрәм
Барлык әниләргә баш иик
Күзләрендә бәхет нуры һәрчак
Сүнми балкып торуын телик.
(И.Н 12.11.2021)
***
Әниләрне фәрештәләр, диләр,
Фәрештәләр була канатлы.
Ә минемчә газиз әнкәйләрнең
Балаларыдыр ул — канаты.
Канатларны Раббым каермасын,
Сау-сәламәт булсын балалар!
Җан җимеше таза булса гына,
Тыныч яшәр җирдә аналар.
Бала бит ул, җаның кебек газиз,
Алар өчен йөрәк өзелә.
Бала хәсрәтләре күрми генә
Җитсәк иде гомер көзенә!!!
(Гөлара Шәрипова)
***
Кем дөньяга кеше бүләк итә,
Ә кешегә якты дөньяны?
Тойгылары кояш кебек кайнар,
Эретерлек гранит кыяны?
Кем күңеле тулган айдай серле,
Язлар сыман назлы, ягымлы?
Шатлыкларын башкаларга бүлеп,
Кайгыларга түзем, сабырлы?
Кем елмая җәйге таң аткандай,
Балкып китә шундук тирә-як?
Нәфислеге гөлләр сокланырлык,
Көләчлектә аңа тиңнәр юк?
Кем куллары өйне, җирне ямьли,
Изгелеге үлчәү тапкысыз?
Ул, әлбәттә, яшәү чыганагы,
Тормыш яме — Әнкәй, хатын-кыз!
***
Әнкәй, диеп әйтер кешең булу
Нинди бәхет бит ул дөньяда.
Шатлыкларың булса — уртак була
Кайгыларың булса — югала.
Уйлама әле, картаям, дип,
Шат-көләч бул, сүнмә-сүрелмә.
Кадер-хөрмәт күреп үтсен гомерең
Урыннарың булсын гел түрдә.
***
Котлы булсын, әни бәйрәмең,
Матур булып атсын таңнарың.
Рәхәт яшә, игелеге кайтсын
Син үстергән һәрбер баланың.
Ак бәхетләр юлдаш булсын сиңа,
Көннәреңне шатлык бизәсен.
Сәламәтлек – үзе бәхет бит ул,
Ходай шуннан мәхрүм итмәсен.
***
Гомерең матур узсын, әнкәй бәгърем,
Кайгы-хәсрәт килә күрмәсен;
Йөзең һаман аяз, көләч булсын,
Күзләреңнең нуры сүнмәсен.
Без телибез сиңа зур бәхетләр,
Күтәренке булсын күңелең
Матур яшә, картаюны белмә,
Гел шатлыктан торсын гомерең.
***
Синнән күчкән яктылыктан
Нур сибелә тирә-юньгә.
Кайгы-хәсрәт күрми генә
Яшик шулай бергә-бергә.
Әни бит ул — өйнең яме,
Ә тормышта – олы терәк.
Сәламәт бул, озак яшә,
Син бит, әни, безгә кирәк.
***
Котлы булсын, бәйрәмең, әни,
Гомерең үтсен шатлыкта.
Кайгы күрмә, чирне белмә,
Һич бирешмә картлыкка.
Авырлыклар бер дә кичермә син,
Кыенлыклар бер дә килмәсен.
Синең йөзеңдәге шатлык нуры
Балкып торсын, мәңге сүнмәсен.
Йөзләреңдә чәчкә алсулыгы,
Күзләреңдә йолдыз балкышы.
Бәйрәмеңнең ямен күтәрсеннәр
Ирең, балаларың алкышы.
***
Озын булсын синең гомерең,
Тыныч булсын һәрчак күңелең.
Бәхет чишмәрең мул аксын,
Зур шатлыклар белән таң атсын.
Кояш кебек якты нурлар – синнән,
Карашлары белән җылыткан.
Юктыр беркем, әнкәй, синнән башка
Иркә сүзләр белән юаткан.
***
Безнең күңел һәрчак сиңа
Тели иң изге теләк.
Җир йөзендә синнән башка
Беркем юк кадерлерәк.
***
Әни
Иң матур юллар –
Син йөргән юллар.
Иң тәмле сулар –
Син биргән сулар.
Иң йомшак куллар –
Син сөйгән куллар.
Иң якты моңнар –
Син белгән моңнар.
Иң кайнар эзләр –
Син баскан эзләр.
Иң моңлы күзләр –
Син баккан күзләр.
Иң тугры сүзләр –
Син әйткән сүзләр.
Иң сабыр йөрәк –
Синең йөрәгең.
Иң талмас беләк –
Синең беләгең.
Иң изге теләк –
Синең теләгең.
Иң бөгелгән бил –
Ул синең билең.
Гөл сибелгән тел –
Ул синең телең.
Үч тотмас күңел –
Синең күңелең,
Әни!
(Фәнис ЯРУЛЛИН)
Татарстанда «Тәблигъ җәмәгате» (Русиядә экстремистик оешма буларак танылган һәм 2009 елда тыелган) яки «Нурчылар» (Русиядә экстремистик оешма буларак танылган һәм 2008 елда тыелган) хәрәкәтендә катнашучыларының кулга алынуы турында хәбәрләр республика һәм федераль матбугатта әледән әле чыгып тора. Аннан соң халыкара һәм Русия хокук яклаучылары, дини оешмалар, журналистлар, белгечләр мәхкәмә системын һәм куәт оешмаларын «канунсыз чаралар» күрүдә гаепли. Казандагы ислам белгече, филология фәннәре кандидаты Резидә Сафиуллина-Ибраһимованың бу турыда үз тикшеренүләренә нигезләнгән комментарын тәкъдим итәбез. Ул әлеге мәсьәләне 2016-2021 елларда үткәрелгән фәнни тикшеренүләр, электрон һәм басма мәгълүмат чараларында дөнья күргән мәгълүматларга нигезләнеп өйрәнгән.
2 ноябрьдә Казанның Идел буе районы мәхкәмәсе карары белән Русия ислам институтының элекке укытучысы, элекке имам Габдрахман Наумов 6,5 елга колониягә хөкем ителде.
Без аның белән бер уку йортында, ләкин төрле кафедраларда укыттык. Институт коридорында очрап хәл белешкәндә ул гел «Әлһәмдүлиллаһ!» дип җавап бирә иде. Тыныч, аз сүзле, уйчан карашлы Габдрахман һәрчак пөхтә, кара костюмнан йөрде. Казанның «Мөхәммәдия» мәдрәсәсен, Каһирәдәге (Мисыр) әл-Әзһәр университетының ислам хокукы факультетын, аннан Казандагы Русия ислам институтын тәмамлаган, Русия диния нәзарәтенең Голәмә шурасы әгъзасы булган Наумов Казанның «Болгар» мәчете имам-хатыйбы булып эшләде, Татарстан мөфтияте програмы нигезендә Мәккә һәм Мәдинәдә хаҗилар төркемен җитәкләде.
Ислам хокукы турында ниндидер сораулар булса, аның белән киңәшләшә идем. Бервакыт ул Русия ислам университеты коридорында күренми башлады. Соңрак аның эштән алынуын белдем. 2019 елның июленнән ул «Әл-Иман» мәхәлләсе имамы итеп билгеләнде. Бераздан, 2020 елның мартында аңа Русия җинаять кодексының 282.2 маддәсе нигезендә гаепләү белдерелде. Наумовны «яшерен агитация җыелышлары» һәм «агитация дәресләре» алып барып, Русиядә тыелган «Нурчылар» оешмасы бүлеген оештыруда гаепләделәр.
СУФИЧЫЛЫКНЫҢ ЗАМАНЧА ТРАНСФОРМАЦИЯЛӘРЕ ӨЙРӘНЕЛМӘГӘН
«Нурчылар» яки төрекчә «нурджулар» дип чыгышы белән көрд булган төрек дин белгече Сәет Нурси (1876-1960) тарафдарларын атыйлар. Ул «Рисалә-и Нур» дип аталган Коръән шәрехләре җыентыгын язган. Нурси үлеменнән соң аның шәкертләре Төркия шәһәрләрендә җыентыкны өйрәнү курслары оештыра, әсәрне кулдан күчереп тарата.
Фәнни әдәбиятта Көнбатыш суфи һәм «яңа суфи» җәмгыятьләрен һәм аларның төрле көн күрү формаларын өйрәнүнең теоретик якларына зур игътибар бирелә. Шуңа карамастан, бүгенге көнгә кадәр Көнбатыш һәм Русия тикшеренүчеләре арасында бу төшенчәне аңлатуның уртак һәм бердәм принциплары юк, аны суфичылык дип атау да кайбер белгечләрдә сораулар тудыра. Көнбатышта тикшеренүчеләр суфи карашларның үсешен һәм диапазонын төрле классификацияләргә бүлә уза, ләкин бар дөнья буйлап мәгариф проектлары белән шөгыльләнүче төрек җәмгыятьләре еш кына аларның игътибарыннан читтә кала. Аларны Г.Джонкер (1) «дөньяви суфи җәмгыятьләре» дип атый («sufi communities»).
Шулай ук аларны «тарикатьләрдән соңгы» иҗтимагый-сәяси хәрәкәтләргә дә кертәләр. Көнбатыш тикшеренүчеләренең концептуаль аңлатмалары һәм схемалары бу дини хәрәкәтләрне өйрәнү һәм тикшерү өчен мөһим корал булып тора. Әмма төбәк спецификасы да зур роль уйный. Социаль, мәгълүмати, сәяси өлкәләрдә яңа төр эшчәнлекне кулланган «пацифист-неосуфи», «суфи яклы» яки «тарикатьләрдән соң булган» хәрәкәтләр («Тәблигъ», «Нурчылар», «Хезмәт») — күбесенчә секталарга каршы парадигма юнәлешендә язучы тикшеренүчеләрне җәлеп итә. Алар арасында Р. Сөйләманов, В.Иванов, В.Цибенко, Я.Амелина һәм башкалар. Татарстанда булырга мөмкин суфичылыкның заманча трансформацияләренә багышланган фәнни эшләр исә юк дәрәҗәсендә.
Кыргызстан тикшеренүчесе К.К. Маликов Сәет Нурси тарафдарларын «пацифист-неосуфи» агымына кертә (2). Моннан тыш аларны структура, практикалар системын һәм идеяләрне традицион суфи тарикатьләреннән алган һәм Көнбатыш яңа дини хәрәкәтләренә хас эшчәнлек алып барган милләтара яңа суфи кардәшлекләренә һәм ислам хәрәкәтләренә кертеп була.
Традицион практикалар белән чикләнмичә, социаль, мәгълүмати һәм сәяси өлкәләрдә яңа төр эшчәнлек формаларын кулланган бу хәрәкәт еш кына тикшеренүчеләрнең игътибарын җәлеп итә. Дин белгече Вероника Цибенко (Иванова) билгеләгәнчә, Сәет Нурси китапларында «шәхес трансформациясенә китерүче идеяләр эзлекле алып барыла: әйләнә-тирә дөньядан баш тарту, үзеңне җәмгыятькә багышлау һәм аның мәнфәгатьләренә хезмәт итү. Бу шәхеснең тулысынча эреп юкка чыгуына, индивидуаль һәм тәнкыйди фикерләүне югалтуга, төрмәдә утыруга яки газаплы үлемгә әзер булуга кадәр илтә» (4). Мондый эксперт бәяләмәләре дә, нурчылар очрагында килеп чыккан кебек, соңрак экстремистик дип табылган дини агымнарның исемлеген төзүгә китерә дигән нәтиҗә ясарга җөрьәт итәм.
ГАҖӘПЛӘНҮ, АЧУ ҺӘМ ӨМЕТ
Ел ярым элек Габдрахман Наумовны кулга алу хәбәре гаҗәпләнү уяткан иде. Беркем дә югары уку йортының бу тыныч, зыялы мөгаллиме экстремистик оешма төзи алганына ышанмады. Русия мөселманнары Диния нәзарәте каршындагы Голәмә шурасы Наумовны яклап чыкты. Мәхкәмә өчен Наумовка бәяләмәне Русия ислам институтыннан тәкъдим иттеләр.
— Ул бездә эшләгәндә, аңа бернинди дәгъвалар юк иде. Аның әзерлеге бик яхшы. Тыныч кеше. Анда мондый нәрсәләрне һич тә күргәнебез булмады, — диде Русия ислам институты ректоры Рәфыйк Мөхәммәтшин «Коммерсант-Казань» газеты хәбәрчесенә. Мәсьәлә хокукый юл белән хәл ителәчәк дигән өметен белдерде ул: «Голәмә шурасы Сәет Нурси китапларын өйрәнүне мөмкин дип тапкан икән, Русия диния нәзарәте аларны тыелган исемлектән чыгаруга ирешергә тиеш» (5).
Русиянең күп кенә танылган ислам дин әһелләре Наумовны яклап чыгыш ясады, алар арасында Русия диния нәзарәтенең Голәмә шурасы әгъзасы, Мәскәүнең мемориал мәчете имам-хатыйбы Шамил Әләүтдинов та бар. Ул шундый бай дини белемгә ия булган, татарча да, урысча да акцентсыз, иркен сөйләшүче башка дин әһелләрен белмәвен әйткән. Аляутдинов сүзләренчә, «Постсовет киңлегендә иң яхшы белгечләрнең берсен кулга алу — Татарстан өчен хурлык» һәм бу ХХ гасырның 20-30нчы елларында илдә дин әһелләренә каршы булган репрессияләрне хәтерләтә.
Шуңа карамастан, 2021 елның 2 ноябрендә Габдерахман Наумов 6,5 еллык колониягә хөкем ителде. Ул бу исемлектә беренче түгел иде.
ХАЛЫКАРА ҺӘМ РУСИЯ БЕЛГЕЧЛӘРЕНЕҢ КҮЗ ЙОМУЫ
Татарстанда «Нурчылар»га каршы җинаять эше беренче тапкыр 2005 елның мартында, «Нәфрәт йәки дошманлык уяту, шулай ук кешенең абруен кимсетү» маддәсе нигезендә ачылды. 2005 елның декабрендә Татарстан кешеләре республиканың Дәүләт шурасы рәисе Фәрит Мөхәммәтшинга ачык хат белән мөрәҗәгать итеп, Сәет Нурси китапларын өйрәнүче мөселманнарны нигезсез рәвештә эзәрлекләүләргә ризасызлык белдерде. Бу хат медиада һәм мөселманнар арасында киң таралды (7).
2006 елда бу эшне тикшерүне вакытлыча туктаттылар, сәбәбе — гаеп белдереп, җавапка тартылырга тиешле зат ачыкланмау, диелде (8). Тик шул ук көнне яңа маддә нигезендә тагын бер җинаять эше ачылды. Бу «Ватандашларның шәхесенә һәм хокукларына каршы килүче дини оешма төзү» маддәсе иде. Чаллыда Сәет Нурси китапларын күмәкләшеп укыган олы яшьтәге иллеләп ханыма прокуратурадан шалтыратып, аларны шаһит буларак сорау алуга чакырулар башлады. Сорау алулар ФСБ кешесе янында уздырылган, шаһитларга, Сәет Нурси китапларын уку нәтиҗәсендә сәламәтлекләренә зыян килгән булу ихтималын тикшерү өчен, психология-психиатрия экспертизасы узарга тәкъдим ителгән.
Зыян күрүчеләр табылмаганга, бу эшне алга таба алып бару мөмкинлеге күренми, шуңа да 2007 елда эш туктатылган дип фаразлана (7). Ләкин Нурси белән бәйле эзәрлекләүләр туктамый. 2007 елда Татарстан прокуратурасы мөрәҗәгать иткәннән соң, Мәскәүнең Коптев район мәхкәмәсе Сәет Нурси китапларында экстремизм чалымнары таба. Мәхкәмәнең әлеге карарын матбугат чаралары «хисле һәм белдексез» дип бәяләде, бу карарны кабул иткәндә мәхкәмәнең «халыкара экспертларга да, Русиянең төп мөфтиләренә һәм хәтта кеше хокуклары вәкиленә дә» колак салмавы искәртелде, әлеге карар белән «Төркиядә иң толерант, сәясәттән читтә торучы һәм хәтта сентименталь булган дин белгече» хезмәтләре эзәрлекләнә, диелде.
2021 елга кадәр Сәет Нурси китапларының тәрҗемәләре генә тыелган булса, Татарстан прокуратурасының Чаллы шәһәр мәхкәмәсенә административ шикаять белән мөрәҗәгать итүеннән соң бу исемлеккә аның төрек телендә басылган хезмәтләре дә кертелде. Прокуратура мөрәҗәгатендә барлыгы 163 хезмәт турында сүз бара (9). Бу гамәлләрдән соң Сәет Нурси китапларын төрекчә укучыларны да эзәрлекләүләр башланды.
Әйтик, 2021 елның 25 гыйнварында Нурси китапларын төрекчә һәм иске татар теленә охшаш төрек (госманлы) телендә укыган әбиләр хөкем каршына бастырылды. Golosislama.com сайты шулай дип язды: «Чаллыда яшәүче татар әбиләре узган елның мартында узган тентүләрдән соң Төркиядә танылды. Русиядә буласы мәхкәмә алдыннан Төркиядә дистәләрчә мең мөселман социаль челтәрләрдә аның Русия мөселманнары өчен хәерле бетүен теләп дога кылырга чакыра, зикерләр әйтелә, Коръән укыла, өстәмә намазлар укыла» (10).
Әлеге тыныч мөселман җәмгыятенең канунсыз рәвештә эзәрлекләнүе һәм Сәет Нурси китапларының тыелуы мәсьәләсе Русиядә хокук яклау һәм дини оешмалар, шулай ук журналистлар һәм экспертлар тарафыннан күп тапкырлар күтәрелде. 2012 елның мартында әлеге проблем турында Европа шурасының Парламент ассамблеясында фикер алышу булды (11). 2018 елда Европа кеше хокуклары мәхкәмәсе, Русия Сәет Нурсиның 15 тәрҗемәсен тыюы белән Кеше хокукларын яклау һәм төп иреклекләр конвенциясен бозды, дигән карарга килде (10).
Русия ислам университеты ректоры Рәфыйк Мөхәммәтшин фикеренчә, Сәет Нурси хезмәтләрендә аңа гаеп итеп тагылган пантюркизм идеяләре дә, панисламизм идеяләре дә юк. «Аны төрле экстремистлар рәтенә кую наданлык кына түгел, мондый дин эшлеклеләренең бүгенге көндә киресенчә бик кирәкле булуын аңламау да. Чөнки алар проблемнарны тыныч юл белән чишүгә һәм әхлакый камилләшүгә чакырган» (12).
Шунысы да игътибарга лаек, танылган дин белгече һәм тарихчы Вәлиулла Ягъкуп Татарстан мөфтиенең беренче урынбасары булган вакытында аерым бер төр әдәбиятны тыюны яклавына карамастан, Сәет Нурси китапларын тыюның нигезле гамәл булуына шиген белдергән иде (13).
Шуңа карамастан, секталарны өйрәнүче белгечләр әлеге хәрәкәтнең экстремист булуы идеясен үҗәт рәвештә алга сөрә. Оештыру һәм финанс ягыннан иң куәтле тармагы булып «Гүлән Җәмәгате» яки «Фәтхуллачылар» тармагы санала, ул аңа нигез салучы Фәтхулла Гүлән (1941 елда туган) исеме белән атала. АКШта яшәүче бу вәгазьче, белем бирү програмнарына нигез салучы һәм нәтиҗәле менеджер 2009 елда Джорджтаун университетының стратегик тикшеренүләр үзәге тарафыннан дөньяның 20 иң йогынтылы дин эшлеклесенең берсе дип танылган иде.
Гүләннең «Хезмәт» хәрәкәте шуның белән үзенчәлекле, ул белем бирү програмнарын бизнес-проектлар белән бергә алып баруны күздә тота. Элекке Союздаш республикаларда Гүлән хәрәкәте күп кенә уку йортлары ачты, бер төркем экспертлар моны «өметле яшьләргә озак вакытка исәпләнгән инвестиция, булачак элита карашларын формалаштыруга омтылыш» дип бәяләп, бу програмнар киләчәктә икътисад, фән һәм дәүләт аппаратында төп урыннарны биләячәк кешеләрне әзерләүне күздә тота, дигән фикер әйтте (14).
Бер төркем сәясәтчеләр, тикшеренүчеләр һәм журналистлар әлеге оешмалар програмнарында укучыларда төрекләргә карата уңай мөнәсәбәт һәм дөньяви режимнарны куркыныч астына куярлык дини идеяләр сеңдерү бардыр дигән шик белдерде (15). «Төрек лицейлары» дип аталган мәктәпләрне тәмамлаган балаларны соңыннан хөкүмәттә һәм башка мөһим оешмаларда үз вазифаларын сәяси тормышта исламның ролен үстерү өчен куллануда гаепләделәр (16).
Милләтара неосуфи хәрәкәтләргә иярүчеләрнең булуы җәмәгатьчелектә ниндидер зур җәнҗал чыгарганы юк. Бары тик ара-тирә Татарстан йә федераль медиада «Тәблиг» яки «Нурчылар» хәрәкәтләрендә катнашучыларның кулга алынуы турында чираттагы хәбәрләр генә күренгәләп ала. Шуннан соң халыкара һәм Русия хокук яклаучылары, дини оешмалар, журналистлар һәм белгечләр тарафыннан мәхкәмә системы һәм куәт структурларына «экстремизмга каршы канунсыз чаралар» турында гаепләүләр белдерелә.
Резидә Сафиуллина-Ибраһимова
ислам белгече, филология фәннәре кандидаты
«Комментар» бүлегендәге язмалар авторның шәхси карашларын чагылдыра
Габдрахман Наумов
Габдрахман (Альберт) Наумов — 1976 елда Казанда туган. 1999-2003 елларда Каһирәдә Әл-Әзһәр университетында фикх юнәлешендә белем алган, соңрак Русия ислам институтының теология факультетын тәмамлаган. Аннары шул ук институтта укыткан. Наумов ислам хокукы өлкәсендә иң яхшы белгечләрдән санала. Русия ислам институтында дин фәннәре кафедрасында өлкән мөгаллим дәрәҗәсендә эшли, ислам дине мәсьәләләренә кагылышлы төрле конференция, чараларда катнаша. 2013 елдан Татарстан мөселманнары диния назәрәтенең голамә шурасы әгъзасы.
Белешмә: «Нурчылар»
«Нурчылар» – Төркиядә дин галиме Сәид Нурси (1876-1960) нигез салган оешма. 2008 елда «Нурчылар» Русиядә экстремистик дип танылды һәм тыелды. Халыкара оешмалар, шул исәптән АКШның дин иреге комиссиясе һәм Европа кеше хокуклары мәхкәмәсе Русиядән бу карарны яңадан карауны сорады.
2014 елда Чаллыда әлеге оешмада катнашуда гаепләнеп, пенсия яшендәге берничә хатын-кыз эзәрлекләнгән иде. Моннан тыш Казанда, Уфада да эзәрлекләнүчеләр бар.
2021 елда мәхкәмә Сәид Нурси китапларын укыган Чаллыдан 63 яшьлек Нәкыя Шәрифуллинага ике ел шартлы рәвештә ирегеннән мәхрүм итү карары чыгарды.
Әдәбият һәм чыганаклар
- Jonker G. The evolution of the Naqshbandi-Mujaddidi. Sulaymançis in Germany // Sufism in the West. New York: Routledge, 2006. 71-85.
- Маликов К.К., Усубалиев Э.Е. Кыргызстан мөселман җәмгыяте үсешенең идеологик аспектлары. (Идеологические аспекты развития мусульманской общины Кыргызстана // Вестник КРСУ. 2008. Том 8. 3. 100)
- Юсупов Ю.М., Бердин А.Т. Просуфийские джамааты в контексте внутриконфессионального конфликта (на материале Республики Башкортостан) // Ислам мультикультур дөньяда: конфессияара килешү һәм радикализмны җиңеп чыгу. VI Казан халыкара фәнни форумы (Казан, 17–18 декабрь 2016 ел.): «Ислам радикал хәрәкәтләре һәм бүгенге дөньяда радикализмны җиңеп чыгу (Е.М. Примаков истәлегенә)» мониторинг материаллары / И.Р. Гафурова, В.В. Наумкина, Р.Р. Хәйретдинова, А.Ю. Хәбутдинова редакциясе. Казан: Казан. ун-ты нәшрияты, 2017. 3-18.
- Цибенко В.В. Нурчылар Сәид-Нурси шәкертләренең төп үзенчәлекләре һәм эшчәнлекләре. (Основные особенности деятельности последователей Саида Нурси нурджулар // Сектоведение. 2014. 1. 102-111).
- Ислам әһеленә китаплар зыян салды. Габдрахман Наумовны “Нурчылар” тыелган җәмгыять бүлеген булдыруда гаеплиләр (Исламского деятеля подвели книги. Габдрахмана Наумова обвиняют в создании ячейки запрещенного объединения «Нурджулар».
- Габдрахман Наумов тоткарлануы турында Шамил Әләүтдинов. (Шамиль Аляутдинов о задержании Габдрахмана Наумова).
- Пономарев В. Русия махсус хезмәтләре «Рисәлә әл Нур»га каршы (Пономарев В. Российские спецслужбы против «Рисале-и нур»)
- Гариза(«Экстремистлык эшчәнлеккә каршы» федераль канунның 13нче маддәсе) Татарстан прокуроры К.Ф.Әмировның Сәид Нурсиның «Рисәлә әл Нур» җыентыгы китапларын экстремистик әдәбият дип тану. (Заявление (представление в порядке ст.13 Федерального Закона «О противодействии экстремистской деятельности) прокурора Республики Татарстан К.Ф.Амирова о признании книг из собрания сочинений Саида Нурси «Рисале-и Нур» экстремистской литературой, 24 апреля 2006 г.)
- Татарстан прокуроры Сәид-Нурсиның төрле телләрдәге 160 басмасын тыюны таләп итә. (Прокуратура Татарстана требует запретить 160 изданий трудов Саида Нурси на разных языках // Информационно-аналитически центр «Сова»).
- Бүген Төркиядә иртәгә Русиядә узачак мәхкәмә утырышы алдыннан дога кылу төне (Сегодня в Турции ночь молитв за завтрашний суд в России).
- ПАСЕ Русиядә мөселман әдәбиятын тыюны тикшерә. (ПАСЕ обсуждает запрет мусульманской литературы в России).
- «Нурчылар». Ни өчен Татарстанда Сәид-Нурси тәгълиматын өйрәнүчеләрне утырталар («Нурджулар». Почему в Татарстане сажают тех, кто знакомится с учением Саида Нурси).
- ММЧ: Татар-информ: Татарстан Диния нәзарәтендә Татарстанда ңкстремист китапларын юк итү шашынуы юк (СМИ: Татар-информ: Истерии с уничтожением экстремистских книг в Татарстане нет, считают в ДУМ РТ).
- Иванов В.В. Русия һәм БДБ илләрендә Фәтхуллаәһ Гүлән хәрәкәтләре. (Иванов В.В. Движение Фетхуллаха Гюлена в России и странах СНГ // Мусульманский мир. 2014. 3).
- Татар-төрек лицейларында С.Нурси китапларын эзлиләр. Уку йортларына баш прокуратура килде (В татаро-турецких лицеях ищут книги С.Нурси. На учебные заведения обрушилась Генпрокуратура // Портал «Ислам.Ру»).
- Үзәк Азиядә төрек лицейларын тәнкыйтьлиләр (В Центральной Азии критикуют турецкие лицеи).
- Hermansen M. American Sufis and American Islam: From Private Spirituality to the Public Sphere // Ислам в мультикультурном мире: мусульманские движения и механизмы воспроизводства идеологии ислама в современном информационном пространстве / Ред. Д. Брилев. Казань: Издательство КФУ, 2013. 189–208.
- Ярош О.А. Көнбатыш суфичылыкның типологиясе һәм вакыты мәсьәләсенә. (Ярош О.А. К вопросу о типологии и периодизации западного суфизма // Alter. 2017. 1, 8. 68-78).
- Yarosh O. Western Sufi Communities Between Hybridity and Authenticity. The Sufi Centre Rabbaniyya in Berlin // Pantheon. 2015. Vol. 10. №. 2. 3–20.
- Safiullina R.R. The Revival of Sufism in Tatarstan: a Tradition, an Export, or an Expansion? // The concept of «Traditional Islam» in modern Islamic discourse in Russia. Edited volume. Sarajevo: Center for Advanced Studies, 2020. 159-202.
? Әгәр сезнең провайдер безнең сайтны томалап куйса, аптырамагыз, телефон йә планшетыгызга Азатлыкның RFE/RL әсбабын йөкләгез (App Store һәм Google Play кибетләрендә бушлай) һәм татар телен сайлагыз. Без анда да ничек бар, шулай!
? Шулай ук, безнең Telegram каналына кушылырга онытмагыз!
Татарстан Республикасы Ютазы муниципаль районы
“Өченче санлы Урыссу урта гомуми белем бирү мәктәбе”
муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе
Проект эше:
“Сәләтле балалар белән эшләү,
татар теле фәне буенча олимпиадаларга әзерләү”
Проектның үтәлү вакыты:
2019 – 2020 нче уку елы
Төзүче-автор:
I квалификацион категорияле
татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Әхтәмова Лилия Мөхлис кызы
Эчтәлек
- Кереш. Проектның асылы.
- Төп өлеш. Сәләтле балалар белән эшләү hәм татар теле фәненнән олимпиадаларга әзерләү.
2.1. Сәләтле балаларны ачыклау.
2.2. Сайлап алынган балаларның психологик үзенчәлекләрен өйрәнү.
2.3. Сәләтле балалар белән эшләү планы.
2.4. Сәләтле балалар белән эшләү өчен метод–алымнар hәм материаллар.
- Файдаланылган әдәбият.
“Аерым шәхес белән эшләү өчен, аны белергә һәм коллективта үстерергә кирәк. Әгәр минем күзаллавымда аерым шәхесләр , анда- монда сибелеп, коллективтан тыш яши икән, әгәр мин аларга коллектив үлчәвеннән башка гына якын киләм икән, мин моннан бернәрсә чыгара алмаячакмын”
Күренекле педагог А. С. Макаренко
Сәләтле балалар белән эш түбәндәге юнәлешләр буенча алып барыла:
—укучыларда милли үзаң тәрбияләү;
-гуманитар стильдәге фикерләү сәләтен формалаштыру;
-шәхеснең үз-үзенә ышанганлык, үз-үзен күрсәтү, үз-үзен раслау, үз планнарын тормышка
ашыру юнәлешендә рухи мөмкинчелекләрен үстерү;
-сәләтле балаларның фәнни-гамәли күнекмәләрен, иҗади мөмкинчелекләрен үстерү.
Укучылар өчен ия булырга тиешле белем, осталык һәм күнекмәләр
1. Татар телен өйрәнү өчен шартлар булдыру;
2. Уку-укыту процессында укучыны аңлап һәм актив рәвештә белем алуга әзерләү, алган белемнәрен, осталыкларын, күнекмәләрен ныгыту;
3. Татар теле буенча системалы фәнни белем бирү, аларны ирекле аралашырга өйрәтү, татар дөньясы турында күпкырлы мәгълүмат җиткерү;
4 .Укучыларны тестлар белән эшләргә өйрәтү;
5 Татар әдәби теленең үсеш үзенчәлекләрен төгәл күзалдына китерү, тел үсеп торсын өчен, аның көндәлек кулланышын тәэмин итү юлларын белү;
6 Төрле стильләрне аера белү, алардан файдалана белү;
7 Әдәби әсәрнең жанрын тану, әсәрнең төп идеясен аңлау;
8.Сүзлекләрнең төрләрен, төзелешен белеп, алардан иркен файдалана алу;
9. Укучыларны гуманитар профиль буенча әзерләү;
10. Укучыларның телләр белү дәрәҗәләрен камилләштерү, үстерү;
1.Кереш. Проектның асылы
Кешелек дөньясы яңа меңьеллыкка – ХХI гасырга аяк басты. Заман таләпләре үскәннән үсә бара һәм уку – укыту эшчәнлегенең барлык тармакларына үзгәрешлүр кертә. Мәгариф өлкәсендәге җитди үзгәрешләр, укыту программаларын, төрле эш алымнарын сайлап алу мөмкинлеге фәннәрне тирәнтен өйрәнү hәм балаларның табигый сәләтен үстерүгә юл ачты.
Без баланың сәләтен никадәр тизрәк күреп алабыз, үстерәбез, уңай шартлар тудырабыз, шул очракта гына көтелгән уңышларга ирешә алабыз. Сәләт бары тик дөрес оештырылган эшчәнлектә генә үсә.
Сәләтлек билгеләре дигәндә, без, иң беренче чиратта, кешедәге акыл үсешенең югары дәрәҗәсен күз алдында тотабыз. Психолог – галим И.Дубровина сәләтле балаларны өч төркемгә, өч категориягә бүлеп карый. Аларның беренчесенә зыялылык сәләте кече яшьтән ачылганнар (вундеркиндлар); икенчесенә аерым фәннәрне бик яхшы үзләштерүчеләр; өченчесенә сәләтлелек билгеләре ачык сизелә торганнар керә. Ә менә психология фәннәре докторы Ю. Гильбух фикеренчә, билгеле яшьтәге аңлылык дәрәҗәсе акыл сәләтен билгеләүгә хезмәт итә. Акыл үсешенең югары темпы – сәләтле балага хас сыйфат. Белгечләр исбатлавынча, сәләтле балаларның нәрсәгә сәләтле булулары бигеле бер шартларда ачыклана. Сәләтле булу нәселдәнлеккә генә бәйле түгел, монда баланың тирә – ягындагы кыйммәтләр системасы да зур әһәмияткә ия. Билгеле бер шартлар булдырганда, укучыларның күбесендә теге яки бу сәләтне үстерергә мөмкин.
Олимпиадага әзерләнү һәм анда катнашу белем алуда зур әһәмияткә ия. Чөнки олимпиадалар укучыларның танып белү активлыгын камилләштерергә һәм үстерергә, фәнни-популяр һәм башка төр өстәмә әдәбият белән җентекләп эшли белергә ярдәм итә. Бәйге-ярышларда катнашу тырышлык, максатка омтылучанлык, мөстәкыйль фикер йөртә белү кебек мөһим шәхси сыйфатлар тәрбияләргә дә булыша.
Ләкин нинди генә сәләтлелек булмасын,билгеле бер эш белән җитди һәм эзлекле шөгыльләнгән баланың сәләте тиз ачыла,кызыксынучанлыгы арта.Шуңа күрә һәр укытучының сәләтле балалар белән эшләү планы,максаты,бурычлары булу бик мөһим.
2.Төп өлеш. Сәләтле балалар белән эшләү hәм татар теле фәненнән олимпиадаларга әзерләү
Проектның максаты:
- баладагы мавыгуларны, омтылышларны үстерү, аңа үз сәләтен табуда hәм камилләштерүдә булышу, мөмкинлекләр тудыру. Татар теле hәм әдәбияты дәресләрендә, дәрестән тыш чараларда татар теле фәне олимпиадаларына әзерләү өстендә комплекслы эш алып бару.
Гипотеза
— сәләтле балалар белән эшләүне югарырак дәрәҗәгә күтәрү;
-алган белемнәрен практикада куллану;
-проектта укытучыларга файдалы гамәли тәҗрибә үрнәкләре бирүгә ирешү.
Проектның бурычлары:
- сәләтле балалар белән эшләү тәҗрибәсе белән таныштыру;
- укыту – тәрбия эшләрен оештырганда заманча укыту технологияләрен, алдынгы укытучыларның эш тәҗрибәләрен өйрәнеп файдалану;
- фән олимпиадаларында дәрестән тыш чараларда актив катнашу hәм югары күрсәткечләргә ирешү;
- укучыларның танып-белү эшчәнлеген,иҗади фикерләү сәләтен камилләштерү;аларны эзләнү-тикшеренү эшчәнлегенә тарту.
Көтелгән нәтиҗә:
1. Район, республика күләмендәге чараларда актив катнашу.
2.Төрле олимпиада-бәйгеләрдә нәтиҗәләргә ирешү.
Проектның тикшерү объекты:укучыларның иҗади эшләү сәләтен үстерү юллары,аларның үзенчәлекләре.
Проектның практик әһәмияте һәм яңалыгы: сәләтле балалар белән эшләүче укытучыларга кулланма була алуында.
2.1. Сәләтле балаларны ачыклау
Мөгәллимнәргә баланың ни дәрәҗәдә сәләтле булуын белү бик мөһим. Алардан сәләтле баланың күңелен аңлау, аларның үсешенә көч- куәт бирерлек эшләр башкару, шәхси якын килү таләп ителә.
Куйган максат-бурычларга ирешү өчен, укучыларны актив иҗади эшчәнлеккә
тарту, сәләтләрен ачуны түбәндәге юнәлешләрдә алып барырга була.
1.Танып белү сәләтләрен ачыклау
-яңа материалны үзләштерү дәрәҗәсе
-нәтиҗә ясый белүе
-катлаулы идеяләрне аңлавы, үзенчәлекләрен аера белүе
-ситуациягә анализ ясый белү
-теорияне практикада куллана белү
-гипотеза төзи белү
2. Иҗади сәләт
-сиземләү үсеше
-оригиналь идеяләрне әйтә белү
-интуиция үсеше
Моны ачыклау өчен сораулар ярдәмендә төрле тестлар тәкъдим ителә.
Һәр фәннән сәләтле, иҗади фикерләүче балалар бар. Һәркайсына юл табарга, кызыксындырырга гына кирәк. Мондый балаларның сәләтен барлау һәм үстерү өчен ел дәвамында системалы эш оештырыла. Катлаулырак мәсьәлә һәм биремнәрдән торган олимпиада, интеллектуаль марафон үткәрелә. Соңыннан эш нәтиҗәләрен чагыштырып, сәләтле балаларны сайлап, олимпиадага әзерлек эше башлана.
Бу күзәтүләрдән соң сәләтле балалар турында мәгълүматлар тупларга була.
2.2.Сайлап алынган балаларның психологик үзенчәлекләрен өйрәнү
“Сәләтле балалар” исемлеге. Алар турында мәгълүмат
| № | Ф. И. | сый ныф | укучының сәләте | Нәтиҗәлелек |
| 1. | Полякова Ксения | 5 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә |
| 2. | Гәрәева Алина | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша һәм җиңүләр яулый, татар телен яхшы белә. |
| 3. | Нафикова Аделина | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый |
| 4. | Хабибуллина Амалия | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала |
| 5. | Ахунова Рушания | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала, сәнгатьле укый |
| 6. | Ракипова Аделина | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый, сөйләм теле бай |
| 7. | Шәрәфиева Элина | 6 | җыр | иҗади конкурсларда катнаша, татар телен яхшы белә, матур җырлый |
| 8. | Фархутдинов Алмаз | 6 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татарча аңлый, аралаша ала |
| 9. | Латыпов Азамат | 6 | гуманитар фәннәр | Төрле иҗади конкурсларда катнаша, татарча аңлый, аралаша ала |
| 10. | Хамидуллин Булат | 8 | гуманитар фәннәр | төрле иҗади конкурсларда катнаша, телләрне яхшы үзләштерә, татар телен яхшы белә, сәнгатьле укый |
2.3. Эш планы
| № | Эчтәлеге | Үткәрелү вакыты |
| 1. | Сыйныфларда сәләтле укучыларны барлау. | сентябрь |
| 2. | Класс җитәкчеләре белән киңәшләшеп, аларның исемлеген булдыру. | сентябрь |
| 3. | Сәләтле балалар белән эшләү өчен эш планы төзү, дидактик материаллар, методик әдәбият тупланган папкалар булдыру. | сентябрь даими |
| 4. | Сәләтле укучылар белән эшне оештыру. | даими |
| 5. | Укучыларны олимпиадаларга әзерләү. | сентябрь — декабрь |
| 6. | Мәктәп күләмендә фән олимпиадаларында катнашу | октябрь |
| 7. | Мәктәп олимпиадаларында җиңүче укучыларны район олимпиадаларына әзерләү. | ноябрь- декабрь |
| 8. | Сыйныфтан тыш чаралар оештырганда сәләтле укучыларның фикерләрен, кызыксынучанлыкларын исәпкә алып, яңа төр эш формалары булдыру. | даими |
| 9. | Сүзлекләрнең төрләрен, төзелешен белеп, алардан иркен файдалану | даими сентябрь |
| 10. | Татар дөньясы турында күпкырлы мәгълүмат җыю | даими |
| 11. | Бәйләнешле сөйләм телен үстерү өстендә эш: диалогка чыгу, төрле уеннар оештыру, бәйрәмнәрдә катнашу. | даими |
| 12. | Иҗади конкурсларда катнашу: “Нәфис сүз” “Йолдызлык”, “Шигырьләр уку конкурслары”, “Иншалар язу конкурслары”, фәнни-гамәли конференцияләр | даими декабрь февраль март |
| 13. | Иҗади презентация әзерләү “Мин татарча беләм” | даими февраль апрель |
| 14. | “Мин татарча сөйләшәм” акциясендә катнашу | даими февраль- апрель |
| 15. | Укучыларны тестлар белән эшләргә өйрәтү | даими |
| 16. | Татар телендә булган газета-журналлар белән танышу. | даими |
| 17. | Интернаттан әдипләр турында мәгълүматлар туплау, альбом-папкалар, презентация әзерләү | даими |
| 18. | Районкүләм, республика күләм конкурсларда катнашу | даими |
2.4. Сәләтле балалар белән эшләү өчен метод – алымнар hәм материаллар
Сәләтле балалар белән эшләгәндә нинди алымнар кулланыла һәм аларның нәтиҗәлелеге нинди?
Терәк схемалар (конспектлар) – үзара нык бәйләнештәге сораулар яки тема буенча кыскача нәтиҗәләр системасы ул. Алар укучыларга теманы аңлату алдыннан өләшенә һәм балалар укытучы сөйләгәннәрдән җавап эзлиләр яки тема нәтиҗәләрен таба баралар.
Текстлы биремнәр, шулай ук тестлар да киң кулланыла. Укучы үзе дөрес дип санаган җавапның берсен сайлап ала. Сәләтле балаларга катлаулырак, эзләнә торган сораулар яки җаваплар тәкъдим итәргә мөмкин.
Балаларның ни дәрәҗәдә сәләтле булулары укучыларның бер-берсенең белемен тикшерү, проектларны яклау, дәрес-конференцияләрдә, семинарларда ачык күренә. Мәсәлән, дәрес-семинарларны алыйк. Һәр баланы актив катнаштыру – дәреснең төп таләбе. Алардан өстәмә әдәбият белән җитди мөстәкыйль эш (яңа чыганакларны уку, материалларны чагыштыру, кызыклы мәгълүматлар сайлап алу) таләп ителә.
Олимпиадаларга әзерләнгәндә, төрле эш алымнары кулланыла. Укытучы белән укучы арасындагы әңгәмәләр, фикер алышулар, тест биремнәрен үтәү, яңа чыккан фәнни китаплар, методик кулланмалар белән танышып, өйрәнеп бару зур әһәмияткә ия. Дәресләрдә бу укучыларга, темаларны үткән вакытта, өстәмә чыганаклардан файдаланырга, иҗади эзләнергә кушыла.
Фәнни конференцияләргә әзерләнүнең дә укучылар сәләтен үстерүдә зур әһәмияте бар. Бирелгән тема буенча укучы өстәмә чыганаклардан файдаланып әзерләнә. Үзен кызыксындырган сорауларга җавап эзли. Теманы тулысынча ачып бирү өчен, берничә чыганактан файдалана. Үзенең дәлилләрен берничә галимнең фикерләре белән ачыклый. Монда укучының мөстәкыйль фикер йөртүен, эзләнүен, нәтиҗә ясавын ассызыклап үтәргә кирәк.
Укучыларның иҗади сәләтен үстерүдә иҗади дәресләр, иҗади биремле күнегүләр, биремнәр зур роль уйный. Мәсәлән, сочинение язу, шигырь, хикәя, әкиятләр уйлап чыгару укучыларның иҗади фикерләү дәрәҗәләрен үстерә, сүзлек запасын баета, сөйләм телләрен үстерә. Укучылар бу төр эшләрне бик теләп башкаралар, шәһәр, республика бәйгеләрендә бик теләп катнашалар, призлы урыннар яулыйлар.
Укучыларның җыр, бию, артист-сәхнә остасы булу сәләтләрен дә үстерергә мөмкин. Моның өчен махсус түгәрәкләр оештырырга була: театр, яшь иҗатчылар, нәфис сүз сөйләү түгәрәкләре һ.б.
Йомгаклап шуны әйтәсе килә: дәресләрдә кулланылган эш алымнары (карточкалар белән эш, рәсем, картиналар буенча иҗади эшләр, компьютерда эшләү) – барысы да укучыларның сәләтләрен үстерүгә юнәлтелгән. Бары тик сәләтле балалар белән эшләгәндә генә, мөгаллим үзе дә күп нәрсәгә өйрәнә, белемен тирәнәйтә, тәҗрибә туплый. Дәресләрдәге информация –белемгә, ә белем күнекмәгә әверелә. Укытучы һәм укучыларда үз көченә ышаныч туа, алар үзләрен туплаган тәҗрибәләре белән көчле итеп сизәләр. Әгәр дә без җәмгыятьнең алга таба үсүен теләсәк, һәр укучының, һәр шәхеснең үсешен тәэмин итәргә тиешбез. Укучылар белән эшләү өчен, әлбәттә, гамәлдәге дәреслекләр генә җитми, бик күп өстәмә материал, электрон дәреслекләр таләп ителә. Укытучыга фәнни-популяр журналлардагы язмалар белән даими танышып барырга кирәк. Шулай ук интернет та зур ярдәм итә.
3.Файдаланылган әдәбият
- Татар теленнән гомуми белем бирү стандарты. Казан.2008.
- Г.Н. Селевко. Современные образовательные технологии. Москва «Народное образование», 1998.
- Р.А. Юсупов. Укучыларда сөйләм культурасы тәрбияләү. Казан. ТКН, 1983.
- Педагогик технологияләр турында “Мәгариф” журналларындагы материаллар (2015-2019 еллар).
- Бодрых О.Д. Работа с одаренными детьми. Завуч начальной школы.-2009.-№8.
- Савенков А.И. Детская одаренность как теоретическая проблема. Начальная школа.-2011-№1.
- Савенков А.И. Одаренные дети: особенности психического развития. – М.,2010
- Шумакова Н.Б. Одаренный ребенок: особенности обучения. – М.: Просв., 2010.
- http://nsportal.ru ПРОЕКТ «НАШИ НАДЕЖДЫ» (программа работы с одаренными детьми в начальной школе).
- http://nsportal.ru/nachalnaya-shkola/psikhologiya/vyyavlenie-odarennosti-u-detei» Выявление одарённости у детей.
- Хуҗиәхмәтов Ә.Н. Педагогик технологияләр.- “Мәгәриф” нәшрияты, 2008.
зно 2021 українська мова і література тести
Демонстраційний варіант тестування зно онлайн з української мови та літератури. Пройти тест зовнішнього незалежного оцінювання онлайн з української мови та літератури за 2021 рік. Зно з української мови та літератури. Всі запитання тестів зовнішнього незалежного оцінювання з української мови та літератури за всі роки проведення тестування (зно). Всі завдання тестів зно — онлайн з української мови та літератури. Завдання моментальною правильною відповіддю. Завдання з коментарями починаючи з 2021. Українська мова і література. Всі запитання починаючи з 2021. Завдання 2022 з 2759. Тест зно з української мови та літератури 2021 року складається із 58 — ми завдань, трьох видів. 48 завдання з вибором однієї правильної відповіді з чотирьох чи п яти варіантів, завдання №1 — №23, 29 — 33, 34 — 53 — до кожного тестового завдання надано чотири або п’ять варіантів відповіді, з яких лише один є правильним. Завдання вважається виконаним, якщо учасник вибрав правильну відповідь. Оцінювання 0 або 1 тестовий бал. 9 завдань на встановлення відповідності (логічні пари), завдання №24 — №28, 54 — 57 — до кожного завдання подано інформацію, позначену цифрами і буквами. Щоб правильно виконати. Зміст сертифікаційної роботи з української мови і літератури визначено програмою зовнішнього незалежного оцінювання з української мови і літератури, затвердженою міністерством освіти і науки україни. Програму розроблено на основі чинних навчальних програм з української мови і літератури для загальноосвітніх навчальних закладів. Програма зовнішнього незалежного оцінювання з української мови і літератури 2021 року.
Демонстраційний варіант сертифікаційної роботи з української мови 2021 року.
Відповіді на актуальні запитання щодо зно — 2021 з української мови і літератури. 22 травня 2019 року кабмін ухвалив нову редакцію українського правопису.
Сертифікаційну роботу з української мови та літератури, яка міститиме як завдання з української мови, так і з української літератури, а саме 24 завдання з української літератури та 39 – з української мови закритих форм (з вибором відповіді та на встановлення відповідності), а також 4 завдання з української мови відкритих форм з наданням письмової відповіді, зокрема 3 завдання, які передбачають надання короткої письмової. Відповіді, та 1 завдання, яке передбачає надання розгорнутої письмової відповіді. Варто зауважити, що подібні завдання вже з’являлися в тесті з української мови та літератури, зокрема в тесті зно — 2015. Оновлені сертифікаційні роботи з української мови та української мови і літератури. «скасування обов’язкового зно з української літератури – це одна з найбільших загроз, яка може бути по відношенню і до освітньої реформи, і державної гуманітарної політики загалом. Засвоїти українську мову без високого рівня вивчення української літератури – неможливо. Втім, така заява викликала дискусію. Один 11 — класник написав у коментарях, що вважає літературу предметом з найнижчою користю. Втім, є й інші думки. Сертифікаційна робота з української мови і літератури міститиме як завдання з української мови, так і з української літератури (24 завдання з української літератури та 39 – з української мови закритих форм з вибором відповіді та на встановлення відповідності, а також 4 завдання з української мови відкритих форм з наданням письмової відповіді, зокрема 3 завдання, які передбачають надання короткої письмової відповіді, та 1 завдання, яке.
Передбачає надання розгорнутої письмової відповіді). Але важливо зазначити, що тест з української мови також передбачає перевірку компетентностей, які формуються за рахунок ґрунтовного вивчення української та зарубіжної літератури. Виконайте тест, щоб перевірити знання з української літератури (11 клас). Що на чорному морі, на камені біленькому, там стояла темниця кам’яная. Що у тій — то темниці пробувало сімсот козаків, бідних невольників, – так починається. Українська література, 11 клас. Розбір демонстраційного зно 2021. Ви просили — я зробила. ) повний розбір демонстраційного варіанту зно 2021 з української мови. Це відео довге, але, можливо, найважливіше для всіх, хто складатиме зно у 2021 році. Зміст сертифікаційних робіт визначено. Програмою зно з української мови і літератури, затвердженою. Міністерством освіти і науки україни. Для проведення зно укладено такі сертифікаційні роботи. За тест з української мови і літератури учасник може отримати три оцінки. Запитання – відповіді. Безкоштовні онлайн — тести для підготовки до зно — 2021. Пошук спеціальностей за вибраними тестами. Зовнішнє незалежне оцінювання з української мови і літератури за 2013 рік (ii сесія). Пробне тестування зно з української мови 2014 — го року.
Зовнішнє незалежне оцінювання 2014 року з української мови та літератури (i сесія). Зовнішнє незалежне оцінювання 2014 року з української мови та літератури (ii сесія). Пробне зно (базовий рівень) з української мови 2015 — го року.
Пробне зно (базовий рівень, варіант 2) з української мови 2015 — го року.
Зовнішнє незалежне оцінювання (базовий рівень) 2015 року з української мови та літератури. Тематичні тренувальні тести для підготовки до зно з української мови і літератури. Тренувальний тест у форматі зно. Українська література. Давня українська література. Література кінця xviii — початку xx ст. іван котляревський, григорій квітка — основ’яненко. Реалізації статті 7 закону україни “про освіту“ абітурієнти будуть працювати з двома типами сертифікаційної роботи”, — зазначив він. “перший — це українська мова, яка буде укладатися відповідно до програми зно з української мови та літератури і міститиме завдання, рівне стандарту.
Як самостійно підготуватися до зно з української мови та літератури на 200 балів, витрачаючи всього — на — всього 20 хвилин щодня. Експрескурс із української мови та літератури допоможе тобі. У 2019 році склала зно з української мови і літератури на 199, 5 балів. Середній бал підготовлених учнів — 179 балів. Засновниця навчальної студії «легка українська. Відповіді на поширені запитання. Якщо ти сумлінно пройдеш усі теми і розв’яжеш усі тести з результатом більше 80% — гарантовано отримаєш високий бал. Коли починається курс і як довго він триває. Наш курс триває до закінчення додаткової сесії зно 2021. Ти маєш можливість самостійно визначати час та розклад підготовки відповідно до розділів. Зно 2021 українська мова і література в таблицях і схемах. Українська мова та література. Підготовка до зно 2021. Щоб успішно виконати тест з української мови й літератури, готуватися до нього потрібно систематично й відповідально. З української мови треба повторювати правила, виконувати тренувальні вправи й завдання в тестовій формі, а також писати власні висловлення — творчі роботи. З української літератури потрібно читати й аналізувати твори художньої літератури, повторювати відомості з теорії літератури. Такі види робіт ви можете виконувати, використовуючи і частину цього комплекту (її укладено за тематичним принципом).